Vietsciences ; Ngô Việt Trung - Vũ Công Lập - Phùng Hồ Hải ; ;Duyên số với giải Fields ;science, khoa hoc, khoahoc, tin hoc, informatique;computer; vat ly; physics, physique, chimie, chemistry, hoa hoc, sinh vat, biologie, biology;biochimie;biochemistry;a

1. PGS Trần Lưu Vân Hiền và GS Ngô Huy Cẩn đều nhớ lại sự nhanh nhẹn (trong suy nghĩ) và sự kiên trì của Châu từ những ngày còn bé, khi học Trường Thực nghiệm và Trường Trưng Vương. Ngày ấy, thầy giáo dạy toán Tôn Thân chỉ chấm bài cho năm người mang lên bục giảng bài giải của mình. Châu luôn là một trong năm người đó. Sau trong lớp đổi chỗ học, Châu phải vào ngồi sát tường, nhưng anh vẫn “phi” bài giảng lên cho thầy sớm nhất. Bây giờ bà Hiền kể lại chuyện này mà vẫn bật cười.

Bà Trần Lưu Vân Hiền kể lại: ”Một người đã giúp đỡ Châu nhiều là ông Henry Rogermortier, nguyên giám đốc Đài Thiên văn Paris và lúc đó là chủ tịch Hội Pháp - Việt về khoa học - kỹ thuật. Ông Rogermortier có một ngôi nhà, tầng trệt ông để Ngô Bảo Châu ở.

Trên lầu một là hai học sinh Campuchia có bố mẹ bị bọn diệt chủng Pol Pot sát hại. Khi ông Rogermortier mất đi, trong di chúc để lại ông có dặn cứ để cho Châu cùng các bạn ở mãi đến khi nào không có nhu cầu nữa thì thôi. Nếu bạn từng đi du học nước ngoài, bạn sẽ thấy sự giúp đỡ này là đáng quý như thế nào. Nó góp phần tạo ra môi trường học tập hoàn hảo, tạo ra một nhà toán học lớn.

2. Có khá nhiều bài viết về những năm sau này của GS Ngô Bảo Châu. Anh đã sang Mỹ làm việc nhiều năm (Viện Nghiên cứu cấp cao - Institute for Advanced Study ở Princeton) và từ ngày 1-9-2010 anh sẽ là giáo sư tại Đại học Chicago, nhưng giai đoạn ở Pháp là giai đoạn đặc biệt nhất. Có điều không có nhiều lắm tư liệu về quá trình học tập của Ngô Bảo Châu ở Pháp và nhà toán học của chúng ta lại ít kể về mình. Chúng ta biết anh học ở Đại học Paris 6 và Đại học Ecole Normale Supérieure, những đại học danh giá bậc nhất của nước Pháp.

Bản thân GS Ngô Bảo Châu coi quá trình học toán của mình là một cái gì đó hết sức tự nhiên. Anh cũng không cho rằng phải định hướng nghề nghiệp quá sớm cho con trẻ. Trong bài trả lời phỏng vấn của Phan Việt, Ngô Bảo Châu có kể lại câu chuyện về chính Langlands, một trong những nhà toán học có ảnh hưởng mạnh nhất trong thế kỷ 20-21 (Ngô Bảo Châu đoạt giải thưởng Fields nhờ chứng minh được bổ đề cơ bản trong chương trình Langlands).

Xin chép ra đoạn văn thú vị này: “Ông ấy học toán cũng tình cờ. Bố ông ấy là tiều phu. Ông ấy không đi học trường trung học hay đại học nổi tiếng nào cả, đào tạo cơ bản của ông ấy thật ra cũng bình thường. Nhưng khi ông ấy đi học đại học bên Canada thì học cũng được, thế là thầy giáo của ông ấy bảo ông ấy đi làm PhD (tiến sĩ). Ông ấy hỏi PhD là cái gì. Sau thì ông ấy ừ vì bây giờ đi học có học bổng mà được lấy vợ sớm nữa thì cũng thích, thế là đi làm PhD”.

3. Ngô Bảo Châu cũng tâm sự rằng lúc nghĩ về huy chương vàng Olympic thì thấy nó lớn lao, vĩ đại lắm, nhưng khi thật sự nhận được giải rồi thì thấy nó cũng... thường. Một trong những nét đặc biệt ở Ngô Bảo Châu là anh sống, học toán, làm toán và nhận những giải thưởng cao quý nhất về toán một cách tự nhiên, cứ như một việc bình thường.

