TT - Hơn 4.000 lá đơn của nông dân trên địa bàn tỉnh Đồng
Nai kiện Công ty cổ phần hữu hạn Vedan VN (Công ty Vedan VN) gửi đi và cũng
từng ấy gia đình đau đáu chờ đợi các cơ quan chức năng trả lời, xử lý. Thế
nhưng đến nay họ chỉ nhận được sự im lặng đáng sợ. Trong khi đó, hiện đời
sống nhiều hộ dân đang rơi vào cảnh khó khăn cùng cực.
Kỳ 1: “Con kiến mà leo... cành cụt”
Như báo Tuổi Trẻ đã thông tin, hàng ngàn hộ nông
dân đang gặp trăm ngàn khó khăn khi vác đơn đi kiện Công ty Vedan VN. Thế
nhưng không phải bây giờ mà trước đó hàng chục năm, nông dân đã nếm đủ đắng
cay trong hành trình đi kiện công ty này. “Thật trớ trêu, muốn kiện Công ty
Vedan VN nông dân chúng tôi phải chạy mướt mồ hôi và chưa biết đi tới đâu” -
anh Võ Văn Giác (nông dân ngụ ấp 1A, xã Phước Thái, huyện Long Thành, Đồng
Nai) than thở.
Một nhánh sông Thị Vải ngay bên Nhà máy Vedan - Ảnh: T.T.D.
Gần 14 năm “đội” đơn đi kiện
Ông Võ Văn Chánh (phó giám đốc Sở Tài
nguyên - môi trường tỉnh Đồng Nai): Sẵn sàng chứng minh thiệt hại cho
nông dân
Tôi nghĩ trong vụ việc nông dân kiện Vedan VN, các cơ
quan chuyên trách, cơ quan bảo vệ pháp luật phải cùng ngồi lại để thống
nhất hướng xử lý trước sự mong đợi của nông dân. Theo Luật bảo vệ môi
trường, đơn vị gây thiệt hại tự thỏa thuận với người bị thiệt hại, nếu
trường hợp không thỏa thuận được thì yêu cầu trọng tài giải quyết hoặc
khởi kiện ra tòa án.
Về phía Sở Tài nguyên - môi trường tỉnh Đồng Nai đã có
những dữ liệu là các thông số quan trắc hằng năm đối với Vedan VN và các
doanh nghiệp nằm ven sông Thị Vải để tòa án tham khảo khi muốn xác định
mức độ thiệt hại. Sở Tài nguyên - môi trường sẵn sàng cung cấp những hồ
sơ liên quan nhằm giúp người dân khởi kiện Vedan VN muốn chứng minh
thiệt hại. Đây là việc lớn, dân rất bức xúc nhưng một mặt nào đó về quy
định pháp luật có những chỗ còn “vênh” nên cần chia sẻ với cơ quan quản
lý nhà nước để tìm giải pháp tối ưu nhằm giúp người dân kiện Vedan VN,
đòi hỏi quyền lợi của mình.
Ngay từ giữa năm 1994, những nông dân tại xã Phước Thái đã nhận ra việc sông
Thị Vải bị ô nhiễm nghiêm trọng do Công ty Vedan VN xả nước thải làm tôm cá
chết nổi trắng mặt sông. Nhiều lần người dân đã làm đơn khiếu nại, tố cáo
gửi lên UBND xã nhưng không nhận được hồi âm. Quá bức bối và cùng đường,
nhiều người dân đã làm đơn xin tạm ngưng kinh doanh, đánh bắt trên sông Thị
Vải để khỏi bị đóng thuế.
Gia đình bà Ngô Thị Đã ngụ ấp 1A, nhiều lần chạy lên chạy
xuống UBND xã nộp đơn kiện Công ty Vedan VN vì làm ảnh hưởng đến việc khai
thác thủy sản của gia đình nhưng không được trả lời. Bí đường, ngày
26-10-1994, bà Đã làm đơn xin tạm ngưng kinh doanh nghề đóng đáy trên sông
Thị Vải và gửi đến Chi cục Thuế huyện Long Thành với lý do: “Cá tôm trên
sông bị chết, thu nhập gia đình giảm sút do nước thải của Công ty Vedan VN
gây ra”.
