Thưa các bạn,
Bài viết có một cái tưạ ... bi quan như vậy thì có nên để vào mục Tảng
Đá Bên Đường mới hợp! Ở đây, chủ ý cuả người viết là để tăng sự lưu ý
cuả các bạn về thực tế mà những người đã sáng tạo có thể gặp phải. Như vậy,
những khó khăn nào mà sau khi đã phát minh ra cái mới rồi mà nhà sáng tạo
vẩn phải đương đầu? Hy vọng bài viết này sẽ nêu được vài thông tin hữu ích
ngỏ hầu làm quà tặng cho các bạn nào muốn trở thành "khoa học gia" làm một
phần hành trang. Bài viết này giả sử rằng bạn vưà tìm
ra một ý tưởng hoàn toàn mới hoặc là thiết kế, chế tạo được một chi tiết hay "sản phẩm" nào đó
mới lạ hơn so với hiểu biết hiện tại.
Để tránh các hiểu lầm đáng tiếc, bài viết sẽ không nêu đích danh và không cho
bất kì chi tiết nào liên quan đến sự hoạt động trong lãnh vực bảo vệ tác
quyền cuả từng hãng xưởng ở trong và ngoài nước
1. Trước khi nhập cuộc:
1.1 Bằng phát
minh là gì và khi nào nên tiến hành thủ tục xin cấp bằng phát minh:
1.1.1 Khái niệm
"bằng phát minh":
Nếu lên trang
google và gõ vào đó từ khoá define:patent thì bạn sẽ nhận được hơn
30 định nghiã khác nhau chỉ riêng cho chữ này. Tuỳ theo tiêu chuẩn, tuỳ
theo quốc gia, và tuỳ theo quan điểm mà người ta đưa ra khái niệm cho phù
hợp với mụch đích xử dụng cuả người định nghiã nó. Ở đây, ta tạm hiểu
Bằng phát minh (patent) là một loại văn bản công nhận đặc quyền cuả một chính quyền cấp cho người (nhóm
ngườì, hay một tổ chức) đã đăng kí phát minh cho phép người đó (họ) việc mua, bán xử dụng, cho thuê mướn, san sẻ, chuyển
nhượng, hay sản xuất một loại thiết bị, thiết kế, kiến trúc, hay một kiểu
máy trong một thời gian ấn định nhằm tưởng thưởng cho (những) người phát minh
1.1.2 Đặc điểm:
Để công nhận một phát minh
mới thì thường mỗi quốc gia sẽ có tiêu
chuẩn và cách thức riêng. Ở đây, chỉ xin đề cập đến các điều kiện
hay tính chất đặc thù
cuả chung một phát minh (nhất là tại Hoa Kì):
-
Tính sáng tạo
và khả dụng: Để được công nhận là một phát minh thì thiết kế hay thiết bị phải hữu
dụng (useful), nguyên gốc (original) (đầu
tiên do người phát minh làm ra chớ không phải từ nguồn khác), và
không hiển nhiên (đã là phát minh thì không thể
mọi người đều có thể thấy biết hoặc làm được một cách dể dàng)
-
Tính mãi dụng:
Bản thân phát minh phải cụ thể như là một
thiết bị, một loại máy hay chí ít là một phương thức ứng dụng, kiến trúc
hay thuật toán (như trong trường hợp cuả các phát minh về phần mềm điện
toán, hay các công thức chế tao ...đồ ăn). Hầu hết đều hoặc là một sản
phẩm hoặc là một phần cuả sản phẩm có thể buôn bán giao dịch hay trao đổi.
-
Tính hữu hạn:
Quyền lợi cuâ người có bằng phát minh thưòng chỉ có giá trị trong một thời gian tuỳ theo quy định
cuả mỗi nước. Riêng đối với các bằng phát minh quốc tế (các nước
theo công ước Paris trong đó có Hoa Kì) thì bằng phát minh có giá trị lên
đến 20 năm. Một số bằng phát minh được công nhận trong nội bộ cuả một nước
thì thời gian hết hạn sẽ do luật pháp nước sở tại qui định (ở Mỹ là 17
năm). Sau thời gian đó, các quyền lợi sẽ không còn nưã và giá trị cuả bằng
phát minh chỉ lại là giá trị biểu tượng (hay danh dự) cho người sáng tạo
ra nó.
-
Tính độc quyền:
Một khi được bằng phát minh thì người phát minh dưới sự bảo vệ cuả luật
pháp có các đặc quyền như đã nêu trong phần khái niệm. Và những ai vi phạm
các đặc quyền này (kể cả các cơ quan công quyền) đều có thể bị tác giả
phát minh đưa ra toà đòi bồi hoàn thiệt hại.
-
Tính tổ chức:
Bằng phát minh trước hết phải được đăng kí từ mỗi quốc gia và được quản lí
bằng luật lệ cuả chính phủ quốc gia cấp bằng.