Thế mới biết sự chuẩn bị của gia đình cho anh thật chu đáo: không hề tạo ra áp lực, không hề gây ra sự căng thẳng, chán chường hay mệt mỏi. Mà thật ra đấy là sự chuẩn bị công phu, nghiêm túc, phù hợp với hoàn cảnh thực tế của Ngô Bảo Châu, cả ở gia đình lẫn trong xã hội. Mỗi người cần phải biết đi đúng con đường dành riêng cho mình.

Những thành tựu sau này của GS Ngô Bảo Châu thì tất cả chúng ta đều đã biết. Chỉ xin ghi ra ở đây để chúng ta có một cái nhìn hệ thống, theo giới thiệu của GS Lê Tuấn Hoa: Giải thưởng Clay (cùng GS Laumon) - 2004, Giải thưởng Oberwolfach, Giải thưởng Viện Hàn lâm Pháp 2007, một trong 10 phát minh khoa học tiêu biểu (Time bình chọn) - 2009, Giải Fields - 2010. Một thống kê đủ nói lên tất cả.

Chỉ xin thêm một chút: GS Ngô Bảo Châu có cả giải thưởng của toàn thế giới (IMU), lại có đủ giải thưởng của các nền toán học vĩ đại nhất (Pháp, Mỹ, Đức). Ngày còn cắp sách đến trường, ta thường mơ và tưởng tượng đến những cây đại thụ trong khoa học. Bây giờ một nhân vật vĩ đại như thế đã lại ở ngay trong ngôi nhà của chúng ta.

4. Nhà văn Phan Việt hỏi: ”Với toán, điều lo lắng nhất là gì?”. GS Ngô Bảo Châu trả lời: ”Toán học thì khó nhất chính là làm được lâu, tức giữ được sự đam mê lâu”. Hi vọng sự đam mê từ Giải Fields Ngô Bảo Châu sẽ lan sang nhiều thế hệ, nhiều lĩnh vực khoa học của Việt Nam chúng ta.

Khi được hỏi ấn tượng lớn nhất về con người Ngô Bảo Châu, GS Ngô Việt Trung nói: ”...Là lòng nhiệt huyết của anh đối với đất nước. Mỗi lần về nước anh đều thảo luận với chúng tôi làm thế nào để đẩy toán học Việt Nam đi lên. Với uy tín của mình, anh đã đi gặp các cấp lãnh đạo, kiến nghị một số biện pháp nhằm cải thiện tình hình đào tạo cán bộ trẻ cho toán học. Lần nào về anh cũng tham gia công tác giảng dạy ở Viện Toán, nói chuyện với sinh viên các trường đại học hay báo cáo kết quả nghiên cứu. Ngoài toán học, anh Châu còn quan tâm đến âm nhạc, văn học và nghệ thuật. Có thể nói anh là một con người toàn diện”.

Với bất cứ ai trong chúng ta, có thể nói rằng GS Ngô Bảo Châu là một con người gần gũi. Một bạn đọc thắc mắc về phép quy nạp trong logic và mong anh Châu, trong tư cách hòa thượng ở “Thích học toán”, “làm một bài về món cháo quy nạp cho bọn em xơi”, anh Ngô Bảo Châu đã trả lời thế này:

Logic bần đạo không rành
Cháo chay quy nạp lại thành cháo khê
Xơi vào lại hóa cháo mê
Quy đi nạp lại biết về nơi nao.

Cũng trong blog “Thích học toán”, anh mở hẳn mục “Tơ lòng” để gỡ rối cho những ai còn nhiều băn khoăn, mắc mứu, theo kiểu chị Thanh Tâm ngày xưa ở báo Phụ Nữ. Một bạn đọc là chị Sosana, có con ghét học toán, đã trình bày nhiều suy nghĩ trong việc học toán khó khăn, anh Châu đã trả lời rất dài và rất chu đáo.

Cuối hai bài trả lời, anh viết thế này:

Ở bài 1- “Tôi nghĩ chị cũng đồng ý với tôi là cuộc sống có nhiều ngả, cho cả người ghét và người thích học toán”, còn sang

bài 2- “Đây là ý kiến của tôi, có gì không phải xin chị đừng ngại dạy bảo”. Trích ra những dòng trên là muốn mời bạn đọc có gì cần, có gì muốn nên vào “Thích học toán”. Chỉ với một yêu cầu: nghiêm túc, không làm mất thời giờ của người khác.

