Bản sao trước của báo cáo đã mô tả phản ứng
khác nhau của những nhân vật chính trong
cuộc thời điểm đó: Ông Kan; trụ sở tại Tokyo
của hãng vận hành nhà máy hạt nhân - Tokyo
Electric Power gọi là Tepco; và người quản
lý tại nhà máy đang xảy ra sự cố. Các thông
tin đưa ra lẫn lộn đôi khi là mâu thuẫn
trong những ngày đầu khủng hoảng, báo cáo
cho biết. Nó cũng mô tả những cuộc gọi điên cuồng của
nhà quản lý Masao Yoshida tới các quan chức
hàng đầu trong chính phủ của ông Kan, với
lập luận rằng, ông có thể giữ nhà máy trong
tầm kiểm soát nếu giữa được nhân viên của
mình tại chỗ, trong khi cùng lúc phớt lờ các
lệnh từ trụ sở của Tepco yêu cầu không sử
dụng nước biển để làm mát các lò phản ứng
quá nóng. Ngược lại, ông Funabashi nói trong
cuộc phỏng vấn rằng, Chủ tịch Tepco là
Masataka Shimizu, đã có các cuộc gọi tới văn
phòng thủ tướng nói, công ty cần sơ tán hết
các nhân viên - một bước đi có thể gây hậu
quả.
Báo cáo dài 400 trang dự kiến sẽ được công
bố vào cuối tuần này, còn mô tả tâm trạng
tăm tối tại dinh thủ tướng khi hàng loạt vụ
nổ xảy ra ở nhà máy vào 14 và 15/3.
Hoảng loạn
Theo đó, ông Kan và các quan chức khác đã
bắt đầu thảo luận về kết quả tồi tệ nhất nếu
các công nhân tại nhà máy Fukushima Daiichi
được sơ tán. Động thái này có thể khiến nhà
máy vượt ra ngoài tầm kiểm soát, phát ra
lượng lớn chất phóng xạ vào không khí dẫn
tới khả năng buộc phải sơ tán các nhà máy
hạt nhân khác lân cận - dẫn tới sự tan chảy
nhiều hơn nữa.
Báo cáo trích dẫn lời của chánh văn phòng
nội các Nhật khi ấy, Yukio Edano, với cảnh
báo về “chuỗi phản ứng dây chuyền” của sự
tan chảy hạt nhân dẫn tới kết quả phải sơ
tán Tokyo - cách nhà máy về phía nam 150
dặm. “Chúng ta sẽ mất Fukushima Daini,
sau đó sẽ mất Tokai”, ông Edano nói về
tên hai nhà máy hạt nhân khác. “Nếu điều
đó xảy ra, thì kết luận hợp lý duy nhất là
chúng ta cũng sẽ mất chính Tokyo”.
Báo cáo mô tả sự hoảng loạn trong chính
quyền của ông Kan về viễn cảnh sự phát thải
hạt nhân lớn hơn từ hơn 10.000 thanh nhiên
liệu được giữ trong các bể hầu như không
được bảo vệ ở gần các lò phản ứng bị hư
hỏng. Báo cáo nói rằng, không phải tới tận
năm ngày sau động đất thì một máy bay quân
sự Nhật cuối cùng đã có thể xác nhận rằng,
bể chứa được cho là có nguy cơ cao nhất ở
gần lò phản ứng số 4 vẫn an toàn.
“Chúng ta chỉ vừa tránh được kịch bản
tồi tệ nhất, cho dù người dân không biết
điều này vào thời điểm đó”, ông
Funabashi, người sáng lập quỹ nói. Ông đổ
lỗi cho sự sợ hãi của chính quyền Kan làm
ảnh hưởng tới quyết định cố làm giảm những
nguy cơ thực sự của sự cố hạt nhân.
Giấu giếm
Ông nói, chính phủ Nhật Bản không chỉ giấu
giếm các đánh giá đáng báo động nhất với
người dân của mình, mà còn với các đồng minh
như Mỹ. Theo ông Funabashi, cuộc điều tra đã
tiết lộ “sự bấp bênh thế nào trong quan hệ
Mỹ - Nhật” vào những ngày đầu của cuộc khủng
hoảng, cho tới khi hai quốc gia bắt đầu tổ
chức các cuộc họp trao đổi thông tin hàng
ngày tại dinh thủ tướng ngày 22/3.
Báo cáo này dường như xác nhận những nghi
ngờ của các chuyên gia hạt nhân tại Mỹ -
trong và ngoài chính phủ - rằng, chính phủ
Nhật Bản đã không sẵn sàng được thông tin
đầy đủ về những mối nguy hiểm về nhà máy
Fukushima. Nhưng nó cũng cho thấy chính phủ
Mỹ đôi khi phản ứng quá mức hoặc thổi phồng
các rủi ro, kiểu như lúc quan chức Mỹ cảnh
báo sai về các thanh nhiên liệu trong bể gần
lò phản ứng số 4 đã bị tan chảy và phát ra
lượng lớn phóng xạ.
Tuy nhiên, ông Funabashi nói, chính phủ Nhật
đã không cảnh báo người dân về các mối nguy
hiểm, sự mất lòng tin trong chính phủ đã
thúc đẩy ông tiến hành một cuộc điều tra độc
lập. Những cuộc điều tra bên ngoài kiểu này
là hiếm hoi tại Nhật, nơi người dân có xu
thế chấp thuận các phiên bản chính thức của
sự kiện.
Ông cho biết, nhóm của ông đã phát hiện ra
các mâu thuẫn trong điều tra riêng của chính
phủ về sự cố được công bố ở báo cáo tạm thời
tháng 12. Sự khác biệt lớn liên quan tới một
trong những thời điểm trọng yếu nhất của
cuộc khủng hoảng hạt nhân, khi thủ tướng Kan
tới trụ sở của Tepco vào sáng ngày 15/3 lúc
nghe thấy rằng, công ty này muốn rút nhân
viên khỏi nhà máy hạt nhân đổ nát.
Điều tra của chính phủ đứng về phía Tepco
bằng cách nói rằng, ông Kan đơn giản là hiểu
nhầm ý định của công ty, muốn rút một phần
nhân viên của mình. Ông Funabashi cho hay,
các nhà điều tra trong quỹ của ông đã phỏng
vấn hầu hết những người liên quan - trừ các
nhà điều hành ở Tepco khi họ từ chối hợp tác
- và phát hiện rằng, công ty này thực tế đã
muốn rút toàn bộ nhân viên của mình.
Ông tán thành việc ông Kan với quyết định
đúng dắn là buộc Tepco không từ bỏ nhà máy.
“Thủ tướng Kan có những cân nhắc và những
sai lầm”, ông Funabashi nói, “nhưng
quyết định của ông là lao tới Tepco và yêu
cầu không từ bỏ ấy đã cứu Nhật Bản”.
Thái An