-
Tính nhân bản:
Sau khi hết hạn sử dụng thì phát minh sẽ trở thành tài sản công cộng
(public domain) nghiã là mọi người đều có quyền xử dụng phát minh đó nhưng
không phải trả tiền. Từ dây, phát minh là một phần tài sản chung cuả nhân
loại hay quốc gia. Chính vì đặc điểm này mà có nhiều phát minh hay phát
kiến mới đã được (hay bị??) chính phủ (nhất là các thiết bị quốc phòng), các hãng xưởng
(để cất riêng các kĩ thuật mới), hay cá nhân
(dấu nghề) không tiến hành thủ tục đăng kí xin
bằng phát minh để giấu kĩ thuật hay giữ độc quyền trong thời hạn lâu hơn.
-
Tính ưu việt: Một
số nơi còn đòi hỏi rằng để công nhận một phát minh thì nó phải đem lại lợi
ích cao hơn hay hoạt động hiệu quả hơn những trang thiết bị hay những
thiết kế hiện có. Không phải nơi nào cũng đòi hỏi điều kiện này
Ngoài
ra, bạn có thể đặt thêm các câu hỏi: phát minh (invention) là gì? -- Tại
sao nhiều công trình mới về toán hay về lí thuyết khoa học lại không có
bằng phát minh? Xin bạn hãy xem xét tính chất lí thuyết trừu
lượng cuả các học thuyết với các phát minh cụ thể cũng như liệu rằng các
"bằng phát minh" như vậy đem bán cho ai? và ai sẽ dùng nó để trực tiếp làm
sản phẩm gì?. (xin xem thêm định nghiã Anh ngữ cuả chữ invention ở cuối
bài). Ngoài ra, chúng ta còn có các khái niệm khác như là sáng kiến, sáng
chế, phát kiến,...Ở đây sẽ không đề cập nhiều đến định nghiã các khái niệm
đó. Để bảo vệ các "sản phẩm trí tuệ", ngoài việc dùng bằng phát minh,
người ta còn dùng tới các "quyền" khác như là việc dùng đến bản quyền
(copyright) chẳng hạn. Hơn nưã, sự khuyến khích cuả các "sản phẩm
trí tuệ không bằng phát minh" có thể được đánh giá qua các giải thưởng cao
quí (như Nobel, Nevalina, Fields, Abel, Wolf...) hay qua việc đặt tên cuả
sản phẩm trí tuệ (Các định lí, học thuyết và ngay cả các phát kiến đều có
tên và đó thưòng là tên cuả người sáng tạo đặt cho chúng)
Vì việc xin một
bằng phát minh sẽ phải qua vượt nhiều thủ tục kiểm tra khá chặt chẽ từ
việc trình bày cho thật rõ ràng minh bạch cho đến việc phải bảo vệ lập
luận khoa học truớc toà nên để đỡ mất thì giờ về sau người phát minh cần
làm một số thử nghiệm:
1.2 Kiểm nghiệm
lại tính đúng đắn (logic):
-
Hoạt động được
trong các môi trường mà bạn đề nghị trong mọi tình huống
-
Không
phản khoa học, không sai lầm trong lập luận hay logic,và không tự mâu thuẫn
-
Các thuật toán
(nếu có) phải chính xác đầy đủ
-
Đề tài bạn đề
nghị xin đăng kí phát phải đơn nhất -- nghiã là nếu phát minh cuả bạn là
để giải quyết vấn đề A thì trong toàn bộ đề tài đưa ra chỉ nhằm trả lời
vấn đề A chứ không đi tản mạn sang giải quyết các vấn đề khác.
Hình: Tìm ra chổ ... khiếm khuyết cuả ý kiến
để loại trừ nó ra khỏi khung phát minh
1.3 Kiểm lại tính
khả thi:
-
Với trình độ kĩ thuật
hiện tại, bằng phương pháp bạn nêu thì có thể tiến hành hay thực thi được.
-
Không có giả
thiết nào tưởng tượng hay không rõ ràng chính xác
-
Những trang thiết
bị và điều kiện cần (và đủ) nào để thực thi được phát minh
1.4 Thẩm định giá trị thực cuả
phát minh -- Lí thuyết và thực tiễn
-
Đề tài mà bạn
giải quyết phải hữu dụng nghiã là nó có áp dụng cụ thể cho một gút mắt nào
đó trong kĩ thuật hay trong đời sống
-
Phát minh này cần
thực sự có điểm ưu việt hơn các phương pháp hiện tại dùng để giải quyết
cùng một vấn đề hoặc nó giải quyết được vấn đề mà trước nay chưa có cách
nào khác giải quyết. Nhũng điểm ưu việt có thể ở một hay nhiều khiá cạnh
chẳng hạn như: rẻ hơn, dể làm hơn, nhanh hơn, tiện lợi hơn, hay năng
xuất cao hơn ....
