Robespierre là nhân vật Jacobin đã điều
hành các chính sách. Sau này, nhiều người đã tố cáo
Robespierre là kẻ độc tài, khát máu, mị dân... nhưng
cũng có những người khác lại coi ông là một người lý
tưởng, nhìn xa, một nhà ái quốc với mục đích dân
chủ. Dù cho sự phê phán có sai biệt, song ai cũng
công nhận ông ta là một người lương thiện, thanh
liêm và có nhiệt tâm cách mạng, với từ tâm vào các
năm đầu của cuộc Cách Mạng, trái hẳn với sự tàn ác
và không nhân nhượng trong các năm về sau.
Robespierre cũng là một người tin tưởng vào sự quan
trọng của các đức tính (virtues) hay tinh thần công
ích, không vụ lợi, vì ông cho rằng một nước Cộng Hòa
phải gồm có các công dân tốt và lương thiện.
Maximilien
Robespierre (1758-94) sinh ngày 6 tháng 5 năm 1758
tại Arras, học Luật khoa tại Arras và Paris rồi hành
nghề Luật Sư tại thành phố quê hương, nơi này ông
nổi danh về khả năng trí thức và tính lương thiện.
Ông đã từng cố gắng đòi hỏi hủy bỏ án tử hình và từ
chối làm quan tòa tuyên cáo loại án đó. Robespierre
là một người hâm mộ
J. J. Rousseau
và khi cuộc Cách Mạng Pháp xẩy ra, ông cho rằng đó
là cơ hội để thiết lập nên một xã hội lý tưởng theo
quan niệm của vị triết gia kể trên. Năm 1789,
Robespierre được bầu làm đại biểu tại Hội Nghị các
Giai Cấp rồi trở nên người lãnh đạo nhóm Jacobin.
Robespierre cũng góp công vào việc tổ chức ra Công
Xã Paris và với tài hùng biện, ông đã đòi hỏi phải
xét xử Vua Louis 16 và hoàng hậu. Ông đã tuyên bố
rằng "Nhà Vua phải chết để Đất Nước có thể sống"
(Louis 16 must die that country may live).
Chương trình cải
cách của Robespierre thời đó là xóa bỏ tình trạng vô
chính phủ, dẹp tan các xung đột trong xã hội, chống
trả các công cuộc phản cách mạng trong nước và đánh
thắng cuộc chiến tranh với các nước ngoài bằng cách
động viên toàn dân và tất cả tài nguyên, rồi về sau
mới thiết lập nên một định chế dân chủ, khởi đầu
bằng việc lập hiến cho các giai cấp thấp kém.
Hội Nghị Quốc Ước
thời đó đã cho phép lập ra Ủy Ban An Toàn Công Cộng
(the Committee of Public Safety) điều hành chính
quyền. Ủy Ban này gồm có 12 người bầu lên mỗi tháng
trong đó Robespierre là một nhân vật có nhiều ảnh
hưởng, ngoài ra còn có George Danton, Jean Marat,
St. Just, Couthon là người bị liệt một phần, Lazaire
Carnot là một sĩ quan cách mạng Pháp...
Trong tình trang
khẩn trương đó, Ủy Ban An Toàn Công Cộng đã hoạt
động như một nội các chiến tranh, một loại độc tài
tập thể. Ủy Ban này đã cho phổ biến bản "Thông Báo
Luật Pháp" (Bulletin des lois) qua đó đòi hỏi mọi
người dân phải tuân theo các điều lệ. Ủy Ban cũng
tập trung uyền hành vào trung ương đồng thời kêu gọi
mọi người dân đầu quân qua bản văn kêu gọi "levée en
masse" (động viên tập thể). Các nhà khoa học tài
giỏi của nước Pháp thời đó cũng được mời đón giúp
sức vào các công cuộc khảo cứu hữu ích, gồm có các
nhà bác học Lagrange, Lavoisier, Lamark... Chính
quyền thời đó cũng kiểm soát số lượng vàng xuất
cảng, chặn đứng việc đầu cơ tích trữ, thực phẩm được
phân phối qua Ủy Ban Đời Sống (Subsistence
Commission) nhờ đó đồng tiền "assignat" không còn bị
mất giá.
