Gần đây công luận rất bức xúc về chuyện nông dân đốt rơm rạ khiến khói bay khắp nơi, vào cả các đô thị, gây bất lợi nhiều mặt và ảnh hưởng xấu tới sức khỏe của nhân dân. Khi đốt rơm rạ sẽ xảy ra sự nhiệt phân không hoàn toàn, do đó tạo ra noài các khí CO, CO₂, NO₂, SO₂, H₂0, các chất nhựa bay hơi, các hợp chất chứa Clor và hàng trăm các hợp chất khác. Tất cả đều có hại cho sức khỏe con người và tăng mức thải khí nhà kính vào bầu khí quyển. Khí CO (carbon monoxid) rất nguy hại vì hít thở phải một nồng độ chỉ khoảng 0,1% CO trong không khí sẽ dẫn tới thương tổn do giảm oxygen trong máu hay tổn thương hệ thần kinh , có thể gây tử vong . 

CO là chất khí không màu, không mùi và không gây kích ứng nên người ta không cảm nhận nên khó biết do đó dễ nguy hiểm đến tính mạng. CO có ái lực với huyết sắc tố (Hb, hemoglobin) trong hồng cầu,  mạnh gấp 230-270 lần so với oxygen nên khi được hít vào phổi CO sẽ gắn chặt với Hb thành HbCO do đó máu không thể chuyên chở oxygen đến tế bào. CO còn gây tổn thương tim do gắn kết với myoglobin của cơ tim.

Source: thehealthage.com

Khói rơm rạ có mùi khó chịu. Ca dao xưa đã có câu: Ngồi buồn đốt một đống rơm / Khói lên nghi ngút chẳng thơm chút nào / Khói bay lên tận Thiên Tào/ Ngọc Hoàng phán hỏi đứa nào đốt rơm Khói rơm rạ thường có tính cay, làm chảy nước mắt, gây kích thích phản ứng ở họng, làm người ta ho, hắt hơi, lợm giọng, buồn nôn, thở khò khè, nếu không thì cũng có cảm giác ngạt thở... Vào những ngày trời ẩm hoặc đứng gió, khói rơm khuếch tán chậm, tác hại kéo dài. Các chất dạng hạt khí dung lưu giữ trong bầu khí quyển lâu hơn và do vậy tác hại cũng nhiều hơn. Đốt rơm rạ vào buổi chiều tối gây hại càng lớn vì ban đêm nhiệt độ hạ, những luồng khí “chìm” xuống, khiến khói không bốc được lên cao.

   

Vậy tại sao nông dân gần đây rất phổ biến việc đốt rơm. Ai cũng biết rơm chứa hầu hết là chất hữu cơ, nếu cầy vùi vào đất sẽ làm tăng độ phì nhiêu của đất. Tuy nhiên gần đây trâu bò ít, máy cầy lớn không có chỉ có máy cầy nhỏ, việc cày vùi không dễ dàng gì , hơn nữa còn vì thời vụ khít nhau nên không đủ thời gian để phân hủy rơm rạ sau khi cày vùi. Và nông dân hiểu nhầm là đốt rơm rạ sẽ có tro để bón ruộng. Đó là nhận thức cực kỳ sai lầm mà không có ai giải thích cho nông dân. Thành phần hóa học của rơm rạ tính theo khối lượng khô gồm xenluloza (cellulose)-60%, linhin (lignin)-14%, đạm hữu cơ (protein)- 3,4%, chất béo (lipid)- 1,9%. Nếu tính theo nguyên tố thì carbon (C) chiếm 44%, hyđrô (H)- 5%. oxygen (O)- 49%, N- khoảng 0,92% , một lượng rất nhỏ phốtpho (P), lưu huỳnh (S) và kali (K). Khi đốt phần C,H, O biến hết thành các khí CO₂, CO và hơi nước. Protein bị phân hủy và biến thành các khí NO₂, SO₂… bay lên. Trong phần tro chỉ còn sót lại chút ít P , K, Ca và Si…, nghĩa là giá trị về mặt khoáng chất cũng như chất hữu cơ không còn giúp ích gì mấy cho cây trồng. Đấy là một sự lãng phí rất lớn. Rơm rạ là nguồn chất hữu cơ khổng lồ, chúng chiếm đến 50% trọng lượng của cây lúa. Vì vậy mỗi ha trồng lúa có đến 10-12 tấn rơm rạ. Không thể bỏ phí nguồn hữu cơ quan trọng như vậy được. Bà con miền Nam từ lâu đã có thói quen xếp lên rơm rạ bờ và cấy meo nấm rơm (sợi nấm đã được nuôi cấy bởi các nhà chuyên môn, hay còn gọi là giống cấp 3) và tưới nước cho đủ ẩm, có lợp mái cũng bằng rơm rạ để che nắng và sau đó thu hoạch nấm rơm (Volvariella volvacea) để bán cho các thương gia chuyên thu mua để sử sụng trong nước hay để chế biến xuất khẩu.

Phương pháp này cho năng suất không cao. Tôi đã tham quan một địa phương gần thành phố Quảng Châu. Người ta đi thu mua hết rơm rạ rồi ủ thành từng đống với phân hữu cơ, phân vô cơ và vôi (tương tự như phương pháp trồng nấm mỡ- Agaricus bisporus) sau đó xếp lên các giàn nhiều tầng trong những gian nhà đơn giản có lắp giá tre. Nấm rơm mọc kín các tầng từ dưới đất lên sát mái nhà và cho năng suất hết sức cao.

Nấm rơm

 

Nhà trồng nấm rơm

          Vấn đề hiện nay là cần có các nhà sản xuất meo giống (giống gốc có thể nhận từ Viện Vi sinh vật và CNSH- ĐHQG Hà Nội (01688563454), hoặc Trung tâm Di truyền Thực vật-Viện Di truyền NN, 0913234115) và còn cần rất nhiều cán bộ khuyến nông tỏa về nông thôn khuyên bà con đừng đốt rơm rạ, hãy tận dụng nguyên liệu quí‎ giá này để trồng Nấm rơm hay rất nhiều loại nấm khác. Còn một cách nữa rất bổ ích là chuyển rơm rạ xuống cán hầm khí sinh học (biogas). Qua sự phân giải và tổng hợp của các vi sinh vật kỵ khí thì toàn bộ chất hữu cơ trong rơm rạ sẽ biến thành khí đốt (chủ yếu là khí mêtan-CH₄) dùng để đun nấu, thắp sáng…và phần dịch trong bể là nguồn phân bón rất tốt và rất sạch, còn có thể dùng để đưa vào các ao nuôi thủy sản để tăng năng suất vật nuôi.

   

Bể Khí sinh học

          Đã đến lúc cần huy động mọi phương tiện truyền thông và đội ngũ cán bộ khuyến nông để làm cho bà con nông dân hiểu rõ tác hại và sự lãng phí rất lớn của việc đốt rơm rạ sau khi thu hoạch lúa.