-
Mục đích tối hậu
cuả bằng phát minh là áp dụng được nó vào một sản phẩm nào đó. Do đó, nó
không thể là một sản phẩm trừu tượng hay chỉ để "giải trí" (Ở đây xin đừng
hiểu lầm "giải trí" với các sản phẩm hay thiết bị cho phục vụ cho giải
trí)
-
Có nhiều phát
kiến rất tuyệt vời nhưng vì không có áp dụng trực tiếp vào các sản phẩm
nên sẽ không thuộc về dạng để đăng kí phát minh. Trường hợp này,
người có phát kiến có thể nhận lãnh các dạng bảo vệ và tưởng thưởng khác.
-
Các
nguyên tắc, nguyên lí, hay thuật toán mới sau khi đã được chứng minh và
phát triển rõ ràng đầy đủ thì vẩn phải có một bước tiếp nối đó là quá
trình thực hiện (hay thực nghiệm) môt mô hình mẫu hay một sản phẩm mẫu
hoạt động được và hoàn toàn dưa trên những gì đã được nhà phát minh thiết
kế. Trong da số các trường hợp, chính mô hình này mới thực sự là bước
quyết định để nhà phát minh được công nhận. Tạm gọi bước này là quá
trình kiểm nghiệm nguyên lí (proof-of-concept process). Bởi vì quá trình
này có thể mất một thời gian khá lâu cho nên trong nhiều trường hợp nó
được tiến hành song song với thời gian xin đăng kí phát minh
-
Ước lượng các
loại công sức, chi phí, thời gian, không gian, và hiệu năng cuả phát minh.
-
Ngoài
ra, giá trị thực tiễn cuả một đề án hay một phát minh còn phụ thuộc vào
giá thành tính bằng tiền, thời gian, và công sức bỏ ra. Có nhiều
phát minh đã được cấp bằng từ sớm nhưng mãi nhiều thập niên sau vẫn chưa
đem ra áp dụng được vì chi phí quá cao ... Đôi khi phải đợi đến khi
có các phát minh khác hiệu quả hơn về mặt thực tiễn ra đời thay thế và
phát minh gốc ban đầu ...đã chìm vào quên lãng. Trong trưòng hợp như vậy, tùy
theo đánh giá cuả người chủ phát minh là có nên xúc tiến hành xin patent
hay không. Nếu có, thì nên nghĩ đến các yếu tố tinh thần khác hữu ích cho
đời sống như yếu tố về vinh dự, về giáo dục ... (hay ngay cả chỉ để đem
"lộng kiến".)
1.5
Lấy thêm ý kiến khách quan:
Ý kiến
khách quan luôn luôn cung cấp cho chúng ta những góc độ nhìn khác nhau cuả
nhiều trình độ khác nhau về vấn đề mà bạn giải quyết. Tuy nhiên, không
phải ý kiến nào cùng chính xác 100%. Riêng đối với các chuyên gia
bạn cẩn thận trọng hơn khi hỏi ý kiến. Đây có thể là con dao hai lưỡi.
Người cho ý kiến có thể dùng chính ý kiến cuả bạn cho việc riêng tư cuả họ
ngay cả việc tranh giành phát minh bằng cách nộp đơn xin đăng kí phát minh
này ngay trước khi bạn hoàn tất bản xin đăng kí cuả bạn. Các đối tượng có thể giúp ý bạn là:
-
Các chuyên gia
mà chuyên môn cuả họ liên quan đến phát minh cuả bạn
-
Những người trực
tiếp xử dụng "sản phẩm" mà bạn phát minh
-
Người thân và bạn
bè
-
Cơ quan quản lí,
hay chính quyền sở tại hay cơ quan sản xuất "sản phẩm" có liên đới tới
phát minh
Dẫu sao
đi nưã, người phát minh, vì hiểu "đưá con tinh thần" cuả mình hơn ai hết,
nên/phải là người chủ động đánh giá và đưa ra phát xét cuối cùng về chính
phát minh cuả mình. Các ý kiến bên ngoài là để cho tác giả có thêm thông tin nhằm
nhìn nhận và đánh giá "phát minh mới" một cách khách quan và sáng tỏ hơn
từ các góc nhìn khác nhau
1.6
Thực sự "phát minh":
-
Theo thống kê cuả
ICO (http://patentsearch.patentcafe.com) thì chỉ riêng số patent cuả 10
hãng điện tử có nhiều phát minh được công nhận nhất trong năm 2003 tại Hoa
Kì đã có tổng
cộng hơn 19600. Như vậy bạn có thể tưởng tưọng con số
thực cuả toàn bộ phát minh trên thế giới .... lớn đến cỡ nào. Do vậy, cũng
sẽ không ngạc nhiên mấy nếu có hai phát minh giống hay tương tự nhau cùng
xin đăng kí trong khoảng thời gian gần nhau.
