"Nếu anh bắn vào quá khứ bằng khẩu súng lục,
tương lai sẽ bắn lại anh bằng một khẩu đại bác"
Bất cứ cuộc chia tay nào cũng mang theo nhiều luyến
tiếc. Chia tay giữa người và người thường mang những kỷ niệm riêng
tư, những giây phút bên nhau bỗng chốc trở thành kỷ niệm. Nếu như có
cơ hội gặp lại nhau thì người xưa đã trở thành "cố nhân" trong muôn
vàn khuôn mặt.
Không phải chuyện chia tay chỉ xảy ra giữa người và
người. Có những cuộc chia tay ngoài ý muốn và mang tính cách rộng
lớn hơn của nhiều người với nơi mình đã sinh sống, thậm chí còn chia
tay với cả một đất nước khi phải bỏ xứ ra đi.
Trong bài viết này, tác giả không nói đến những cuộc
chia tay như vậy mà chỉ bàn đến sự chia tay Thương xá Tax của những
người Sài Gòn đã từng, không ít thì nhiều, gắn bó với một địa điểm
thường lui tới tại trung tâm thành phố có tên gọi "Hòn ngọc Viễn
Đông".
Tôi biết đến Thương xá Tax từ năm 1953 khi gia đình
từ miền Bắc di cư vào Nam thời Đệ nhất Cộng hòa của Tổng thống Ngô
Đình Diệm. Tax đã hiện diện tại Sài Gòn từ năm 1880 trong thời Pháp
thuộc với cái tên "Cửa hàng Charner" (Grands Magasins Charner – GMC)
tại góc của hai con đường Charner (Nguyễn Huệ ngày nay) và đường
Bonard (Lê Lợi).
Những cái tên đường "rặt Tây" như Charner, Bonard
được chính phủ Bảo hộ đặt từ năm 1865 để vinh danh Đô đốc Hải quân
Pháp, Léonard Victor Joseph Charner (1797-1869) và Louis Adolphe
Bonard (1805 - 1867), là những người có liên quan đến việc chinh
phục Đông Dương của quân đội Pháp.
Trước đó, đường Bonard mang một cái tên rất bình dân:
"Đường 13". Đó chỉ là một con đường trong một xóm nhỏ mà cư dân địa
phương thời đó gọi bằng một cái tên cũng dân dã không kém: "Xóm
Thơm".
Vị trí của "Cửa hàng Charner" (Grands Magasins
Charner – GMC) thời Pháp thuộc
"Cửa hàng Charner" do "Công ty Thuộc địa các Nhà hàng
lớn" (Société Coloniale des Grands Magasins - SCGM) xây dựng với số
vốn ban đầu 12 triệu franc sau lên đến 30 triệu vào năm 1925.
Mặt tiền của GMC với tháp đồng hồ
GMC tọa lạc tại vị trí đẹp nhất của trung tâm Sài
Gòn, kinh doanh các mặt hàng mà thời Pháp thuộc gọi là "bazar",
những sản phẩm đắt tiền, sang trọng được nhập cảng từ Pháp và Anh
nhằm phục vụ cho người Pháp tại thuộc địa, giới thượng lưu Sài Thành
và các đại điền chủ Nam kỳ Lục tỉnh.
GMC thời đó cũng đăng quảng cáo trên báo, tự hào
là "Cửa hàng rộng nhất; Nhiều mặt hàng nhất và là Thương xá tốt
nhất" (Magasins les plus vastes; Magasins les mieux assortis;
Magasins vendant le meilleur marché).
Quảng cáo của Cửa hàng Charner
Năm 1942, việc kinh doanh lúc này rất thịnh vượng nên
"Công ty Thuộc địa các Nhà hàng lớn" xây thêm một tầng lầu và đập bỏ
phần tháp đồng hồ ngoài mặt tiền. Thay vào đó là hàng chữ GMC.