Ủy Ban An Toàn Công
Cộng cũng tin tưởng vào nền kinh tế thị trường tự do
(free market economy), khuyến khích các nông dân làm
ăn cá thể nhưng vào thời kỳ đó, chính quyền Pháp còn
thiếu nhiều kỹ thuật và phương pháp quản trị kinh
tế. Tháng 6 năm 1793, Ủy Ban kể trên đã đề nghị một
bản Hiến Pháp Cộng Hòa theo đó có cuộc phổ thông đầu
phiếu của nam giới, nhưng rồi bản Hiến Pháp này đã
bị tạm hoãn vô hạn định. Các tập sách mỏng về nông
nghiệp được Ủy Ban cho phổ biến để dạy cho nông dân
cách trồng lúa hữu hiệu. Việc mở trường Quân Sự và
chương trình giáo dục cưỡng bách là những chương
trình hành động của Ủy Ban. Tới cuối năm 1793, Hội
Nghị Quốc Ước lập ra một kế hoạch xóa bỏ Thiên Chúa
Giáo (dechristianization) thay vào đó bằng việc tôn
thờ một Đấng Thiêng Liêng (the Supreme Being), đây
là một thứ tôn giáo tự nhiên thờ thần (a deistic
natural religion), chấp nhận sự hiện hữu của Thượng
Đế và sự vĩnh cửu của Linh Hồn.
Để dẹp tan các kẻ
chống lại Cách Mạng, Hội Nghị Quốc Ước và Ủy Ban An
Toàn Công Cộng đã cho lập ra một cơ quan cảnh sát
chính trị tối cao, gọi là Ủy Ban An Ninh Tổng Quát
(the committee of General Security) có mục đích bảo
vệ Nước Cộng Hòa, chống lại các kẻ nội thù. Ngày
17-9-1793, một đạo luật được thông qua cho phép nhóm
Jacobin hay Ủy Ban An Ninh có quyền bắt giam bất cứ
người nào bị nghi ngờ chống lại Cách Mạng.
Vào mùa thu năm
1793, các kẻ cầm đầu nhóm quân phiệt "enragés" bị
bắt và các tổ chức cách mạng của phụ nữ bắt đầu bị
cấm đoán. Các nhân vật cực đoan như Jacques Hébert,
vừa là một nhà báo, vừa là một thành viên của Công
Xã Paris, đã bị Robespierre gọi là các kẻ "cực cách
mạng" (ultra revolutionaries), một số người của bè
nhóm này đã bị đưa lên máy chém. Tháng 3 năm 1794,
Công Xã Paris bị giải tán rồi Robespierre chỉ định
nhiều người trong nhóm của ông ta nắm giữ các cơ
quan công quyền chủ yếu.
Robespierre cũng khai trừ một số người thuộc cánh tả
như George Danton và các kẻ phục tùng, kết
tội họ là bất lương về tài chính và tiếp xúc với phe
phản cách mạng. George Danton (1759-94) là một trong
các nhà lãnh đạo của cuộc Cách Mạng Pháp và cũng là
người đưa hàng ngàn kẻ chống đối lên máy chém.
Danton sinh ngày 26-10-1759 tại
Arais-sur-Aube, nước Pháp, là con của một luật sư.
Từ thuở nhỏ, Danton đã có khả năng về hùng biện. Năm
1780, Daton lên Paris học Luật Khoa rồi tới năm
1787, lãnh chức Luật Sư tại Hội Đồng Hoàng Gia (the
Royal Council). Năm 1790, Danton là sáng lập viên
của Câu Lạc Bộ Cordeliers, một tổ chức của các nhà
cách mạng quá khích. Năm sau, để tránh bị vây bắt,
Danton phải chạy qua nước Anh rồi trở về Pháp và vào
ngày 10-8-1792, ông đã lãnh đạo cuộc tấn công vào
Điện Tuleries. Sau đó, Danton trở nên Bộ Trưởng Tư
Pháp của chính phủ lâm thời. Do có tài hùng biện,
Danton đã hô hào Hội Nghị Quốc Ước chống lại việc
xâm lăng của quân Phổ và ông cũng là một trong các
người bỏ phiếu kết án Vua Louis 16 và hoàng hậu.