-
Nếu biết
được rằng ý đồ mà bạn vưà phát minh ra đã có người làm trước thì thông tin
này sẽ giúp bạn giảm thiểu rất nhiều thì giờ và công sức (đê huỷ bỏ ý định
hay tiếp tục.)
-
Để có thể biết
được những thông tin về các phát minh đã có hay đang được cứu xét thì bạn
có thể liên lạc với các dịch vụ lo về bằng phát minh (hay các văn phòng
luật sư chuyên lo về phát minh) hay các cơ quan chính phủ lo về thủ tục
cấp bằng phát minh cuả nước sở tại
-
Riêng
tại Hoa Kì, nước cấp nhiều bằng phát minh hàng năm nhất, bạn có thể tham khảo
trang web cuả United States Patent and Trademark Office:
http://www.uspto.gov/patft/index.html để tìm kiếm
2. Bảo vệ đưá con cuả chính
mình:
-
Trong
nhiều trường hợp người phát minh nên cân nhắc kĩ việc quyết định có nên
hay không xin đăng kí một phát minh. Từ định nghiã khái niệm patent, quá
trình xin phát minh không đơn giản góì gọn trong việc nộp đơn và chờ ...
Trong rất nhiều trường hợp người phát minh phải bảo vệ ý kiến cuả mình
(trước toà) và do đó sẽ tốn nhiều tiền bạc thời gian và công sức. Tuy
nhiên, theo
nhận định cuả các chuyên gia làm việc trong cơ quan cấp bằng phát minh
thì lại cho rằng trong nhiều năm họ ít bao giờ thấy có "idea" nào hoàn
toàn giống với "idea" nào. Nghiã là luôn có sự dị biệt giưã các phát minh
(gần) tương tự nhau. Và như vậy bạn vẩn có thể có cơ hội nhỏ nào đó được
cấp bằng khi đã có một phát minh khác đăng kí trước giống với
phát minh của bạn. (Tuỳ theo khả năng bào chưã cuả
luật sư!?).
-
Như đã
nêu, trong khi hoàn chỉnh đề án phát minh, nhà phát minh nhiều khi đã phải
rút tiả kinh nghiệm hay ý kiến từ các nhà chuyên môn và người ngoài ...
Đây cũng chính là lúc mà ý kiến cuả phát minh có thể bị ăn cắp. Tuỳ
trường hợp, có khi người làm phát minh nên chuẩn bị sẵn những bằng chứng
trong trường hợp bị ăn cắp (chẳng hạn như có người chứng vật chứng là nhà
phát minh đã đã đề xuất ý cuả mình trước đối phương)
-
Trong
một số trường hợp khác, ý kiến (có thể sai lạc có thể đúng) cuả một số nhà
chuyên môn cũng có thể làm "tan biến" ý đồ cuả phát minh. Do đó, người
phát minh cần phải góp nhặt ý từ nhiều nguồn và phải biết bảo vệ tư tưởng
cuả mình bằng những luận chứng xác thực cũng như biết mạnh dạn từ bỏ các
"phát minh" thực sự vô dụng
Trong các nước kĩ nghệ hoá thì đa số
các nhà phát minh lại làm việc cho một một hãng xưởng, số còn lại làm việc
cho một số đại học, hay là các nhà phát minh độc lập. Phần tiếp theo sẽ
bàn về một số kinh nghiêm cho những người muốn phát minh trong khi vẩn làm
cho một hàng kĩ nghệ
2.1 Làm
việc cho hãng/công ty:
Khi bạn
ki hợp đồng làm việc cho môt hãng/công ty kĩ nghệ thì thông thưòng trong bản hợp
đồng đó sẽ có điều khoản nói về việc quản lí các "tài sản trí tuệ"
(intellectual property). Thường thì các hãng/công ty sẽ giành quyền sở hữu
tất các sản phẩm trí tuệ mà bạn làm ra trong thời gian còn hợp đồng làm
việc. Như vậy, ngoại trừ trường hợp hãng từ chối (như những phát minh
không phù hợp với sản xuất cuả hảng chẳng hạn) các phát minh cuả người làm
công ngay sau khi được cấp patent sẽ trực tiếp được (hay bị) chuyển nhượng
toàn quyền xử dụng cho chủ hãng.Tuy nhiên, để khuyến khích các tài năng
sáng tạo thì thường các công ty lớn sẽ dành ra một khoản tiền thưởng hay
bồi hoàn cho mỗi phát minh đồng thời đây cũng là hình thức ghi nhận công
lao cuả người phát minh.
