Dù rất bận rộn, giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy
Cẩn, cha giáo sư
Ngô Bảo Châu vẫn dành cho phóng viên báo
Thể thao Văn hóa một cuộc trò chuyện ngắn trước
khi ông cùng gia đình lên đường sang Ấn Độ tham
dự Đại hội Liên đoàn Toán học Thế giới (ICM
2010).
Vốn là nhà khoa học cơ học chất lỏng hàng đầu
Việt Nam, nguyên Chủ tịch Hội đồng khoa học Viện
Cơ học Việt Nam, giáo sư Ngô Huy Cẩn dự đoán:
“Châu có thể đạt giải thưởng Fields.”
Tuy nhiên, với bản chất cẩn trọng, chính xác của
một nhà khoa học, ông dặn: “Cần phải đợi đến
ngày đó mới thông tin.” Hôm qua (19/8), giáo sư
Ngô Bảo Châu chính thức được
xướng danh với giải thưởng cao quý này.
May mắn được nhiều thầy giỏi toán truyền
thụ
- Là một nhà khoa học được đào tạo bài bản
về Toán, sau đó là Vật lý cơ học, giáo sư đã
định hướng cho con như thế nào? Cách dạy con học
của giáo sư có gì khác lạ không?
Giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy Cẩn:
Hồi ấy, 3 năm đầu Châu được sinh ra,
tôi là binh nhì làm sao về được, nuôi Châu hoàn
toàn bằng tiền lương của mẹ, thỉnh thoảng tôi
cũng được anh em ưu tiên con nhỏ nên cho thêm 1
suất sữa Liên Xô viện trợ gửi về cho con.
Việc học tiểu học ở trường thực nghiệm là rất
tốt. Cách dạy của trường thực nghiệm làm cho trẻ
con thích đến trường, nó chủ yếu làm phát huy
được suy nghĩ tìm tòi của học sinh hơn là bắt
các em phải làm những việc bắt buộc.
Hồi đó, trường không bắt học sinh học bảng cửu
chương. Khi giải toán không cần đáp số mà học
sinh chỉ cần trình bày cách giải thôi, không
phải cộng trừ nhân chia cụ thể, việc đó thời đại
ngày nay có máy tính rồi, như thế nó rút ngắn
rất nhiều nội dung bắt cho trẻ học và nó tập
trung vào phát triển tư duy sáng tạo nhiều hơn.
Châu học trường thầy Hồ Ngọc Đại, về nhà mình
giao bài tập toán, mới đầu mình chọn những bài
khó, mỗi chương chỉ giao vài bài thôi. Châu
thường tự tìm cách giải, bài khó mình thường
vạch ra hướng thôi chứ không giải cụ thể. Châu
làm nhanh quá nên về sau mình bảo con cứ làm tất
cả nhưng cả quyển ấy, Châu chỉ làm vài ngày là
xong. Lúc đó Châu thường học trước chương trình.
Khi học lớp ba thì Châu làm toán lớp bốn, nhưng
ngay cả toán lớp bốn Châu cũng chỉ làm vài ngày
là xong.
- Các thầy dạy Toán ở Việt Nam đã dạy dỗ
Châu ra sao, thưa giáo sư?
Giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy Cẩn:
Khi Châu học hết lớp năm, bắt đầu học
chuyên toán ở trường Trưng Vương. Mình đã nhờ
cậu đồng nghiệp trẻ ở Viện Cơ học là Phạm Ngọc
Hùng kèm Châu. Phạm Ngọc Hùng vốn học chuyên
toán đã từng sang học toán ở Minsk, cậu ấy kèm
Châu hai năm rồi bảo: “Có khi em cũng hết vốn,
để em nhờ bạn em bên Viện Toán.”
Người Hùng nhờ cũng chính là anh Lê Tuấn Hoa,
lúc ấy cũng mới tốt nghiệp tổng hợp toán ở Nga
về. Sau anh Hoa, có anh Vũ Đình Hòa bây giờ ở
viện Công nghệ thông tin, lúc ấy là nghiên cứu
sinh toán tại Đức về.
Các anh ấy dạy vô tư, ngay cả bản thân mình cũng
không nghĩ phải trả tiền các anh ấy bao nhiêu,
hồi ấy chưa có cái khái niệm bồi dưỡng, anh em
chơi với nhau thì dạy Châu thôi. Mình nghĩ Châu
cũng may mắn được nhiều thầy giỏi toán truyền
thụ. Thời ấy nó khác bây giờ, các thầy thấy học
sinh giỏi là thích lắm, chia nhau bảo rằng: "Tôi
vừa tìm được một đứa rất giỏi, tôi chia cho ông
dạy môn này, tôi môn kia," chứ thời đấy có cần
tiền đâu, mà lúc ấy cũng chả có tiền mà đóng.
Trong quá trình Châu học, không bao giờ mình
phải hò hét cả, những năm cuối cấp mình phải
nhắc Châu đi ngủ sớm. Hồi đó mình được phân căn
hộ ở Nam Đồng khu tập thể quân đội, nhà không có
tivi để xem chương trình thời sự mà Châu và các
học sinh giỏi quốc tế vinh dự được Tổng Bí thư
gặp mặt.