Đơn của bà Đã được đội thuế, UBND xã xác nhận. Và ngày
4-11-1994, chi cục trưởng Chi cục Thuế Long Thành Trần Văn Lương ký giải
quyết cho bà Đã tạm ngưng kinh doanh và không phải nộp thuế.
Sau đó con trai bà là Võ Văn Giác tiếp tục đi khiếu nại
thay mẹ, vì sức khỏe bà Đã yếu, về việc không thể nuôi trồng thủy sản do
nước thải độc hại. Bản thân anh Giác cũng có đầm nuôi tôm 30.000m2 bị ảnh
hưởng nghiêm trọng do nước thải của Công ty Vedan VN. Ban đầu còn cầm cự
được, nhưng đến năm 2000 anh Giác đành để ao bỏ hoang đến nay vì cứ thả tôm
giống xuống là chết sạch.
Ngay khi đoàn cán bộ của Cục Cảnh sát môi trường vào điều
tra việc Công ty Vedan VN gây ô nhiễm sông Thị Vải, anh Giác tiếp tục gửi
đơn khiếu nại tố cáo cho các cán bộ trong đoàn. Nhận thấy anh Giác rành rẽ,
hiểu việc nên nông dân trong vùng tin tưởng đem đơn tới nhà nhờ gửi. Dịp
này, anh đã chuyển giúp hơn 500 lá đơn của bà con ở ấp 1A, 1B, 1C và cả nông
dân của tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu cho đại diện Cục Cảnh sát môi trường và Bộ
Tài nguyên - môi trường.
“Tháng 9-2008, vụ việc Vedan VN “bức tử” sông Thị Vải được
đưa ra ánh sáng, có kết luận chính thức của các cơ quan chức năng. Nhưng chờ
đến mấy tháng sau thấy không ai đoái hoài đến đơn khiếu kiện của nông dân
nên tôi tiếp tục đi gõ cửa các cơ quan chức năng khác” - anh Giác bức xúc.
Và cuối tháng 11-2008, anh tiếp tục đem đơn lên Tòa án nhân dân huyện Long
Thành gửi. Thế nhưng tòa không nhận vì cho rằng đơn chưa đủ bằng chứng.
“Phải đòi được công lý”, anh Giác quyết tâm và cùng những nông dân trong xóm
tiếp tục chạy lòng vòng, mang đơn lên nộp ngay cho Công ty Vedan VN.
Anh Võ Văn Giác xem lại những lá đơn, chứng từ suốt hơn mười năm đi
kiện Vedan của mình - Ảnh: Hà Mi
Loay hoay, mò mẫm
Phải thừa nhận vụ nông dân kiện Vedan VN đang rơi vào
bế tắc. Là hội đại diện cho quyền lợi bà con nông dân nhưng chúng tôi
chưa giúp được gì cho họ nhiều nên cảm thấy rất khổ tâm. Thực tế là đơn
đang nằm chờ giải quyết. Nhưng tôi nghĩ nếu các cơ quan chức năng cùng
xắn tay phối hợp, quyết tâm yêu cầu Vedan VN giải quyết thiệt hại cho
nông dân thì vụ việc này sẽ có chiều hướng tốt
Ông Trần Văn Quang (phó chủ
tịch Hội Nông dân tỉnh Đồng Nai)
Ông Phan Văn Tài, chi hội trưởng Hội Nông dân ấp 1A, cho biết người dân đang
rất bức xúc vì đơn kiện Công ty Vedan VN của mình bị hết nơi này đến nơi
khác từ chối. “Chưa có một cán bộ nào của chính quyền địa phương cũng như
của tỉnh xuống hướng dẫn nông dân phải làm thế nào, cần chuẩn bị gì trong vụ
kiện này. Hội Nông dân chúng tôi trước mắt cũng chỉ biết tư vấn cho bà con
làm đơn và hướng dẫn họ đem đơn gửi lên Công ty Vedan VN thôi” - ông Tài
nói.
