Do có "khoảng trống" về quy hoạch, việc khai thác
vàng sa khoáng tại nhiều địa phương lâm vào kiểu ăn
xổi ở thì, thiếu ổn định, gây bức xúc về an ninh
trật tự, môi trường.
"Rút ruột" Thần Sa
Thần Sa (H.Võ Nhai, Thái Nguyên) từ lâu đã "nổi
tiếng" với những bãi vàng thổ phỉ Bản Ná, Tau
Lườn... Không ai biết, từ trước đến giờ, các chủ
"bưởng" đã "rút ruột" Thần Sa bao nhiêu vàng nhưng
một điều chắc chắn, tài nguyên của quốc gia đang bị
thất thoát nghiêm trọng.
1. Từ Hà Nội bắt xe khách lên Thái Nguyên, lang
thang mãi ở bến xe tôi mới tìm được anh xe ôm tên
Khoa đồng ý chở tới bãi vàng ở Thần Sa sau khi rất
nhiều đồng nghiệp của anh lắc đầu từ chối. "Đường
lên đó bất khuất lắm, 350.000 đồng, OK thì lên xe" -
Khoa mặc cả. Tôi gật đầu. Trên 30 km đầu tiên, đường
nhựa phẳng lì, xe chạy ngon ru. Qua thị trấn La Hiên
một quãng, đường xấu dần, núi rừng chập chùng. Tôi
bắt đầu cảm nhận được sự "bất khuất" của đường sá
theo như cách mô tả của Khoa khi xe chạy qua những
chiếc cầu tạm làm bằng gỗ bắc qua 2 - 3 con suối
nhỏ. Mấy người dân tộc thiểu số ngồi trong chiếc lều
ở đầu cầu chìa tay nhận 3 ngàn đồng gọi là "phí giao
thông", nói: "Chỉ thu phí lúc vào thôi. Lúc quay ra
không phải đưa tiền nữa".
Chẳng biết chúng tôi đã vượt qua bao nhiêu con
suối, đèo dốc; qua những đoạn đường một bên là vách
núi, bên kia là vực sâu hun hút. Tôi chỉ biết, mỗi
khi xe vào đèo, Khoa về số 1, kéo ga hết cỡ, chiếc
xe cũng chỉ chậm chạp bò từng mét đường, tiếng động
cơ vang một góc rừng. Tôi phải xuống xe leo dốc, mãi
rồi cũng lên được đến đỉnh, mồ hôi ướt đầm lưng áo.
Theo Khoa, một gã xe ôm biết lắm chuyện về dân
đào vàng và các bãi vàng ở Thần Sa, những năm trước,
dân đào vàng tứ xứ đổ về Bản Ná dựng lều lán, đêm
ngày đào đất đãi vàng. Nghe nói, khi lò "rực" (trúng
đậm vàng - PV), có chủ "bưởng" đã trúng cả yến vàng.
Dân khắp nơi lại ùn ùn kéo đến tìm vận may. Tuy
nhiên, cũng có khi lò sập, vài chục con người đã
phải bỏ mạng dưới đống đất đá. Người ta phải đào bới
tìm xác, khiêng cáng, rồi đưa lên xe u-oát chở ra
ngoài rừng. Khi có cả ngàn người ở bãi vàng, cảnh
hút chích, đâm chém, tranh giành nhau diễn ra như
cơm bữa...
|
Băm nát
rừng để đào vàng - Ảnh: H.X.H |
2. Xe chạy đến Bản Ná. Trước mắt chúng tôi là một
thung lũng đã bị băm nham nhở, dấu vết còn lại của
một "công trường" đào vàng năm xưa. Vượt qua con
đường độc đạo, ngoằn ngoèo, chúng tôi đến cánh đồng
Thắc Kiệm, nơi ở sâu dưới lòng đất được xác định là
có rất nhiều vàng sa khoáng. Tới chân một quả núi đá
vôi, chúng tôi dừng lại trước ngôi nhà gỗ. Chị chủ
nhà nghe tiếng gọi cửa, nói vọng ra: "Gửi xe à, có
qua đêm không? Vào hang nào đấy?" rồi bỏ mặc khách.