5. Hôm đến thăm nhà, thăm gia đình GS Ngô Bảo Châu, tôi ra về bằng xe ôm. Cậu xe ôm nói: ”Ối giời ơi, mấy hôm nay quay phim chụp ảnh ghê lắm. Cả ông to lắm cũng đến. Nghe nói ông này giỏi toán lắm hả chú?”.”Ừ, ông ấy hiện nay thuộc loại giỏi toán nhất thế giới”. “Thế thì phải giàu ghê gớm chú nhỉ”. Bạn xe ôm ơi, người làm toán chỉ cần không thiếu thốn và ông giỏi toán này chỉ mong ước một cuộc sống trung lưu bình thường. Ông vẫn tiết chế, không dùng cái gì mà ông cho là không cần. Bởi với ông, toán học mới là chúa tể. Hiện kim của Giải Fields năm nay là 15.000 đôla Canada, nhưng ông giỏi toán đang lập ra một cái quỹ để phát triển toán học ở Việt Nam đấy.

TSKH VŨ CÔNG LẬP

6 / Nhớ người viện trưởng đầu tiên

Truyền thống của người Việt chúng ta là “uống nước nhớ nguồn”. Sau giây phút hạnh phúc tột cùng với sự kiện GS Ngô Bảo Châu nhận huy chương Fields 2010, không thể không nhớ đến người viện trưởng đầu tiên của Viện Toán học VN - GS Lê Văn Thiêm, nhân vật được xem là khởi điểm của toán học hiện đại ở VN.

Giáo sư Lê Văn Thiêm sinh ngày 25-3-1918 tại làng Lạc Thiện, xã Trung Lễ, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh trong một gia đình trí thức. Năm 1949, đáp lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch, ông đã từ châu Âu về Việt Nam qua đường Thái Lan. Sau đó ông đi bộ từ Nam bộ ra Việt Bắc, tham gia xây dựng trường đại học đầu tiên ở chiến khu. Cùng các trí thức khác như Tạ Quang Bửu, Trần Đại Nghĩa... ông đã xây dựng nền móng cho khoa học Việt Nam. Với sự trợ giúp của GS Hoàng Tụy, ông đã góp phần đưa nền toán học Việt Nam trong thời kỳ 1960-1980 lên một vị trí cao trong khu vực, được cả thế giới biết đến. Tới nay cuộc đời và sự nghiệp của ông đã trở thành một phần của lịch sử phát triển toán học Việt Nam hiện đại. Tiếc rằng những hiểu biết về cuộc đời của ông vì nhiều lý do khách quan và chủ quan còn chưa đầy đủ.

Nhiều người cho rằng GS Phạm Tỉnh Quát mới là người Việt Nam đầu tiên bảo vệ luận án tiến sĩ tại Paris vào năm 1948. Vậy có thật GS Lê Văn Thiêm là người Việt Nam đầu tiên có học vị tiến sĩ toán học hay không?

Wikipedia bản tiếng Anh [1] viết: Năm 1939, sau khi kết thúc kỳ thi tốt nghiệp một cách xuất sắc, Lê Văn Thiêm được học bổng sang học tại Trường Ecole Normal Superior tại Paris. Việc học tập của ông bị gián đoạn bởi sự bùng nổ Thế chiến II, và chỉ được tiếp tục năm 1941. Ông tốt nghiệp bằng thạc sĩ toán học trong vòng 1 năm, trong khi khóa học thông thường kéo dài 3 năm. Dưới sự hướng dẫn của GS Georges Valiron, ông bảo vệ luận thành công án tiến sĩ tại Đức năm 1945 và sau đó quay lại ĐH Tổng hợp Zurich để làm việc với tư cách giáo sư toán học. Ở đó ông gặp và làm việc với Rolf Nevanlinna một vài năm.

Wikipedia tiếng Việt [2] về Lê Văn Thiêm viết: Ông là người Việt Nam đầu tiên bảo vệ thành công luận án tiến sĩ toán học ở Đức năm 1944 về giải tích phức, luận án tiến sĩ quốc gia ở Pháp năm 1948 và cũng là người Việt Nam đầu tiên được mời làm giáo sư toán học và cơ học tại Đại học Tổng hợp Zurich, Thụy Sĩ vào năm 1949.