2.1.1
Nét chung về chính sách cuả các hãng kĩ nghệ đối với các nhà phát minh: Ý
thức được vai trò vô cùng quan trọng cuả phát minh đối với sự sống còn cuả
mộc công ty cho nên nhiêù công ty nhất là công ty kĩ nghệ lớn có nhiều chủ
trương chính sách để bảo vệ "tài sản trí tuệ" về mặt sản phẩm cũng như con
người. Đây là sơ lược một thuật toán mà các công ty lớn lớn ở Mỹ hay dùng
để xử lí các phát minh:
-
Khi 1 người làm tìm thấy ý kiến mới
và nghĩ rằng đây có thể là một phát minh
-
Tiến
hành đăng kí khai báo phát minh
-
Hội
đồng duyệt xét phát minh (patent committee) có thể bao gồm các luật sư
chuyên trách về thủ tục xin phát minh và các nhân viên có nhiều khả năng
thẩm định (thường là các nhân viên đã đóng góp nhiều phát minh cho hãng)
cuả riêng công ty đánh giá về "phát minh" này:
Đây là bước quan trọng nhất. Sau khi duyệt xét mẫu khai cuả nhà phát
minh tuỳ theo chất lượng, tầm quan trọng cũng như ảnh hưởng củ nó đến cơ
chế sản xuất, hội đồng này (có thể có sự bàn thảo trực tiếp với nhà phát
minh liên đới) sẽ cho ra các quyết định khác nhau. Nói chung các quyết
định này thuộc về 4 dạng:
a) Ý kiến hoàn toàn mới phát thảo thực sự mới, đáng quan tâm, công ty có thể áp
dụng và cần được bảo vệ trước các đối tác cạnh tranh: Bắt đầu thủ
tục đăng kí phát minh và bảo vệ trước toà . Người ta còn phân
biệt làm hai loại: Phát minh về tiện ích (utility patent) và phát minh về thiết
kế (design patent)
*) Phát minh tiện ích: Luật sư sẽ làm việc với
nhà phát minh để làm thủ tục xin cấp bằng. Trong nhiêù trường hợp
văn phòng cấp phát bằng phát minh có thể yêu cầu thêm thông tin,
điều chỉnh sau đó chấp thuận hay huỷ bỏ phát minh này
**) Phát minh về thiết kế: Các thiết kế thưòng
không bao giờ giống nhau. Do đó, sẽ ít có trường hợp huỷ bỏ phát minh
b) Ý kiến đã tìm thấy ở đâu đó (trong các cở sở dữ liệu về phát minh
hay đã thấy xuất hiện ở thị trường : Bác đơn xin phát minh và bồi hoàn một
số tiền công nhỏ cho người xin
c) Ý kiến hoàn toàn mới, có tầm quan trọng lớn hay có ảnh hưởng đến
các bí mật sản xuất và có thể dể bị ăn cắp hoặc nháy từ các đối tác cạnh
tranh: Phát minh có thể được (bi) liệt vào dạng bí mật thương mại
(Trade Secrete) và
người nộp đơn sẽ có thể được thưởng một số tiền nào đó
d) Ý kiến hoàn toàn mới có giá trị cao về mặt kĩ thuật hay sản xuất.
Tuy nhiên, công ty lại không thể xử dụng ý kiến này (thí dụ hãng chỉ bán
hardware nhưng phát minh cuả người làm lại chỉ liên quan đến software) Thì
trong nhiều trường hợp, có thể công ty vì lí do nào đó (tiết kiệm tiền toà
án chẳng hạn) không chịu nộp đơn xin đăng kí phát minh này nhưng lại vẩn
muốn giữ "bản quyền thiết kế" sẽ bảo vệ "quyền phát minh" bằng cách cho
công bố một phần hay toàn bộ thiết kế cuả phát minh trên một báo cáo kỹ
thuật (world wide technical report). Phương thức này sẽ ngăn chận được tất
cả các công ty khác dùng chính ý kiến đó để xin bằng phát minh.
Trong trường hợp này thì người phát minh có thể phải điều chỉnh bản nội
dung đang klí phát minh thành một báo cáo kĩ thuật để đưuợc nhận một số
tiền thưởng cuả công ty chủ quản.
-
Ngoài
ra, để giữ "chất xám" khỏi bị "chảy máu" thì các công ty còn thể áp dụng
các biện pháp khác ngoài chế độ thưởng cho môĩ phát minh như là nâng
lương, nâng cấp chức vụ, hay có những ưu đãi khác cho các nhà phát minh
làm việc trong công ty.
2.1.2
Cơ chế quản lí phát minh trong các công ty và các chổ hở:
2.1.2.1
Khái niêm Intellectual property cuả chủ có nghiã là "bán linh hồn cho .... ":
Mặc dù làm việc cho hãng thì bạn sẽ phải chuyển nhượng các đặc quyền về
phát minh cuả bạn cho chủ hãng nhưng bạn vẩn còn có những đền bù vật chất
từ các chính sách ưu dãi về "intellectual property" (tài sản trí tuệ).