Đối diện với ngôi nhà gỗ, phía trên sườn núi, mấy
chiếc lán nhỏ dựng cạnh các cửa hang, trước cửa hang
là những bãi nước to dân đào vàng dùng để "phụt" đất
lấy lên từ dưới lòng núi. Trên đỉnh núi, một "công
trường" đào vàng vừa bị phá bỏ. Chuẩn úy Ngô Quốc
Khánh - Ban chỉ huy quân sự H.Võ Nhai cho biết:
"Cách đây 3 ngày, các lực lượng chức năng đã truy
quét, trục xuất các đối tượng cư trú bất hợp pháp,
khai thác tài nguyên khoáng sản trái phép trên địa
bàn xã Thần Sa".
3. Trao đổi với Thanh Niên, ông Dương
Văn Khanh - Giám đốc Sở TN-MT tỉnh Thái Nguyên xác
nhận, trước năm 1998, nạn khai thác vàng trái phép
diễn ra rất phức tạp, UBND tỉnh đã tổ chức giải tỏa
và quyết định đóng cửa các bãi vàng bằng cách lập
chốt kiểm soát ở đó. Năm 2002 - 2003, người ta lại
kéo nhau về đây đào vàng. Năm 2004, lực lượng chức
năng vào cuộc truy quét và lập chốt kiểm soát trở
lại, tình hình ổn định hơn. Thời gian qua, nạn khai
thác vàng trái phép lại bùng lên ở khu vực núi đá
vôi Tau Lườn. Theo quan sát của PV Thanh Niên
tại công trường Tau Lườn, dù có sự truy quét
như ông Khanh nói thì với những đầu tư thiết bị quy
mô còn sót lại như vậy, chắc chắn không ít vàng đã
bị lấy đi.
Theo ông Dương Văn Khanh, năm 2005, UBND tỉnh bắt
đầu xem xét cấp phép khai thác vàng nhưng đến cuối
năm 2008 mới cấp một mỏ tại Bản Ná cho Công ty cổ
phần đầu tư xây dựng và khai thác khoáng sản Thăng
Long. Hiện công ty này đang tiến hành làm đường giao
thông và mắc điện vào Thần Sa, làm các thủ tục đền
bù giải phóng mặt bằng.
Dù đã cấp phép cho doanh nghiệp, nhưng quan trọng
nhất là các cơ quan chức năng của địa phương phải
làm thế nào để quản lý, giám sát được quá trình khai
thác của doanh nghiệp, nếu không sẽ lại xảy ra
chuyện "bán cái" như trước đây, làm bùng phát nạn
đào vàng thổ phỉ như ông Trần Văn Thịnh - Phó giám
đốc Sở TN-MT Thái Nguyên đã thừa nhận trong cuộc làm
việc với phóng viên.
Theo Bộ TN-MT, ở nước ta quặng
vàng phân bổ rải rác trong các vùng núi cao, tập
trung ở một số nơi như Lào Cai, Bắc Kạn, Quảng
Nam, Lâm Đồng... Tại Quảng Nam, năm 1980 Viện
Địa chất khoáng sản Việt Nam đã đánh giá trữ
lượng vàng ở Quảng Nam ở mức gần 30 tấn. Một
chuyên gia khác quả quyết, trên thực tế trữ
lượng ấy phải nhiều gấp 10 lần! |
Thu vàng, xả…
cyanure!
Danh mục các mỏ vàng được điều tra, đánh giá do
Bộ TN-MT ban hành ngày 17.1.2006 xác định, Quảng Nam
đã chiếm hết 4 trong tổng số 25 mỏ trên toàn quốc.
Mỏ Bồng Miêu danh tiếng bấy lâu nay qua thăm dò cho
thấy còn chứa bên dưới 6,088 tấn vàng. Ba điểm còn
lại nằm cả ở H.Phước Sơn: Đăk Sa (8,553 tấn), khu
Phước Kim - Phước Thành (22 tấn), Phước Hiệp (9,572
tấn). Tính từ ngày có Luật sửa đổi, bổ sung một số
điều của Luật Khoáng sản (năm 2005) đến cuối năm
2008, các mỏ vàng Quảng Nam thu về 903 kg vàng.
Nhưng hấp lực từ vàng cũng đã và đang kéo theo
quá nhiều hệ lụy...
Mối họa cyanure
Lâu nay, mức độ ô nhiễm ở sông suối đầu nguồn
thường chỉ được đo đếm bằng... mắt, mà nói như lãnh
đạo một huyện miền núi là "khai thác thủ công nên
nước đục thế thôi, không có cyanure đâu!". Mãi đến
khi xảy ra sự cố, cơ quan chức năng vào cuộc thì mới
tá hỏa. Vụ tranh cãi tại Công ty TNHH khai thác vàng
Bồng Miêu (nhà máy đóng tại xã Tam Lãnh, H.Phú Ninh)
nhiều năm qua là một ví dụ.