Trong thời kỳ khủng bố, Danton đã cùng với Jean Paul
Marat và Robespierre điều hành Ủy Ban An Toàn Công
Cộng. Chủ đích của Danton là sau khi chính quyền
cách mạng đã ổn định, các cuộc ngoại xâm đã được đẩy
lui và các nhóm bảo hoàng đã bị dẹp tan, cần phải
phục hồi lại sự hòa dịu trong các chính sách cách
mạng. Nhưng Danton đã bị Robespierre tố cáo
là muốn phục hồi vương quyền và tham nhũng, nên bị
bắt và chết trên máy chém vào ngày 5-4-1794. Dù sao
George Danton vẫn được nhiều người coi là một trong
các lãnh tụ có khả năng nhất và không vị kỷ.
Trong thời kỳ Khủng
Bố của nước Pháp từ năm 1793 tới năm 1794, vào
khoảng 40,000 người đã bị giết, một số lớn khác bị
cầm tù. Riêng tại thành phố Paris kể từ tháng 9-1793
tới tháng 6-1794, vào khoảng 2,500 người đã bị đưa
lên máy chém guillotine. Ngày này qua ngày khác,
lưỡi máy chém này không lúc nào ngừng rơi! Trong số
các nạn nhân của các cuộc thanh trừng, 8 % thuộc
giai cấp quý tộc, 14 % là giới tư sản, nhất là những
kẻ nổi loạn tại miền Nam của nước Pháp, giới tu sĩ
có 6 % nạn nhân trong khi hơn 70 % người bị giết là
các nông dân và công nhân. Nước Cộng Hòa Pháp được
đặt căn bản trên tinh thần của "Bản Tuyên Ngôn các
Quyền Lợi của Con Người" nhưng các tàn sát trong
thời kỳ khủng bố này lại rất vô nhân đạo và tại một
vài nơi, đã cực kỳ tàn ác chẳng hạn tại miền Nantes,
2,000 người chống đối cách mạng đã bị đưa lên các
con phà và nhận chìm ngoài khơi!
Chiến thắng quân sự
của nước Pháp, sự chán nản của dân chúng đối với
việc phân phối thực phẩm của thời kỳ khủng bố, đối
với cảnh tàn sát của nhóm người cực đoan do
Robespierre lãnh đạo, nhất là sau cái chết của
George Danton, các thành viên của Hội Nghị Quốc Ước
bắt đầu lo ngại cho số phận của họ trước cảnh độc
tài khát máu của Robespierre. Họ tự hỏi: "ngay cả
một lãnh tụ của đảng Jacobin còn bị đưa lên máy chém
thì ai trong chúng ta sẽ được an toàn?". Nhiều người
đã nghi ngờ Robespierre muốn trở nên một kẻ độc tài.
Ngày 27 tháng 7,
Robespierre nói trước Hội nghị Quốc Ước, ông ta đã
chỉ trích mọi công việc còn dang dở trong thời gian
qua và đưa ra một danh sách ghi tên các kẻ phản bội
đang muốn phá hủy Nền Cộng Hòa, và Robespierre cũng
ám chỉ rằng một số kẻ này đang nằm ngay trong Hội
Nghị Quốc Ước. Chính vào lúc này, một đại biểu ngồi
phía sau trong phòng hội đã hô lớn: "Tôi đòi phải
bắt giữ Robespierre". Cả phòng hội liền vang lên câu
nói: "Đả đảo kẻ bạo quyền". Mặt Robespierre tái đi.
Ông ta cố nói lớn nhưng giọng nói đã bị tiếng hô
hoán của hội trường lấn át. Một đại biểu đã la lên:
"Máu của Danton đã làm mày nghẹt giọng".
Ngay sau đó, Hội
nghị Quốc Ước đã đồng thanh bỏ phiếu bắt giữ
Robespierre. Ngày 28 tháng 7 năm 1794 (tức là ngày 8
tháng Thermidor), Robespierre và đồng bọn 22 người
đã bị chặt đầu trên máy chém guillotine.