Thế nhưng khi những nông dân xã Phước Thái, Long Phước đem
đơn đến Công ty Vedan VN nộp thì bảo vệ của đơn vị này không cho vào. “Phía
Công ty Vedan yêu cầu phải có người đại diện, tập hợp đơn rồi cùng nộp họ
mới nhận” - lão nông Trần Trung Chánh (tổ 1, ấp 1A, xã Phước Thái) giãi bày.
Sau đó, từ cuối năm 2008 đến đầu năm 2009, ông Chánh đã đại
diện và ba lần đem hơn 100 đơn khiếu kiện của nông dân trong tổ lên nộp cán
bộ đối ngoại của Công ty Vedan. Cũng như tất cả các lần đại diện nông dân ấp
1A, 1B, 1C... đem đơn tới, nhân viên đối ngoại công ty nhận và mời ông Chánh
ra về mà không ghi bất cứ một tờ biên nhận đơn nào. Sau đó tất cả lại rơi
vào im lặng.
Hầu hết nông dân đi kiện Công ty Vedan VN đều đang tự mò
mẫm và bế tắc trước việc đòi hỏi phải chứng minh thiệt hại của Vedan VN. Nói
hình tượng như anh Võ Văn Giác: “Nông dân tụi tôi đi kiện mà như lũ trẻ chơi
trò bịt mắt bắt dê vậy!”.
“Nộp đơn cho Vedan VN rồi chúng tôi chỉ biết ngồi chờ.
Nhưng tôi tin Hội Nông dân và chính quyền địa phương các cấp sẽ giúp bảo vệ
được quyền lợi hợp pháp, chính đáng cho hàng ngàn hộ dân chúng tôi...” - ông
Chánh hi vọng.
Chủ tịch Hội Luật gia tỉnh Đồng Nai - LS.TS
Nguyễn Đức: Câu chuyện sẽ còn dài nếu...
Tôi nghĩ trong vụ việc nông dân kiện Vedan VN mà Bộ Tài
nguyên - môi trường, UBND các tỉnh Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, TP.HCM
cùng phối hợp, tổ chức xác định cụ thể Vedan VN gây thiệt hại trên dòng
sông Thị Vải ở mức độ bao nhiêu mới có cơ sở để yêu cầu bồi thường. Vấn
đề ở chỗ là ai làm thiệt hại, thiệt hại bao nhiêu trên sông Thị Vải thì
chưa ai đứng ra giúp nông dân củng cố chứng cứ. Trong việc này vai trò
của các cơ quan chức năng rất lớn, vì để một mình nông dân đi chứng minh
thiệt hại là không được. Đây là câu chuyện sẽ còn rất dài nếu các cơ
quan chuyên môn, cơ quan quản lý nhà nước không vào cuộc giúp nông dân
một cách quyết liệt.
Riêng việc Vedan VN nhận đơn của bà con nông dân mà
không viết biên nhận là sai hoàn toàn. Ngoài ra, Luật khiếu nại, tố cáo
(sửa đổi bổ sung năm 2004, 2005) quy định trong thời hạn mười ngày kể từ
ngày nhận đơn khiếu nại thuộc thẩm quyền giải quyết của mình, người giải
quyết khiếu nại lần đầu phải thụ lý và thông báo bằng văn bản cho người
khiếu nại biết. Nếu không thụ lý giải quyết phải nêu rõ lý do. Đối với
vụ việc phức tạp thì có thể kéo dài thời gian giải quyết nhưng không quá
45 ngày. Ở đây Vedan VN nhận đơn của nông dân đã lâu rồi im lặng là chưa
thể hiện trách nhiệm và nghĩa vụ của một doanh nghiệp, không làm đúng
quy định của pháp luật.