Học toán giỏi khác với làm toán giỏi
- Giáo sư Ngô Bảo Châu đã từng đoạt hai huy
chương vàng Olympic Toán Quốc tế, sau nhiều năm
học tập và nghiên cứu mà chủ yếu ở nước ngoài,
giáo sư Châu đã đạt được nhiều giải thưởng cao
quý, trong đó có giải thưởng Clay. Theo giáo sư,
nước ta có nhiều người đoạt giải cao Olympic
toán quốc tế, tại sao sau đó họ không thể đạt
tới đỉnh cao?
Giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy Cẩn:
Châu thường nói rằng thi Olympic là
cuộc thi những người học toán giỏi còn sau này
họ sẽ phải làm toán chứ không phải học toán nữa,
nên nó khác hẳn.
Không phải anh nào học giỏi cũng đạt đỉnh cao
đâu, cũng chỉ có một vài người thôi. Tôi cũng
biết, những người đoạt giải thưởng Fields của
toán học đến bây giờ Mỹ mới có 12 người, Pháp
chín người, Liên Xô tám người trong đó có một
người Ukraine, Nhật ba người, Trung Quốc có một
người nhưng lại là quốc tịch Mỹ, sống, học tập
và nghiên cứu ở Mỹ.
Những người đạt giải thưởng Fields là những
người kiệt xuất rồi. Nhưng cần biết rằng cũng có
rất nhiều những người giỏi ở nước ta và các nước
khác, họ không thuộc các tiêu chí của giải
thưởng, chứ không phải họ “chìm” đi đâu. Như ở
Việt Nam, tất nhiên cũng phải nói là điều kiện
của các anh ấy (các nhà khoa học) còn khó khăn,
hầu hết các nhà khoa học đều hợp tác với nước
ngoài, như các anh ở Viện Toán, một năm các anh
ra nước ngoài làm việc ít nhất ba, bốn tháng.
- Rất nhiều học sinh giỏi cũng đã được các
thầy giỏi đào tạo. Nhưng theo giáo sư, thành
công của Ngô Bảo Châu là do đâu?
Giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy Cẩn:
Nhiều nhà khoa học đều có ý kiến là
Châu cũng có may mắn là ra nước ngoài có dịp để
mà tiếp xúc giao lưu với các nhà toán học đầu
ngành trên thế giới. Khách quan mà nói, điều
kiện để học cách làm toán, (chứ không chỉ là học
toán nhé) nó thuận lợi hơn rất nhiều so với ở
trong nước. Cho nên mình cũng không nên nói là
những thành tựu này nọ chỉ là do kết quả đào tạo
trong nước.
Nhưng một điều quan trọng là cái “gốc” Châu được
đào tạo trong nước tốt, Châu có tài năng và niềm
đam mê khoa học cháy bỏng bởi làm toán nó cũng
khắc nghiệt lắm.
Châu là người cha rất yêu con và biết
chăm sóc con cái
- Xin hỏi giáo sư một câu hơi riêng tư, các
nhà khoa học hàng đầu do quá đam mê khoa học mà
thường khó cân bằng cuộc sống. Với giáo sư Ngô
Bảo Châu thì sao?
Giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy Cẩn:
Châu lập gia đình năm 1994, năm 22 tuổi
khi học xong thạc sĩ bên Pháp rồi. Thời gian ấy,
người Việt bên Pháp rất ít, Châu không có nhiều
giao lưu, học hành lại căng thẳng.
Châu về đặt vấn đề bố mẹ cho con lập gia đình vì
Châu có người yêu cũng học cùng trường Trưng
Vương. Mình thì nghĩ Châu vẫn trẻ nhưng chính
anh Lê Tuấn Hoa bảo: “Anh không đồng ý cũng gay
go vì nhiều trường hợp các cậu giỏi toán nhưng
không cân bằng được cuộc sống có thể bị tâm
thần. Hồi ấy Châu vừa đủ tuổi theo luật trai 22
tuổi, gái 20 được lập gia đình."
Năm 1995 Châu làm thủ tục để vợ Nguyễn Bảo Thanh
sang Pháp, năm đấy cũng sinh con gái đầu lòng.
Thời gian đó tương đối khó khăn vì học bổng hạn
chế. Thanh vốn học ngoại thương ra, hồi ở Pháp
có một thời gian Thanh đi làm kiểm toán ở một
công ty tư nhân.
Đời thường, Châu là người cha rất yêu con và
chăm sóc con cái, ba đứa trẻ xinh xắn ngoan
ngoãn cũng giúp Châu giảm bớt những cái căng
thẳng. Châu cũng không phải là người mà tâm hồn
“nghèo nàn,” Châu thích nhạc cổ điển, thơ Hàn
Mạc Tử, thơ Quang Dũng, trước đây Châu cũng có
học và biết chơi đàn violon./.
- Xin cảm ơn giáo sư!