Lời giới thiệu cuốn sách Các công trình tiêu biểu [3] viết: Năm 1941, Lê Văn Thiêm thi đỗ vào Trường Ecole Normal Superior... Tốt nghiệp École Normale Supérieure... Lê Văn Thiêm tiếp tục làm luận án tiến sĩ tại Thụy Sĩ rồi luận án tiến sĩ quốc gia tại Pháp. Ông từng học với những người thầy giỏi nhất thời đấy như Nevanlinna, Teichmüller, Valiron... Nhờ những kết quả xuất sắc trong nghiên cứu khoa học, năm 1949 Lê Văn Thiêm nhận được một ghế giáo sư tại Trường ĐH Tổng hợp Zurich, Thụy Sĩ.

Ta thấy có một số mâu thuẫn trong các thông tin ở trên. Kết hợp các thông tin này chúng ta chỉ có thể đoán rằng Lê Văn Thiêm đã bảo vệ luận án tiến sĩ tại Đức năm 1944-1945. Tuy nhiên cũng không có các bằng chứng xác thực những điều này. Một số câu hỏi được nhiều người quan tâm từ lâu như: Tại sao ông lại sang Đức? Ông có bảo vệ luận án tiến sĩ ở Đức hay không? Ông có phải là học trò của Nevanlinna hay không?... đều chưa có câu trả lời.

Tháng 12-2008, một hội nghị quốc tế về hình học phức đã được tổ chức tại Trường ĐH Sư phạm Hà Nội. Tại hội nghị đã có nhiều nhà giải tích và hình học phức nước ngoài tham dự, trong đó có hai giáo sư H. Esnault và E. Viehweg đến từ ĐH Tổng hợp Essen, Đức. Khi làm việc với Viện Toán học, họ rất ngạc nhiên và ấn tượng về cuộc đời và sự nghiệp của GS Lê Văn Thiêm.

Sau khi trở về Đức, hai giáo sư Esnault và Viehweg đã sử dụng mọi quan hệ cá nhân cũng như uy tín của mình để tìm hiểu về GS Lê Văn Thiêm trong thời gian tại Đức. Sau nhiều cố gắng liên hệ với thư viện một số trường đại học của Đức, ngày 23-1-2009 họ đã nhận được email từ TS. U. Hunger từ phòng lưu trữ ĐH Tổng hợp Göttingen với nội dung sau: Tôi có thể chứng thực rằng Thiem Le Van (hoặc Le Van Thiem) đã bảo vệ luận án tiến sĩ ở đây (hồ sơ bảo vệ số Math.Nat.Prom. 0728). Tên của luận án là “Về việc xác định kiểu của một diện Riemann mở đơn liên”. Các môn thi nghiên cứu sinh (cùng với tên người chấm thi vấn đáp) bao gồm: giải tích (wittich), đại số (herglotz), toán ứng dụng (kaluza) và vật lý thực nghiệm (kopfermann). Phản biện chính của luận án và cũng là thầy hướng dẫn là Hans Wittich. Buổi bảo vệ được tổ chức vào ngày 4-4-1945, bằng tiến sĩ được trao vào ngày 8-4-1946. Điểm đánh giá trung bình: giỏi.

Ngay khi nhận được thông báo từ GS Esnault, chúng tôi đã liên hệ trực tiếp với TS Hunger để xin bản copy các tư liệu về GS Lê Văn Thiêm. Ông Hunger yêu cầu chúng tôi phải có giấy cho phép đọc tài liệu của GS Lê Văn Thiêm. Rất may ông Hunger đã chấp nhận thông tin từ Wikipedia tiếng Anh về việc GS Lê Văn Thiêm đã qua đời hơn 10 năm là thời gian tối thiểu sau đó người lạ có quyền tiếp cận tư liệu. Nhờ các GS Esnault và GS Viehweg đóng lệ phí hộ, chúng tôi đã nhận được tất cả các tài liệu liên quan tới việc bảo vệ của GS Lê Văn Thiêm bao gồm:

- Toàn văn luận án tiến sĩ

- Đơn xin bảo vệ luận án tiến sĩ (ký ngày 29-3-1945)

- Lý lịch tóm tắt (viết tay, ký ngày 24-3-1945)

- Đơn xin tiến hành kỳ thi tiến sỹ (ký ngày 29-3-1945)

- Nhận xét phản biện (của H. Wittich, ký ngày 31-3-1945)

- Biên bản buổi bảo vệ (bao gồm cả kỳ thi vấn đáp ghi ngày 4-4-1945)

- Bản thống kê các tài liệu liên quan tới việc bảo vệ (ghi ngày cấp bằng là 8-4-1946)

- Bằng tiến sĩ (xem ảnh kèm theo).

