Vietsciences ; Nguyễn Trường ; Nguyen Truong ; Biệt lệ và thế kỷ của Hoa Kỳ: Một huyền thoại ; science, khoa hoc, khoahoc, tin hoc, informatique;computer; vat ly; physics, physique, chimie, chemistry, hoa hoc, sinh vat, biologie, biology;biochimie;bioc

Mười hai năm sau, vào đầu năm 2009, trong một bài báo trên tờ Washington Post, Richard Cohen viết: Điều Henry Luce gọi là "Thế Kỷ của Hoa Kỳ" đã đi vào dĩ vãng[1]. Cohen nói đúng.

THẾ KỶ CỦA HOA KỲ RA ĐỜI

Khi tạp chí Time-Life sáng tạo ra cụm từ lừng danh đó, ý định của tác giả là kêu gọi người Mỹ phải hành động. Xuất hiện trên tờ Life, số ra ngày 7-2-1941, bài The American Century đã được tung ra vào lúc thế giới đang lâm vào một cuộc khủng hoảng lớn lao. Cuộc chiến ở Âu châu đã bị chệch hướng một cách tai hại. Cuộc chiến thứ hai không kém nguy hiểm đang diễn ra ở Viễn Đông. Phe Trục hiếu chiến đang thắng thế.

Ngày nay nhìn lại, bài xã luận của Henry Luce, một pha trộn kỳ lạ thái độ ái quốc thái quá với tự tôn đến kiêu căng, không có đủ lý do để đứng vững. Tuy vậy, cụm từ "Thế Kỷ của Người Mỹ" đã được vồ vập và phổ biến nhanh chóng. Nó đã thượng tồn và giữ một vị trí trong kỷ nguyên đương đại tương tự như Thời Đại Victorian trong thế kỷ 19. Trong một cụm từ gẩy gọn, ý niệm nầy đã gói ghém được cốt lõi của một sự thật: nước Mỹ luôn sẵn sàng cứu rỗi và hỗ trợ, giữ vị trí tiên phong và hướng đạo trong lịch sử, và là nguồn cảm hứng cho nhân loại.

TỪ MẪU MỰC ĐẾN TỰ TÔN THÁI QUÁ

Nguyên thủy của Thế Kỷ Của Hoa Kỳ, theo các tín đồ gốc Mỹ, là thế.

Hậu quả là người Mỹ đã nuôi dưỡng một loạt ảo tưởng - dù ít nhiều có giá trị trong nhiều thập kỷ trước đây - từ lâu không còn lợi ích thực tế. Nói một cách ngắn gọn, sự duy trì quá lâu dài một huyền thoại tự tôn đã khiến các tín đồ Mỹ đánh mất bản chất của chính mình, gây trở ngại cho chính nỗ lực lèo lái con thuyền quốc gia qua những thời kỳ sóng gió mãi cho đến ngày nay. Nói trắng ra, người Mỹ đã kéo dài cuộc sống trong huyền thoại, ngày một xa thực tế, và ngày nay đã biến thái thành một ung bướu ác tính. Mặc dù Richard Cohen có thể đã đúng khi tuyên bố Thế Kỷ của Người Mỹ đã cáo chung, dân Mỹ, nhất là giới lãnh đạo chính trị, vẫn còn chìm đắm trong huyền thoại tự tôn.

Muốn rút tỉa những bài học quá khứ hữu ích cho hiện tại, người Mỹ phải biết sẵn sàng trả lại cho lịch sử những sự kiện Thế Kỷ Hoa Kỳ đã gạt bỏ ra ngoài.

Thế Hệ Vĩ Đại, thực sự, chính là thế hệ người Nga tự nguyện hy sinh hàng triệu đồng bào Xô Viết của họ để đổi lấy hàng triệu binh sĩ Đức Quốc Xã tử vong.