Hành trình nông dân kiện Vedan Việt Nam - Kỳ 2: Cùng
cực vì ô nhiễm
TT - Con đường đất đỏ dẫn vào ấp 1A, xã Phước Thái, huyện
Long Thành, tỉnh Đồng Nai lồi lõm, bụi mù. Ngay dưới tấm bảng “Ấp văn hóa”
trước cổng vào ấp có hai phụ nữ một già, một trẻ đang ngồi nép mình vào nhau
dưới cái nắng gay gắt. Trước mặt họ là hai cái rổ cá khô bé tẹo, lèo tèo vài
con khô quăn queo.
Trước đây, họ làm nghề chài lưới trên sông Thị Vải nhưng
giờ phải dạt lên bờ bán dạo kiếm sống lây lất qua ngày kể từ khi dòng sông ô
nhiễm.
Cả ấp nợ ngân hàng
Ông Nguyễn Xuân Hán, chi hội phó
Hội Nông dân ấp 1C, chỉ vào chồng đơn nông dân nộp khiếu kiện Vedan,
chia sẻ: “Tất cả gần 250 đơn kiện, đó cũng là hoàn cảnh của từng ấy gia
đình đang chờ sự “định đoạt” của Vedan VN đấy...”. Ông Hán dừng một lúc
và nhớ lại, nói tiếp: “Nếu không lầm thì chỉ có gia đình tôi là chưa
phải “gửi” giấy tờ nhà trong ngân hàng. Còn lại, từ lâu lắm rồi, cả cái
ấp này ai cũng phải cầm cố nhà cửa, đất đai, vay ngân hàng để sắm thuyền
lưới đánh bắt, khai thác thủy sản trên sông Thị Vải. Và rồi không biết
bao giờ họ mới trả được nợ!”.
Thu nhập... 10.000 đồng/ngày
Hai người phụ nữ đó là bà Phan Thị Bé và Võ Thị Lan, ngư
dân, cùng ngụ ấp 1A. Bà Bé cho biết đã lâu lắm rồi sông Thị Vải không còn là
chỗ dựa mưu sinh của cả gia đình bà. Lâm vào cảnh khó khăn, túng bấn, các
con bà đi tứ tán, tự xoay xở kiếm việc. Có đứa lây lất, bám víu trên dòng
sông ô nhiễm bằng nghề đánh bắt chỉ đủ bữa no bữa đói.
Từ hai năm nay, bà Bé ngày ngày vác rổ cá khô ra trước cổng
ấp bán kiếm đồng cơm, đồng cháo qua ngày. Thế nhưng ngày kiếm nhiều nhất
cũng chỉ được trên dưới 15.000 đồng. Nhiều lần cả ngày chỉ kiếm được 5.000
đồng. Tính bình quân thu nhập của mỗi người trong gia đình khoảng 10.000
đồng/ngày.
“Ngồi bán như vầy cắc củm kiếm chút tiền lẻ thôi. Dân ở đây
trước nhiều người sống dựa vào nguồn tôm cá trên sông Thị Vải. Giờ thì tiêu
hết rồi, tất cả đều nghèo như tôi, chẳng dám mua bán gì. Ngay như mấy con cá
khô này cũng rất ít người ngó ngàng tới. Tôi sống vầy chờ theo đuổi vụ kiện
xem Vedan VN có đền bù chút nào hay chút đó” - bà Bé buồn bã nói.
Ngư dân Hoàng Hữu Trí, ngụ tổ 9, ấp 1A, đang ngồi trước
ngôi nhà dột nát của mình vá lại mấy tấm lưới cũ. Ông cho biết từ gần một
tháng nay, khi nguồn nước sông Thị Vải dần xanh trong, tôm cá đã xuất hiện
nên ông tranh thủ vá lại lưới để đi đánh bắt. Ông Trí thật thà: “Bữa rày tôi
đã thử ra sông, đánh một đêm cũng được vài ký tôm cá đem về bán, trừ chi phí
xăng dầu nhiều khi lỗ nhưng có ngày cũng lời khoảng 10.000-15.000 đồng.