Khi nhìn thấy bằng tiến sĩ trong đó ghi trao cho Lê Văn Thiêm từ Lac Thien, Annam, trái tim chúng tôi như nghẹn lại. Tên nước Việt Nam lúc đó chưa có và đất nước chúng ta chỉ được thế giới biết đến là 3 miền thuộc địa Tonkin (Bắc bộ), Annam (Trung bộ) và Cochinchina (Nam bộ) của Pháp.

Bản lý lịch tóm tắt của Lê Văn Thiêm cho chúng ta biết ông đã học các môn phép tính vi phân và phương trình vi phân, vật lý thực nghiệm, cơ học, lý thuyết hàm, giải tích cao cấp và tốt nghiệp thạc sĩ năm 1943 tại Paris. Sau đó ông đã sang làm luận án tiến sĩ tại ĐH Tổng hợp Göttingen với học bổng của Quỹ Alexander von Humboldt. Bản thống kê các tài liệu liên quan tới việc bảo vệ cho chúng ta biết Lê Văn Thiêm đã học 8 học kỳ ở Đại học Paris và 2 học kỳ ở ĐH Tổng hợp Göttingen. Như vậy có thể nói rằng những câu hỏi về GS Lê Văn Thiêm trong thời gian 1939-1945 đã cơ bản được trả lời. Từ những tài liệu trên, chúng ta có thể đưa ra một số kết luận về GS Lê Văn Thiêm trong khoảng thời gian đó như sau.

Lê Văn Thiêm sang Đức năm 1943 ngay sau khi tốt nghiệp thạc sĩ và có lẽ không làm việc hay học tập ở Thụy Sĩ như ta thường nghĩ trước đây. Ông được Quỹ Humboldt (quỹ nghiên cứu khoa học danh tiếng nhất của Đức trước kia cũng như hiện nay) tài trợ và có lẽ là người Việt Nam đầu tiên được học bổng của quỹ này. Trong cơ sở dữ liệu của Quỹ Humboldt thì người Việt Nam đầu tiên được quỹ tài trợ trong những năm 1950. Chúng tôi đã liên lạc với Quỹ Humboldt để hỏi thông tin về Lê Văn Thiêm, tuy nhiên quỹ không tìm thấy tài liệu nào cả, có lẽ do quỹ ngừng hoạt động trong thời gian 1945-1953.

GS Lê Văn Thiêm nhận bằng tiến sĩ tại ĐH Tổng hợp Göttingen, nơi được coi là trung tâm toán học thế giới trước Đại chiến thế giới lần thứ II. Nhiều nhà toán học hàng đầu thế giới như F. Gauss, G. Dirichlet, R. Dedekind, B. Riemann, F. Klein, D. Hilbert, H. Minkowski, E. Noether, H. Weyl, R. Courant ... đã làm giáo sư ở đây và đây cũng là nơi đào tạo ra nhiều nhà toán học nổi tiếng cho thế giới. Chúng ta có thể tự hào là người Việt Nam đầu tiên có bằng tiến sĩ toán lại bảo vệ tại trung tâm toán học nổi tiếng nhất thế giới thời bấy giờ.

Theo thông lệ, nước Đức trước kia có thể coi ông Wittich là người hướng dẫn luận án tiến sĩ của Lê Văn Thiêm. Trong giải tích có định lý Teichmüller-Wittich về ánh xạ tựa bảo giác rất nổi tiếng. Xem phả hệ các nhà toán học [4] chúng ta thấy ông Wittich làm luận án tiến sĩ với đề tài “Một tiêu chuẩn xác định kiểu các mặt Riemann” (giống vấn đề nghiên cứu của luận án của Lê Văn Thiêm) và là “học trò trực hệ” của các nhà toán học nổi tiếng Leibniz, cha con Bernoulli, Euler, Lagrange, Fourier, Dirichlet, Kronecker, Hensel, Hasse (thầy của ông Wittich).