Yury Vladimirovich Andropov, Konstantin Ustinovich Chernenko và Mikhail Sergeyevich Gorbachev

LỖI LẦM VÀ TỘI ÁC

(1) CUBA:

Năm 1898, Hoa Kỳ đã tuyên chiến với Tây Ban Nha dưới chiêu bài giải phóng khu vực được gọi là Hòn Ngọc Antilles (the Pearl of the Antilles). Khi cuộc chiến ngắn ngủi chấm dứt, Hoa Thịnh Đốn đã nuốt lời hứa. Nếu thực sự đã có một Thế Kỷ của Hoa Kỳ, thì đây là điểm khởi đầu, với chính phủ Mỹ đã chối bỏ một cam kết long trọng trong khi luôn tuyên bố trái ngược một cách sống sượng. Qua quyết định biến Cuba thành một xứ bảo hộ (protectorate), Hoa Kỳ đã khởi động một chuỗi dài các biến động cuối cùng đã đưa đến sự trỗi dậy của Fidel Castro, sự kiện Vịnh con Heo (Bay of Pigs), Chiến dịch Mongoose, vụ Khủng Hoảng Tên Lửa Cuban, và trại tù Guantanamo Bay hiện nay. Khúc tuyến nối liền các biến động vừa kể có thể không phải là một đường thẳng, với những bước ngoặc quanh co, nhưng luôn liên hệ chặt chẽ với nhau.

(2) BOM HẠT NHÂN:

Vũ khí hạt nhân thường trực đe dọa sự trường tồn của nhân loại. Được sử dụng bừa bải, loại vũ khí nầy có thể triệt tiêu mọi văn minh trần thế. Viễn tượng vài xứ tương đối nhỏ bé như Bắc Hàn, Iran, đang tìm cách thủ đắc vũ khí nguyên tử, cũng đủ gây căng thẳng cân não trên toàn thế giới. Tổng Thống mới Barack Obama, cũng như một số tổng thống Mỹ trước ông, đã tuyên bố: hủy bỏ loại vũ khí ghê rợn nầy là việc làm cấp thiết. Điều không một tổng thống nào muốn xác quyết là vai trò của Hoa Kỳ trong quá trình trùm phủ lên nhân loại hiểm họa nguyên tử tai ương nầy.

(3) IRAN:

Chìa tay trước cho Tehran, Tổng Thống Obama muốn mời gọi cấp lãnh đạo Cộng Hòa Hồi giáo buông lỏng nắm tay của mình (unclench their fists). Tuy vậy, nắm tay thù nghịch Iran phần lớn là tác phẩm của chính người Mỹ.

(4) AFGHANISTAN:

Tổng Thống Obama không phải phí nhiều thì giờ để biến cuộc chiến Afghanistan thành cuộc chiến của chính ông. Giống như người tiền nhiệm, Obama quyết chí đánh bại phe Taliban. Cũng như người tiền nhiệm, trước hết, Obama sẽ phải đối diện với vai trò của nước Mỹ trong việc khai sinh ra phe Taliban nguyên thủy. Hoa Thịnh Đốn, một thời, đã rất hãnh diện với sự thành công trong vai trò tiếp liệu vũ khí và viện trợ cho người Afghanistan cực đoan, trong cuộc thánh chiến chống quân chiếm đóng nước ngoài. Dưới thời Jimmy Carter và Ronald Reagan, thành tích nầy đã được xem như đỉnh cao của nghệ thuật trị quốc. Sự yểm trợ của Hoa Kỳ cho tổ chức Afghan Mujahideen đã gây rất nhiều nhức nhối, khó khăn cho người Xô Viết. Tuy nhiên, cùng lúc, đó cũng là đầu mối khai sinh ra ung nhọt ác tính để rồi lại gây ra nhiều tổn thất cho chính Hoa Kỳ - và quân lực Hoa Kỳ ngày nay đã sa lầy trong một cuộc chiến chưa thấy dứt điểm.