Trước giờ chỉ sống dựa vào sông Thị Vải, tôi mừng vì tôm cá đã bắt đầu xuất
hiện trở lại nhưng vẫn lo lắm...”.
Bà Phan Thị Bé và Võ Thị Lan ngóng chờ khách đến mua cá khô - Ảnh:
Hà Mi
Ám ảnh nợ nần
Hỏi ra mới hay ông Trí lo cho việc cuối tháng 3 này không
biết lấy tiền đâu ra mà trả khi đến hạn ngân hàng thu nợ. Trước đây, ông Trí
đã vay Ngân hàng Công thương 60 triệu đồng và mượn Ngân hàng Chính sách 5
triệu đồng để sắm thêm thuyền, mua lưới cùng các con đánh bắt cá. Thế nhưng
cá tôm không còn, gia đình ông Trí rơi vào tình cảnh cực kỳ khó khăn, mất
khả năng chi trả cả gốc lẫn lãi cho ngân hàng.
"Chúng tôi muốn
có cái giấy xác nhận là người dân địa phương, đã từng hành nghề đánh bắt
thủy sản trên sông Thị Vải để gửi kèm theo đơn kiện Vedan. Thế nhưng khi
chúng tôi lên xã xin xác nhận thì các cán bộ ở đây từ chối, không chịu
xác nhận. Chúng tôi cảm thấy rất buồn và bức xúc."
Anh TRẦN VĂN SỐ
(đội trưởng đội xe ôm “vì Vedan mà có”)
“Không biết khó khăn vầy ngân hàng tính sao, vì hiện cả nhà tôi giờ vài chục
ngàn đồng cũng không biết bòn đâu ra. Có đồng nào thì xào đồng ấy, đong gạo,
chạy ăn hết trơn” - ông Trí lo lắng. Bà Phạm Thị Nghi, vợ ông Trí, rầu rĩ
tiếp lời chồng: “Khổ quá mà không dám than với ai vì sợ người ta chê cười.
Mấy bữa nay tôi bệnh nhưng không dám nhín tiền đong gạo ra mua thuốc
nữa...”.
Nhiều ngư dân đánh bắt, đóng đáy trên sông Thị Vải trước
đây cho biết khoảng những năm 1980-1990, cứ giong thuyền bủa lưới hơn ngày
rồi về bán cá là họ dễ dàng kiếm được 1-2 chỉ vàng. Thế nhưng từ năm 1994,
khi Vedan VN bắt đầu thải nguồn nước ô nhiễm xuống dòng sông thì nhiều gia
đình rơi vào khó khăn cùng cực.
Bà Võ Thị Xinh ở ấp 2, xã Phước Bình, huyện Long Thành,
chìa tờ đơn khiếu nại thấm đẫm nước mắt cho chúng tôi xem. Bà Xinh kể từ năm
1979, gia đình bà đã sống bằng nghề đánh bắt, đóng đáy tại sở Rạch Gốc trên
sông Thị Vải. Mỗi tháng, theo hai con nước lớn ròng, bà Xinh kéo lưới cũng
kiếm được ít nhất 4 triệu đồng/tháng, đủ nuôi sống cả gia đình gồm tám miệng
ăn.
Thế nhưng từ năm 1994, nguồn cá bắt đầu cạn kiệt do dòng
sông ô nhiễm. Đến năm 1998 thì bà Xinh phải bỏ thuyền lên bờ vì lưới cả ngày
cũng không bói ra con cá nào. “Toàn bộ ghe lưới để mục nát vì bán không ai
mua. Cả gia tài nhà tôi, vốn liếng có hơn 50 triệu đồng đều bị dòng nước đen
sông Thị Vải cuốn trôi hết. Con cái thì tứ tán đi làm thuê. Đứa chạy xe ôm,
đứa làm phụ hồ kiếm sống qua ngày” - bà Xinh buồn bã nói.