Đối với những người Sài Gòn xưa, bộ mặt mới của GMC
với 3 tầng lầu trong thập niên 1940 so với 2 tầng lầu nguyên thủy có
phần "đồ sộ" hơn nhưng hình như tòa nhà đã đánh mất vẻ "cổ kính" với
tháp đồng hồ mang những đường nét kiến trúc Á Đông.
Phải chăng đó cũng là "cái giá" phải trả khi người ta
mải chạy theo cái được gọi là "đồ sộ" mà quên đi những nét kiến trúc
đặc thù của một công trình cổ. Xin nhắc lại, đó mới chỉ là thay đổi
đầu tiên trong thập niên 1940 vì tòa nhà CMG sẽ còn phải đương đầu
với nhiều thử thách những năm sau đó.
GMC với 3 tầng lầu vào năm 1942
Tại đây người ta có thể mua các mặt hàng từ bình dân
như đồ chơi trẻ con cho con cháu… đến những thứ đắt tiền như đồng
hồ, máy ảnh hoặc nữ trang bằng vàng hay kim cương cho vợ hoặc người
tình. Nói chung, Tax có thể coi là "thiên đàng mua sắm" của người
Sài Gòn vào những thập niên 60 và 70.
Ngày xưa, trong "lộ trình" của người Sài Gòn khi "bát
phố Bonard" không thể nào thiếu mục "ghé Tax", đó có thể vào lúc
khởi đầu hay kết thúc của cuộc hành trình dọc theo đường Lê Lợi. Quả
thật, bên trong Tax người mua hàng bao giờ cũng ít hơn người "bát
phố" với mục đích chỉ muốn được hòa mình vào đám đông. Dân "bát phố"
thậm chí trong túi chỉ đủ tiền để uống ly nước mía Viễn Đông nằm ở
góc Lê Lợi và Pasteur!
Vào những ngày cuối tuần còn có sự xuất hiện của
những bộ kaki vàng, màu áo của sinh viên sĩ quan Thủ Đức được về
phép. Họ vào đấy để tìm lại cảm giác được sống giữa Sài Gòn đô hội
sau một tuần đổ mồ hôi trên thao trường nắng cháy. Mai đây khi tốt
nghiệp, ra trường họ sẽ tỏa đi các đơn vị khắp 4 vùng chiến thuật và
sẽ ít có cơ hội nhìn lại hậu phương Sài Gòn!
CMG trở thành Tax từ thập niên 1960
Vào thập niên 60, người Sài Gòn rất hãnh diện với
Tax. Hãnh diện từ thiết kế bên ngoài lẫn bên trong thương xá. Đường
dẫn lên lầu là hai cầu thang bằng đồng hình vòng cung trông sang
trọng như trong một dinh thự quyền quý.
Khách vào đây có thể đứng tựa lan can nhìn xuống cảnh
mua bán tấp nập phía dưới hoặc ghé cửa hàng giải khát, gọi ly cà phê
đá hay nước ngọt uống để làm dịu cơn nóng nực lúc ban trưa.
Buổi sáng tại Pôle Nord ngay tầng trệt cũng có phục
vụ điểm tâm, vừa ăn vừa nhìn thiên hạ qua lại trước mặt. Buổi tối
ngồi nhấm nháp chai bia Con Cọp, bia 33… một cái thú tương đối rẻ
tiền mà Tax đem lại cho bất cứ ai ghé chơi vào bất cứ lúc nào.
Đó chính là sợi dây vô hình "buộc" người Sài Gòn với
Tax cũng như La Pagode, Givral, Brodard, Thanh Thế hay kem Mai Hương
đã một thời gắn bó với cuộc sống Sài Gòn. Những cái tên quen thuộc
giờ đây đã trở thành hoài niệm đối với những người nay tóc đã điểm
sương.