Tuy nhiên trong danh mục các học trò của ông Wittich không thấy có tên Lê Văn Thiêm, có thể vì ông Wittich lúc đó mới là trợ lý khoa học của ĐH Tổng hợp Göttingen. Một điều thú vị là trong số các học trò của ông Wittich ta thấy có ông R. Gorenflo là người đóng vai trò quan trọng trong sự nghiệp của nhiều nhà toán học Việt Nam. Ông Gorenflo là nhà toán học nước ngoài có công trình viết chung với nhiều nhà toán học Việt Nam nhất (15 người) [5] và là người hướng dẫn luận án của GS Đinh Nho Hào, cán bộ Viện Toán học.

Ngày bảo vệ của Lê Văn Thiêm chỉ cách 4 ngày ngày quân đồng minh chiếm được thành phố Göttingen [6]. Đơn xin bảo vệ của ông gửi cho bộ trưởng Bộ Giáo dục Đức chỉ trước ngày bảo vệ 5 ngày. Điều này nói lên sự hoàn hảo của bộ máy hành chính Đức ngay cả trong lúc chính quyền sắp tan rã. Có cái lạ là tên ông Thiêm không nằm trong danh sách các luận án tiến sĩ toán bảo vệ ở Đức trong các năm 1907-1945 [7].

Theo danh sách này thì không có ai bảo vệ năm 1945, vì vậy ông Thiêm là người cuối cùng bảo vệ tiến sĩ toán học ở Đức trong Thế chiến lần thứ II. Ngày cấp bằng tiến sĩ và các giấy tờ liên quan cho thấy có thể ông vẫn ở Đức cho đến năm 1946 (theo một số học trò của ông nói lại thì ông từng kể chuyện ở Berlin khi Hồng quân Liên xô chiếm thành phố này). Cho đến nay chưa tìm thấy tư liệu nào về các hoạt động của ông trong thời gian 1945-1946.

So sánh nội dung luận án tiến sĩ của Lê Văn Thiêm với nội dung công trình đầu tiên của ông “Một số kết quả về vấn đề kiểu của các mặt Riemann (tiếng Đức)” đăng năm 1947 [8], chúng ta có thể khẳng định rằng công trình này mở rộng nội dung của luận án tiến sĩ. Đây cũng là công trình toán học đầu tiên của một người Việt Nam công bố trên một tạp chí quốc tế. Tìm hiểu kỹ hơn một chút về luận án có thể cho phép ta hiểu rõ thêm về thời kỳ này của GS Lê Văn Thiêm. Chẳng hạn tại trang 5 của luận án Lê Văn Thiêm có nhắc tới “Dấu hiệu Wittich” với trích dẫn tới công trình của Wittich đăng năm 1939, trong khi đó tại công trình nói trên, mục 6 trang 272, điều này được nêu là “Bổ đề Nevanlinna-Wittich” với trích dẫn tới một công trình của Nevanlinna đăng năm 1940, công trình này không được trích dẫn trong luận án. Từ đây ta có thể dự đoán rằng Lê Văn Thiêm chưa hề gặp Nevanlinna cho tới năm 1945.

Theo các tư liệu lịch sử, Nevanlinna là giáo sư thỉnh giảng tại Göttingen năm 1936/1937 và chỉ sang Đức một lần trong Đại chiến thế giới thứ hai vào tháng 4-1943 để bàn với Chính phủ Đức về một số vấn đề quân sự [9]. Lúc đó Lê Văn Thiêm chưa hoặc mới sang Đức. Tuy nhiên, trong tiểu sử tóm tắt của ông Wittich tại cơ sở dữ liệu của Hội Toán học Đức có ghi ông Wittich từng là trợ lý khoa học cho Nevanlinna, [10]. Lê Văn Thiêm có lẽ không học với ông Teichmüller vì thời gian này Teichmüller làm nhiệm vụ giải mã cho quân đội Đức ở Berlin, xung phong ra trận đầu năm 1943 và chết cuối năm 1943 [11].