Đồng thời trong nhiều hãng lớn, bằng phát minh vẩn ghi nhận tên bạn (như
là người đề xướng). Nếu so cho kĩ thì việc này gần giống như một
nhân vật trong truyện cổ sau khi đã bán linh hồn thì anh ta luôn luôn có
tiền (lương) nhưng không thể nào thấy được ảnh cuả mình trong gương cho
đến khi hết hợp đồng (làm việc)
2.1.2.2
Trong xã hội thì mỗi công ty kĩ nghê có thể có các qui ước về bảo quản các
tài sản trí tuệ cuả nhân công khác nhau.
Có nhiều hảng không có các chính sách về quản lí intellectual property.
Tuy nhiên, như vậy cũng không có nghiã là bạn có quyền đăng kí các phát minh mà
bạn tìm ra trong thời gian làm thuê nhất là các phát minh có dính dáng đến
hoạt động cảa công ty. Sự nhập nhằng này nhiều khi phiền hà hơn là ở những
công ty đã có ghi rạch ròi mọi việc. Trong đa phần các tranh tụng thì bạn
luôn là người thiệt thòi vì ... đã làm thuê thì đâu có tiền bảo vệ trước
các kiện tụng!?
Ngay cả trong khi làm việc ở hãng, các phát minh khi chưa kịp đăng kí (hay
đã đăng kí nhưng vì lí do nào đó bị bác bỏ) vẩn có cơ hội bị ăn cắp. Trong
trường hợp này người phát minh vẩn sẽ là người bị thiệt hại.
2.1.2.3 Khái niệm
trade secrete thực ra là một kiểu "ăn bổng lộc chúa thì phải trả ơn mưa mốc":
Khi một phát minh trở nên quá quan trọng đối với hoạt động (sản xuất) cuả
hãng thì có thể xãy ra tình huống là chủ hãng (hay cụ thể là hội đồng
duyệt xét phát minh cuả hãng) sẽ đưa ra quyết định cất giấu kĩ thuật mớì
này và xếp nó vào loại trade secrete. Như vậy, vô hình chung người tìm ra
phát minh mất cơ hội được công nhận phát minh. Tùy theo hãng, có nơi sẽ
bồi hoàn một số tiền thưởng tương đương với số tiền thưởng khi đăng kí
phát minh nhưng cũng có hãng ... xù (bằng phưong cách nào đi chăng nưã thì
người phát minh cũng mất ... dịp được công nhận -- kể như trả ơn mưa mốc
là vậy).
2.1.3 Vẩn chưa
thoát khỏi vòng tay cuả ngạ quỉ:
Vì tầm quan trọng cuả phát minh đối với cá nhân cũng như đối với các đối
tác cạnh tranh nên nạn ăn cắp phát minh trong thời đại văn minh đã trở nên
vấn đề lớn. Các hãng, vì sống còn, có thể không từ nan việc ăn cắp các phát
minh cuả hãng khác bằng mọi thủ đọan chẳng hạn như từ việc cài đặt các
thiết bị nghe/đọc trộm, các spyware, việc cài đặt các nhân viên tình báo
(để ăn cắp) vào làm ởcác hãng cạnh tranh ... cho đến việc phá mở các khoá (decode) mã cũng như ăn cắp kĩ
thuật trực tiếp từ sản phẩm cuả đối phương (de-assembly). Ngay cả trong cùng một cơ sở
làm việc, các nhân viên làm chung cũng có thể vì lòng tham ăn cắp phát minh
cuả đồng nghiệp. Nhiều trường hợp tranh chấp đã xãy ra ngay nội bộ cuả một
hãng. Kẻ gian có thể thay hình thức phát minh một chút (để trông nó có vẻ
khác đi) hay đem nguyên văn từng phần hay toàn bộ phát minh cuả người khác
liên kết với các thế lực có quyền thế để giành công. (Chính tác giả bài
viết có đặt 1
câu hỏi với thành viên trong một hội đồng phát minh về việc ăn cắp phát
minh trong cùng 1 công ty thì được trả lời nhu sau: "bạn có thể dưạ trên
các bằng chứng (về người và vật) để đâm đơn kiện người đã ăn trộm phát
minh cuả bạn. Tuy nhiên, bạn nên đắn đo giưã số tiền mà bạn phải tốn trong
việc thưa kiện (phí tổn lên đến vài chục nghìn USD là chuyện thường) và việc
quên phức nó đi. Việc thưa kiện chỉ đáng giá nếu bạn biết rõ cái phát minh
đó bạn lấy về được và nó sẽ làm lợi cho bạn rất nhiều lần số tiền mà bạn
bỏ ra để thưa gửi". Thực tế, người phát minh làm gì được nếu như
ngay cả khi thắng kiện thì cái thành quả phát minh rốt ráo cũng phải ...