Thương xá Tax năm 1965
Thương xá Tax cũng đã đi vào văn chương, thơ phú và
âm nhạc của người Sài Gòn. Trong ký ức một thời của mình, Ngô Thụy
Miên ngồi tại hải ngoại viết về những quán hàng quen thuộc của Sài
Gòn xưa:
"Em nhớ không, La Pagode, Givral của những sáng hẹn
hò, Hoàng Gia, Pôle Nord của những chiều đưa đón, dạo phố tết Nguyễn
Huệ, Lê Lợi tấp nập người qua, và những tối ghé quán Bà Cả Đọi, rồi
Đêm Mầu Hồng. Cái không khí ấm áp tràn đầy tình thương của quê hương
đó, làm sao có thể ngờ được chỉ trong vài tháng đã chỉ còn để lại
một mùa Xuân, một mùa Xuân cuối cùng của những đổi thay…"
Bài hát "Chiều trên Phá Tam Giang" của Trần Thiện
Thanh lại diễn tả một buổi tối Sài Gòn sắp vào giờ giới nghiêm và
Thương xá Tax đang chuẩn bị đóng cửa:
"… Giờ này thương xá sắp đóng cửa, người lao công
quét dọn hành lang, giờ này thành phố chợt bừng lên để rồi ta nghỉ
sớm. Ôi Sài Gòn, Sài Gòn giờ giới nghiêm, ơi Sài Gòn, Sài Gòn giờ
giới nghiêm, ôi em ơi Sài gòn không buổi tối…".
"Thương xá Tax" của Sài Gòn xưa
Sau ngày Sài Gòn "đổi chủ", Thương xá Tax cũng được "đổi đời"! Nhu cầu mua sắm của người Sài Gòn được thay thế bằng
"hệ
thống bao cấp nhu yếu phẩm" của nhà nước cho nên sự nhộn nhịp của
một trung tâm mua sắm ngày nào nay không còn lý do để tồn tại. Tax
biến thành nơi trưng bày mặt hàng sản xuất của các công ty quốc
doanh.
Đến năm 1981 Tax một lần nữa đổi tên thành "Cửa hàng
Bách hóa Tổng hợp Thành phố" trực thuộc Sở Thương Nghiệp và trở
thành một trong những cửa hàng lớn nhất Việt Nam thời bấy giờ. Tax
khi đó mang cái tên thật lạ lẫm, vừa dài vừa khó nhớ đối với người
Sài Gòn nên trong suốt thời gian từ 1981 đến 1990 người ta vẫn dùng
cái tên cũ: "… đi lên Tax"… "mua cái này ở Tax…".
Thương xá Tax trở thành "Cửa hàng Bách hóa Tổng hợp
Thành phố"
Đáng chú ý là "Cửa hàng Bách hóa Tổng hợp Thành
phố" đã thu hút một số du khách đến từ các nước Đông Âu nên người
Sài Gòn lại có một cái tên "bán chính thức" là "Chợ Liên Xô" hay
ngắn gọn hơn, "Chợ Nga"! Khách hàng nhiều khi đóng thành từng thùng
để chuyển về nước những mặt hàng… tư bản.
Vào thời điểm "thịnh vượng", tòa nhà trở thành một
trung tâm giao dịch với các mặt hàng phong phú, từ quần áo, may mặc,
mỹ nghệ đến những mặt hàng xa xỉ đều xuất hiện.
Hình như nhà nước cũng ý thức được "Thương hiệu Tax"
đã ăn sâu vào nếp nghĩ của người dân nên ngày 19/1/1998 dòng chữ "Thương xá Tax" chính thức được đặt trên nóc tòa nhà! Thế là sau bao
nhiêu năm "lận đận", tòa nhà được "phục hồi danh hiệu" đã có từ xưa.
Thương hiệu "Thương xá Tax" xuất hiện trở lại năm
1998
Bước vào thời kỳ "đổi mới" trước sự cạnh tranh từ các
trung tâm thương mại do người nước ngoài đầu tư và quản lý, một lần
nữa áp lực cạnh tranh đã buộc Thương xá Tax phải tự làm mới mình.
