Anh Châu đã biết về nhóm nghiên cứu nhỏ của chúng tôi từ trước và vì
thế, chúng tôi mời anh đến thăm, cùng ăn trưa. Quả thực đây là một
cơ hội và niềm vinh dự cho những sinh viên trẻ của chúng tôi khi
được gặp, và lắng nghe anh nói chuyện. Chúng tôi đã có buổi trao đổi
cởi mở với anh về khoa học và đào tạo ở Việt Nam cũng như cách làm
thế nào để thúc đẩy sự phát triển trong những lĩnh vực này. Chúng
tôi rất ấn tượng về sự hiểu biết sâu sắc của anh trước những vấn đề
của khoa học và đào tạo, cũng như sự đồng cảm của anh trước đối với
những thông điệp của chúng tôi. Chỉ sau vài phút nói chuyện, chúng
tôi nhận ra rằng mình đang nói chuyện với một người có đầy đủ phẩm
chất cao quý của một nhà trí thức. Cuộc nói chuyện này thật là một
món quà tuyệt vời mà anh đã dành cho chúng tôi.
Tôi đã không ở Việt Nam vào ngày anh nhận giải nhưng tôi vẫn cảm
nhận được niềm hạnh phúc và tự hào lớn lao mà giải thưởng đã đem lại
cho anh và Việt Nam qua những bức thư tràn ngập trong hòm thư điện
tử của mình và trên các phương tiện truyền thông.
Chúng ta, cộng đồng khoa học của Việt Nam, nên nắm lấy cơ hội này để
hành động nhằm thúc đẩy sự phát triển của nghiên cứu khoa học và đào
tạo trong nước. Chúng ta không có nhiều Ngô Bảo Châu nhưng có nhiều
sinh viên trẻ xuất sắc, những người xứng đáng được tạo cơ hội để đạt
được thành tựu như Ngô Bảo Châu, hoặc chí ít cũng vươn tới các giải
thưởng ở mức độ thấp hơn, nhưng vẫn làm rạng danh cho đất nước.
| Kế
thừa những giá trị đạo đức và trách nhiệm của những trí thức
nổi tiếng, GS Ngô Bảo Châu có thể tác động hiệu quả nhất
trong việc phục vụ nền khoa học Việt Nam, ở cái thời mà tiền
bạc thường được quí trọng hơn tri thức như hiện nay. |
Trường hợp đặc biệt của Ngô Bảo Châu không nên được coi như một dịp
để chúng ta tự huyễn hoặc mình, quên đi sự bất lực của chúng ta
trong việc ngăn chặn chảy máu chất xám. Chúng ta cần nói với những
tài năng trẻ rằng đất nước cần họ, rằng họ là tương lai của đất
nước, rằng gần đây có nhiều kế hoạch đang được Nhà nước xây dựng để
chào đón họ trong các lĩnh vực trọng yếu cho tương lai dài lâu của
đất nước như vật lý hạt nhân, không gian vũ trụ và môi trường, vật
lý chất rắn, hóa học và nhiều ngành khác nhau của khoa học sự sống
hiện đại. Chính sách khoa học của đất nước cần được phổ biến càng rõ
ràng càng tốt. Định hướng và mục tiêu của mỗi ngành khoa học cần
được xác định để những nhà khoa học tương lai biết họ phải làm gì và
đất nước đã chuẩn bị những gì cho họ.
Đã đến lúc khẩn thiết phải ngăn chặn tình trạng các phụ huynh Việt
Nam tiêu tốn cả gia tài để gửi con cái đi du học ở nước ngoài với
tâm lý các trường đại học ở Việt Nam chỉ là phòng đợi cho những
trường đại học nước ngoài. Cần phải chấm dứt việc hờ hững, kém đãi
ngộ các sinh viên được đào tạo ở nước ngoài, những người đã nhận các
tấm bằng tiến sĩ ở các trường đại học uy tín trên thế giới khi họ
trở về nước làm việc. Những người này cần được làm việc với những
điều kiện và với mức độ trân trọng mà họ đáng được hưởng, và chúng
ta cũng cần hạn chế những điều không khuyến khích họ trở về Việt
Nam.
| Sau
mười một năm làm việc ở đất nước này, tôi đã chứng kiến
nhiều trường hợp sinh viên sau tiến sĩ trở về Việt Nam mà
không nhận được cơ hội để bắt đầu các nghiên cứu riêng của
mình hoặc xây dựng được một nhóm nghiên cứu. Tài năng của họ
đang bị lãng phí, nhất là khi đất nước đã bỏ nhiều tiền của
đầu tư cho họ học hành. |
Không thể mong đợi Ngô Bảo Châu một mình giải quyết tất cả các vấn
đề của khoa học và giáo dục ở Việt Nam. Các nhà khoa học uy tín khác
của Việt Nam, bất kể đang làm việc trong hay ngoài nước, và thậm chí
kể cả các nhà khoa học nước ngoài, cần cùng với ông tham gia vào một
“nhóm hoạt động đặc biệt” (task force) nhằm đưa ra những lời khuyên
cho Chính phủ Việt Nam trong những hành động cụ thể giúp khoa học
Việt Nam tiến lên phía trước. Những thành viên của “nhóm hoạt động
đặc biệt” này cần được lựa chọn dựa trên tiêu chí của những người có
đóng góp lớn cho khoa học và được quốc tế công nhận. Những vấn đề
cần được giải quyết hiện nay khá nhiều, nhưng một số trong đó lại
khá rõ ràng nên tôi tin rằng một nhóm hoạt động đặc biệt như vậy có
thể nhanh chóng đưa ra những định hướng lớn giúp Chính phủ Việt Nam
ban hành các chính sách thích hợp. Bất kỳ ai yêu khoa học và yêu
Việt Nam, theo đúng nghĩa của nó, đều có thể là thành viên của nhóm
và họ sẽ có cái nhìn rõ ràng về những việc cần phải làm, song hành
với đó là việc áp dụng nghiêm túc những tiêu chuẩn về đạo đức, đạo
lý và tri thức.
Khi Ngô Bảo Châu lần đầu tiên đến Pháp, anh là khách của một trí
thức, một nhà khoa học lớn: Henri Van Regemorter, một trong những
người đầu tiên khởi xướng việc tái lập hợp tác khoa học giữa Pháp và
Việt Nam. Ông Regemorter đã gặp Tướng Giáp và cố Thủ tướng Phạm Văn
Đồng nhiều lần. Ông mất năm 2002 và người ta đã xuất bản một cuốn
sách tri ân những đóng góp của ông. Ngô Bảo Châu cũng đã viết vài
dòng xúc động cho cuốn sách tưởng nhớ này. Được sống trong môi
trường như vậy, noi theo những gương mặt tri thức nổi tiếng giai
đoạn sau thế chiến như Jean-Paul Sartre, Bertrand Russel, Laurent
Schwartz, Alexander Grothendieck và Jean-Pierre Kahane, Ngô Bảo Châu
kế thừa những giá trị đạo đức và trách nhiệm tri thức mà anh có thể
tác động hiệu quả nhất trong việc phục vụ nền khoa học Việt Nam, ở
cái thời mà tiền bạc thường được quí trọng hơn tri thức như hiện
nay.
Phạm Ngọc Diệp dịch
Đã đăng trên Tia Sáng
http://tiasang.com.vn/Default.aspx?tabid=110&CategoryID=36&News=3430