Từ dấu hiệu cá chết hàng loạt sau mỗi trận mưa
lớn tại Suối Lò, khu vực cầu Trà Ly trên sông Bồng
Miêu, người dân thôn Trà Sung (xã Tam Lãnh) gửi đơn
khiếu kiện. Trước bức xúc đó, Chi cục Bảo vệ môi
trường miền Trung - Tây Nguyên đã 3 lần kiểm tra tại
công ty và lưu vực sông Bồng Miêu. Tháng 12.2008,
Cục Kiểm soát ô nhiễm (Tổng cục Môi trường) chính
thức công bố kết luận, hé mở sự thật kinh ngạc: chất
thải từ nhà máy vào đập 3 có 14/22 thông số đo đạc
vượt TCVN 5945:2005, trong đó hàm lượng cyanure vượt
TCVN đến 687 lần! Tại đập số 1, hàm lượng cyanure
cũng vượt 11,1 lần...
Địa phương tiếp tay sa tặc
Xin nhắc lại, trong các điểm mỏ vàng hoạt động
tại Quảng Nam, chỉ có mỏ ở Phước Sơn, Bồng Miêu được
tổ chức khai thác, chế biến quy mô công nghiệp; còn
lại là nhỏ lẻ, thủ công, thậm chí lén lút. Tháng
3.2009 cũng là thời hạn cuối cùng mà Cục Kiểm soát ô
nhiễm đưa ra để yêu cầu công ty này khắc phục các
hạng mục công trình được cho là không đảm bảo.
Tình hình khai thác vàng sa khoáng trái phép tại
Quảng Nam đang có phần lắng dịu. Trớ trêu thay,
những mối nghi ngờ lại đang đổ dồn về phía... cán
bộ. Trong văn bản yêu cầu tăng cường công tác quản
lý khoáng sản, UBND tỉnh chỉ "đích danh" các việc
làm trái pháp luật của chính quyền địa phương cấp
huyện, xã như tự thỏa thuận cho phép khai thác bằng
miệng hoặc hợp đồng khai thác để đóng góp cho ngân
sách địa phương. Sự kiện chú ý gần đây nhất có lẽ là
bản báo cáo giữa tháng 3.2009 đánh giá hoạt động
khai thác vàng trái phép, khi UBND tỉnh Quảng Nam
liệt kê danh sách lên đến 42 xã ở 13 huyện vi phạm.
* Ông Nguyễn Văn Thuấn - quyền Cục
trưởng Cục Địa chất và khoáng sản Việt Nam (Bộ
TN-MT): "Trữ lượng vàng ở nước ta phân
bổ rải rác ở nhiều địa phương trên toàn quốc,
trong đó tập chung chủ yếu ở trung Trung Bộ.
Hiện nay, ngoài một công ty của Úc đang khai
thác vàng ở mỏ Bồng Miêu, Phước Sơn (Quảng Nam)
và một số công ty trong nước tổ chức khai thác
công nghiệp, còn lại là khai thác nhỏ lẻ, thủ
công và nạn khai thác thổ phỉ. Khai thác nhỏ lẻ,
thô sơ và khai thác thổ phỉ không chỉ làm thất
thoát tài nguyên mà còn tàn phá môi trường và
gây mất an ninh trật tự".
* Ông Huỳnh Trung Khánh, Phó chủ tịch
Hiệp hội kinh doanh vàng Việt Nam: “Mỗi
năm lượng vàng khai thác tại Việt Nam chỉ khoảng
2 tấn, số vàng tiêu thụ còn lại trên thị trường
chủ yếu nhập khẩu. Các công ty khai thác vàng
tại Việt Nam chỉ có thể xử lý được 70% tạp chất
đối với nguyên liệu vàng tìm được, còn lại gần
như phải chuyển ra nước ngoài để tinh luyện
thành vàng 4 số 9. Quy trình xử lý để lấy vàng
cần sử dụng một số chất hóa học lắng đọng chẳng
hạn như phương pháp cyanure. Những chất này có
tác hại đến sức khỏe con người nếu không ứng
dụng một quy trình xử lý khép kín”.
(Q.Duẩn - T.Xuân ghi) |