Thương xá từ đó thuộc quyền quản lý của "Công ty Bán
lẻ Tổng hợp Sài Gòn", trực thuộc "Tổng Công ty Thương mại Sài Gòn"
với tên thương mại là SATRA (Saigon Trading Group), được thành lập
từ năm 1995.
SATRA bên cạnh thương hiệu "Thương xá Tax"
Đọc đến đây chắc hẳn có bạn đọc thắc mắc tại sao bài
viết này lại mang tựa đề "Chia tay Thương xá Tax"?
Nếu chú ý theo dõi báo chí trong nước ta sẽ hiểu ngay
vì sao sẽ phải chia tay. Báo Tuổi trẻ, ngày 20/8/2014, đưa tin trong
một bài viết có tựa đề "Tiểu thương Thương xá Tax "chết đứng":
"Việc thương xá Tax thông báo kết thúc hợp đồng thuê
mặt bằng kinh doanh tại đây trước ngày 1/10 đã khiến các tiểu thương
than "chết đứng". Trong khi đó khu vực kinh doanh trên đường Nguyễn
Huệ (Q. 1, TPHCM) bị ảnh hưởng bởi việc xây nhà ga metro cũng kêu
trời khi việc kinh doanh bị ảnh hưởng nghiêm trọng".
Trên Thanh niên Online, tác giả Trần Thùy Linh sau
khi nhắc lại việc "xóa sổ" khu vực Passage Eden đã viết:
"… Và mấy hôm nay, có một nỗi đau tưởng đã lên da
non, bỗng bùng lên, dữ dội, khi nghe tin thương xá Tax sẽ vĩnh viễn
bị xóa sổ. Tôi tin rằng những "vô tri, vô giác" ấy, những "vật cần
phải hy sinh cho sự phát triển" trên khu đất vàng ấy, đã đau lắm.
Một cao ốc 40 tầng hiện đại, sáng choang sẽ mọc lên, thay thế cho
Tax già nua cũ kỹ đã 134 tuổi. Khu trung tâm Sài Gòn sẽ còn gì?" .
Mô hình dự án toà tháp Tax Plaza cao 40 tầng
Kiến trúc sư Nguyễn Ngọc Dũng trong bài viết "Sài Gòn
đang trở nên xa lạ" đưa ra nhận xét mang tính cách chuyên môn:
"Với một diện tích khiêm tốn vài trăm ha, trung tâm
Sài Gòn vốn được quy hoạch thành khu trung tâm hành chính và công
cộng nay lại đang được nén chặt đến mức ngộp thở. Sài Gòn xưa giờ
đang trở thành đô thị của một nước xa lạ nào đó, những bản sắc vốn
có và hồn đô thị của thành phố 300 năm tuổi đang bị xóa nhòa.
Liệu bạn có còn tìm được nét Sài Gòn xưa ở những cao
ốc mang tên nước ngoài như Royal Garden, Eva Royal Plaza, Avalon,
Sailing Tower, Centec Tower hay Kenton Residence, Gemadept Tower,
The Manor? Cái tên Sài Gòn cũng được nhắc tới nhưng lại rặt một nét
lai căng, ví như Saigon Sky Garden, Saigon Plaza…"
Người Sài Gòn ngồi nhìn Thương xá Tax trước ngày chia
tay
Tôi bỗng rùng mình khi nhớ lại một câu nói của ai đó.
Câu này đã được dẫn trước bài viết nhưng cũng xin ghi lại một lần
nữa để chúng ta đừng quên:
"Nếu anh bắn vào quá khứ bằng khẩu súng lục,
tương lai sẽ bắn lại anh bằng một khẩu đại bác"
http://baomai.blogspot.fr/2014/09/thuong-xa-tax-sai-gon-hon-ngoc-vien-ong.html