Cũng trong công trình nhắc tới ở trên Lê Văn Thiêm ghi địa chỉ là Trường đại học Zurich và ông cảm ơn Quỹ Jubiläumsstiftung của Trường đại học Zurich về sự hỗ trợ tài chính. Trang cuối của công trình ghi ngày gửi đăng là 2-1947. Vì vậy chúng ta có thể tin rằng Lê Văn Thiêm đã sang Thụy Sĩ trong năm 1946. Đây cũng là năm Nevannlina nhận chức giáo sư tại Đại học Zurich. Chúng tôi không tìm thấy thông tin nào về Quỹ Jubiläumsstiftung hiện nay để có thể liên lạc tìm hiểu thêm về GS Lê Văn Thiêm. Chúng ta có thể đoán rằng chính ông Wittich là người giới thiệu ông Lê Văn Thiêm sang Thụy Sĩ với Nevanlinna năm 1946.

Sinh thời, GS Lê Văn Thiêm vẫn nói mình là học trò của ông Nevanlinna. Nevanlinna là một nhà toán học Phần Lan nổi tiếng thế giới trong lĩnh vực giải tích phức. Ông là chủ tịch Hội Toán học thế giới nhiệm kỳ 1959-1962. Nevanlinna là một trong những nhà toán học đầu tiên nhìn thấy tầm quan trọng của máy tính và đã cổ súy cho việc dùng máy tính trong các trường đại học ngay từ những năm 50. Vì vậy Hội Toán học thế giới đã lập ra giải thưởng Nevanlinna, trao 4 năm một lần cho các nhà toán học xuất sắc nhất trong lĩnh vực tin học lý thuyết.

Tóm lại chúng ta có một số tư liệu nói về GS Lê Văn Thiêm trong thời gian 1943-1945 nhưng lại chưa có nhiều thông tin về thời kỳ 1946-1949. Hiện nay vẫn còn những câu hỏi lớn về GS Lê Văn Thiêm như:

- Ông từ Thụy Sĩ quay lại Pháp khi nào?

- Ông có nhận vị trí giảng viên tại ĐH Tổng hợp Zurich năm 1949 hay không?

Chúng tôi đã liên hệ với các đồng nghiệp ở ĐH Tổng hợp Zürich và ĐH Bách khoa Zürich để tìm hiểu nhưng tới nay vẫn chưa tìm thấy một chứng cớ nào cho việc này. Nếu bạn đọc có các thông tin khác về GS Lê Văn Thiêm giai đoạn 1939-1949 xin vui lòng gửi email về cho các tác giả: phung@math.ac.vn và nvtrung@math.ac.vn.

Cuối cùng chúng tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các GS Hélène Esnault và Eckart Viehweg vì sự giúp đỡ vô cùng quý báu trong việc xin các tư liệu về luận án của GS Lê Văn Thiêm.

Tài liệu trích dẫn:

1. http://en.wikipedia.org/wiki/Le_Van_Thiem

2. http://vi.wikipedia.org/wiki/Lê_Văn_Thiêm

3. Lê Văn Thiêm, Các công trình tiêu biểu (Hà Huy Khoái sưu tầm và tuyển chọn), Nhà xuất bản Giáo Dục, 2007.

4. http://genealogy.math.ndsu.nodak.edu/id.php?id=45002

5. http://www.fracalmo.org/gorenflo/gor_publications.htm

6. http://www.goest.de/kriegsende.htm

7. https://www.dmv.mathematik.de/m-die-dmv/m-geschichte/m-dissertationen-1907-1945/

8. www.emis.de/misc/articles/lehto.pdf

9. Le-Van, Thiem, Beitrag zum Typenproblem der Riemannschen Flächen, Comment. Math. Helv. 20, 270-287 (1947).

10. https://www.dmv.mathematik.de/die-dmv/105-kurzbiographien/392-kurzbiographien-w-wi-wy.html

11. http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Teichmuller.html

GS NGÔ VIỆT TRUNG - PHÙNG HỒ HẢI

Duyên số với giải Fields

1/ Những người bạn lớn của toán học VN

“Có một nền toán học VN...”

2/ Ngô Bảo Châu - sản phẩm đặc biệt của A0 - Vũ Công Lập

Ước mơ Fields từ Grothendieck

Những người thầy đầu tiên

3/ Đôi cánh gia đình

Bà mẹ luôn đổi mới vì con trai

Một gia đình khoa học

4/ Ngô Bảo Châu và duyên kỳ ngộ với Pháp

”Quới nhân” Paul Germain

”Người khổng lồ” Gerard Laumon

5/ Những điều thú vị về Ngô Bảo Châu

6 / Nhớ người viện trưởng đầu tiên