để cho công ty đang trả lương ... dùng nó. Một quản đốc (manager)
cuả 1 một hãng lớn có tâm sự: "ông đã chứng kiến vụ xử một thành viên
trong hội đồng phát minh cuả hãng đã nảy lòng tham sau khi hắn bác bản
đăng kí phát minh cuả một nhân viên trong hãng. Một thời gian ngắn sau đó,
hắn ta đem chính cái ý phát minh trước điều chỉnh sơ lại, thay tên mình
vào ...và nghiểm nhiên xin đăng kí phát minh..."
2.1.4
Vài phương thức "chủng ngưà":
Có một số phương cách chống hay làm giảm nạn ăn cắp "tài sản trí tuệ"
(tùy
theo công ty). Đối với cá nhân làm thuê thì mọi phương tiện đều chỉ
có tính tương đối. Thí dụ bạn có thể:
-
Dùng các
loại software để mã hoá các tài liệu vặn bản có tính nhạy cảm (như your
eyes only cuả Norton).
-
Cài đặt
các phương tiện chống spyware
-
Kiểm tra
thường xuyên các thiết bị máy tính mà bạn đang làm việc với nó nhất là các
thiết bị đọc (input) như là chổ nối cuả bàn phím với PC (thiết bị đọc lén
làm bằng phần cứng thưòng có cở khá nhỏ được gắn thêm ở giưã chổ nối từ
bàn phím vào máy). Kẻ gian cũng có thể không từ nan việc gắn thêm card có
khả năng đọc trực tiếp các lệnh mà bạn điều khiển vaò trong BUS cuả máy
-
Một cách
hưũ hiệu là dùng các máy tính ...cô lập không có khả năng nối mạng hay nối
Internet để soạn thảo các phát minh.
-
Liên kết
phát minh: Đôi khi bạn có thể thay vì đứng tên một mình ... liên kết
với một nhà phát minh có đủ kinh nghiệm trong công ty (hay ...ngay cả việc
liên kết với một thành viên giàu kinh nghiệm làm trong hội đồng phát minh)
để xin đăng kí phát minh. Dĩ nhiên, người này có thể (và phải) góp phần
công hoàn thiện phát minh cuả bạn cũng như có đủ bản lĩnh để giúp bạn lấy
về mảnh bằng công nhận.
3. Các Thông Tin Hữu Ích:
3.1.
Xin Patent với tính cách độc lập:
Nếu bạn
là nhà (hay một nhóm) phát minh độc lâp (không bị ràng buộc bởi mối quang
hệ chủ-tớ mà trong đó bạn là tớ)
thì ngoài vài khó khăn về mặt lo thủ tục, các cơ hội bị mất cắp phát minh
trưóc khi đăng kí và có bằng sẽ nhỏ hơn. Có hai cách dể bạn chọn: Tự
mình lo lấy mọi thủ tục hay là giao cho một đại diện lo thủ tục đăng kí
giúp. Tuỳ theo quốc gia, văn phòng lo thủ tục cũng như các thủ tục xin cấp
bằng có thể có cấu trúc, và các thể thức cứu xét khác nhau. Nếu giao cho
người đại diện lo thủ tục thì bạn sẽ phải trả một lệ phí nào đó và mức độ
an toàn cũng như cơ hội được chấp thuận có phần tuỳ thuộc vào cơ quan mà
bạn kí thác. Ở Mỹ thường có các văn phòng luật sư chuyên lo về thủ
tục cấp patent (Patent Attoneys) hoặc là các dịch vụ cũng có thể giúp bạn
làm việc này
Nếu ở Mỹ
bạn có thể liên lạc với United States Patent and TradeMark Office
(
http://www.uspto.gov
)
Một
trang WEB ở Canada cũng có các hướng chỉ dẫn về cách thức xin Patent ở đó:
http://strategis.ic.gc.ca/sc_mrksv/cipo/patents/e-filing/menu.htm
Ở châu
Âu:
http://www.european-patent-office.org/index.en.php
3.2 Thời gian chờ để có ... cái
bằng:
Tuỳ theo quốc gia và thời hạn.chờ
đợi cứu xét và chấp thuận có khác nhau. Tuy nhiên, ở Mỹ thì thời gian tối
thiểu là một năm cho các bằng phát minh không có bất kì một sự
tranh giành hay trục trặc nào về mặt pháp lí cũng như kĩ thuật ... có
nhiều khi một bằng phát minh được cấp ra sau 6-7 năm kể từ ngày văn phòng
cấp bằng nhận đơn. (xin xem thêm tin tức trong trang
http://www.uspto.gov/web/offices/pac/provapp.htm về thủ tục ở Mỹ)
3.3 Nội Dung cơ
bản
cuả một đơn xin đăng kí phát minh (Patent Disclosure Form)
Mỗi quốc
gia đều có thủ tục khác nhau để cứu xét các bản đăng kí xin patent. Hầu
hết đều bao gồm các phần có thể ở chung 1 mẩu hay tách thành nhiều mẩu
điền riêng lẽ
-
Khai báo
phát minh: tên phát minh, các thông tin về người phát minh
-
Khai báo
mô tả về các đặc điểm cấu trúc hoạt động cuả phát minh, những lợi thế mà
phát minh tạo nên hay các vấn đề mà nó giải quyết được, cũng như có thể
liệt kê các yếu điểm cuả các kiểu thiết kế cũ
-
Các chữ
kí và lơì cam đoan.