“Vá chỗ lưới rách, chuẩn bị cho buổi đánh bắt cá đêm nay của hai cha
con. Dù cá chưa về nhiều, có bữa lỗ tiền dầu nhưng cứ phải làm đắp đổi
qua ngày” - ông Hoàng Hữu Trí nói - Ảnh: Hà Mi
Lời khẩn cầu tha thiết
Lão nông Trần Trung Chánh, ngụ ấp 1A, xã Phước Thái, vuốt
mái đầu bạc phơ, nói như van nài cho chính mình và cho những nông dân khác:
“Chúng tôi, những nông dân ở đây, cũng không muốn phải kiện cáo ai đâu. Công
ty Vedan VN chỉ cần hỗ trợ một phần thiệt hại cho bà con nông dân thôi là
chúng tôi cũng cảm thấy vui và thỏa mãn rồi”.
Thế nhưng đến nay, tất cả nông dân bị thiệt hại bởi sông
Thị Vải ô nhiễm vẫn chưa hề nhận được bất cứ hồi âm hay sự quan tâm nào từ
phía Công ty Vedan VN. Những lá đơn gửi đi rồi lại rơi vào im lặng đáng sợ.
Hiện nay, để tiếp tục tồn tại, nhiều người dân đã phải bôn ba khắp chốn tìm
kế sinh nhai bằng bất cứ nghề gì họ thấy là lương thiện.
Nhiều gia đình vì thế mà tan đàn xẻ nghé. Ông Hoàng Hữu Trí
có bảy người con thì cả sáu người phải phiêu bạt đi các tỉnh từ Bắc vào Nam
tìm việc làm. Riêng anh con út tên Luyện hiện ở với ông cũng đang làm thợ
hồ. Nhưng đã ba tháng nay anh Luyện thất nghiệp nên đành trở về phụ bố quay
lại dòng sông Thị Vải đánh bắt cá, kiếm tiền đong gạo.
Ông Nguyễn Văn Thìn, tổ trưởng tổ nhân dân 3, ấp 1A, cho
biết toàn bộ 30 nóc nhà do ông quản lý thì có đến 29 gia đình có các con
hoặc vợ, chồng tan tác đi tìm việc khắp nơi. Nhiều người không đi xa được
đành chấp nhận chuyển qua chạy xe ôm tại địa phương.
Ngay gần cổng Công ty Vedan VN có một tổ xe ôm thật “đặc
biệt”. Ông Lê Thành Hát, tổ phó tổ xe ôm, cho biết trong tổ xe có 13 người
thì hết mười người nguyên là dân chuyên sống bằng nghề khai thác thủy sản
trên sông Thị Vải. Khi tình trạng ô nhiễm xảy ra, tất cả họ đều nhảy lên bờ
và chọn nghề chạy xe ôm kiếm tiền nuôi gia đình. Cả mười người đều đã nộp
đơn khiếu kiện Công ty Vedan VN và cũng đang trông ngóng nơi này trả lời, vụ
việc sớm được giải quyết.
“Vedan VN đền bù thiệt hại thì bà con nông dân sẽ có tiền
xoay xở làm ăn và lần lần trả được nợ thôi” - ông Phan Văn Tài, chi hội
trưởng Hội Nông dân ấp 1A, lý giải thay cho câu trả lời. Ông Tài cũng thật
lòng kể rất nhiều bà con nông dân đã gửi đơn kiện Công ty Vedan tâm sự với
ông một điều: “Chúng tôi mong chính quyền các cấp hãy quan tâm, giúp đỡ đẩy
nhanh vụ kiện để Công ty Vedan có trách nhiệm đền bù những thiệt hại mà họ
gây ra cho bà con nông dân”.
Không chỉ riêng nông dân ấp 1A mà đó cũng là điều mà hàng
ngàn nông dân khác ở Đồng Nai, TP.HCM, Bà Rịa - Vũng Tàu đang đau đáu chờ
mong!