3.4.
Luật chống ăn cắp phát minh:
Các luật lệ ban
hành chống ăn cắp phát minh được áp dụng nhằm bảo vệ quyền lợi cho những
người đã được cấp bằng và còn trong thời gian hiệu lực được bảo vệ.
Toàn văn các điều
luật chống ăn cắp phát minh ở Hoa Kì có thể đọc thêm từ trang WEB
cuả Legal Information Institute
http://assembler.law.cornell.edu/uscode/html/uscode35/usc_sec_35_00000271----000-.html
Tài liệu Tham Khảo:
usinfo.state.gov/topical/econ/ipr/ipr-glossary.htm
www.patent.gov.uk/patent/glossary/
www.ichrusa.com/saintsalive/glossary.htm
www.siu.edu/orda/general/glossary.html
www.cats.edu.ph/~nscb5/glossary/glossary18.html
www.foundation.csulb.edu/fndgrant/sections/GLFEB97.HTM
http://www.research.att.com/info/Patents/Title-1998
http://www.uspto.gov/web/offices/pac/provapp.htm
http://www.european-patent-office.org/index.en.php
Từ Vựng:
Patent -- bằng phát minh, bằng sáng
chế
Patentee -- người đang xin đăng kí phát minh hay sáng chế
Infringe -- Vi phạm luật phát minh, hành động ăn cắp phát minh
Intellectuall property -- Tài sản (sở hữu) trí tuệ
Trade secrete -- Bí thuật thương mãi, kĩ xão thương mại
Invention -- phát minh, sáng chế
Inventor -- Người (nhà) phát minh
Invention dislosure/Patent disclosure -- bảng công khai hoá phát minh, đơn xin đăng kí phát
minh
Proof-of-concept -- bước kiểm nghiệm nguyên lí (cuả một phát minh)
patent committee -- Hội đồng duyệt xét các đăng kí phát minh (trong một công
ty)
patent office -- văn phòng cấp phát bằng phát minh (cuả một quốc gia)
Các Khái niệm
Bằng phát minh (patent):
Anh Quốc:
A patent is an intellectual property right relating to inventions
- that is, to advances made in a technical field. A patent for an invention
is granted by the government to the applicant, and gives him the right for a
limited period to stop others from making, using or selling the invention
without permission. In return for this right, the applicant must disclose
how his invention works in sufficient detail. When a patent is granted, the
applicant becomes the owner of the patent. Like any other form of property,
a patent can be bought, sold, licensed or mortgaged. Patents are territorial
rights, so a UK patent will only give the owner rights within the United
Kingdom and rights to stop others from importing products into the United
Kingdom. (www.patent.gov.uk/patent/glossary/)
Hoa Kì:
A legal grant issued by a government permitting an inventor to
exclude others from making, using, or selling a claimed invention during the
patent's term. The TRIPS Agreement mandates that the term for patent
applications filed after June 7, 1995, runs 20 years from the filing date.
To receive patent protection, an invention must display patentable subject
matter (a process, machine, article of manufacture), originality, novelty,
nonobviousness, and utility. Current U.S. law is based on the 1952 Patent
Code. As a signatory to the 1883 Paris Convention for the Protection of
Industrial Property, the United States belongs to the premier international
patent treaty organization, the Paris Union (usinfo.state.gov/topical/econ/ipr/ipr-glossary.htm)
Phát minh (Invention):
- Discovery and reduction to practice of a new product, apparatus,
process, composition of matter or living organisms, or improvements to
existing technologies in those categories, -whether
or not patented or patentable.(www.siu.edu/orda/general/glossary.html)
- From the Latin invenire,to come upon: the
discovery, whether accidental or deliberate, of the saint in its original
burial place (loculus or cubiculum), leading to its veneration and possible
translation. (www.ichrusa.com/saintsalive/glossary.htm)
- Any discovery which is or may be patentable or
otherwise protectable. The term "subject invention" means any invention of
an awardee conceived or first actually reduced to practice in the
performance of work under a funding agreement, i.e., contract, grant, or
cooperative agreement. (www.foundation.csulb.edu/fndgrant/sections/GLFEB97.HTM)
©
http://vietsciences.free.fr
Lạc Việt |