HÀNH VI SẤM HỐI

Nếu Hoa Kỳ trước đây đã hành động trái ngược, liệu Cuba đã có thể phát triển trở thành một nền dân chủ ổn định và thịnh vượng, một hải đăng hy vọng cho châu Mỹ La Tinh? Liệu thế giới đã tránh được hiểm họa vũ khí hạt nhân? Liệu Iran ngày nay đã có thể là một đồng minh của Mỹ, một hải đăng tự do trong thế giới Hồi giáo, thay vì một thành viên của trục ma quỹ? Liệu Afghanistan đã có thể là một xứ an lạc sống hòa bình với các nước láng giềng?

Theo nhóm thứ hai, Hoa kỳ nên làm những việc trên, và không nên chờ đợi một đáp ứng nào từ các xứ nạn nhân. Dù người Mỹ có nói gì, làm gì đi nữa, Fidel Castro cũng sẽ không thú nhận Cuba cũng có phần lỗi của mình. Người Nhật cũng sẽ không xếp Hiroshima chung với Pearl Harbor và xúy xóa. Các lãnh tụ Hồi giáo mullahs Iran, các lãnh tụ thánh chiến jihadists Afghanistan cũng sẽ không "let bygones be bygones"!

6/8/1945, Mỹ ném bom nguyên tử xuống Hiroshima giết 78 ngàn người ngay ngày đầu tiên...

Người Mỹ phải xin lỗi họ, vì chính quyền lợi của nhân dân Mỹ - để tự gột rửa những kiêu căng "Thế Kỷ của Hoa Kỳ", và để xác nhận Hoa Kỳ đã tham gia vào các việc làm man rợ, điên cuồng, và thảm kịch của thời đại. Với những tội phạm đó, người Mỹ phải tự gánh lấy trách nhiệm.

HUYỀN THOẠI "BIỆT LỆ HOA KỲ"

Những ai tin tưởng Hoa Kỳ có sứ mệnh đặc biệt - phát huy tự do, dân chủ, nhân quyền trên thế giới - hiện đang đứng trước một thời vận cực kỳ bất lợi. Hai cuộc chiến chưa thấy dứt điểm và sự sụp đổ của hệ thống tài chánh đang gieo rắc ấn tượng một siêu cường trên đà tuột dốc. Các lý tưởng của Hiệp Chủng Quốc, ngày một hoen ố dưới hai nhiệm kỳ tổng thống của George W. Bush, chỉ có thể được cải thiện bởi sự tái khẳng định tiềm năng của nước Mỹ qua tư cách của người kế nhiệm.

Đây chính là ý niệm, Godfrey Hodgson - một tác giả người Anh rất thông hiểu Hoa Kỳ, đồng thời cũng là người tình đã vỡ mộng với Hoa Kỳ - đã mổ xẻ trong tác phẩm: "The Myth of American Exceptionalism"(Huyền Thoại về Biệt Lệ Hoa Kỳ). Như nhan đề đã gợi ý, Hodgson không bị thuyết phục bởi huyền thoại sứ mệnh toàn cầu của nước Mỹ. tác giả viết, Hoa Kỳ đã chỉ trở thành một trong những nước lớn nhưng thiếu hoàn hảo[6]. Không chỉ nghi ngờ, Hodgson còn giận dữ, thất vọng trước sự nhào nặn mang tính tôn giáo, tự tôn, và hữu khuynh, một ý tưởng vốn cao quí. Ông đưa ra luận cứ: Một tập hợp những niềm tin, trong cốt lõi mang tính tạo dựng tự do, đã bị thối rữa thui chột trong 30 năm qua bởi sự tự tin thái quá và quyền lợi riêng tư, nay đã biến thái thành một căn bản nguy hiểm cho chính sách quốc gia và hệ thống quốc tế [7].

Số phạm nhân cao giữ kỷ lục biệt lệ. Chất lượng các dịch vụ y tế tồi tệ đến mức biệt lệ. Cấp độ bất quân bình xã hội cũng sâu rộng biệt lệ. Giáo dục công lập cũng xuống cấp một cách biệt lệ. Xu hướng Mỹ hóa sự kiện Holocaust và ủng hộ Do Thái một cách mù quáng vô điều kiện đã chứng tỏ khả năng nhắm mắt trước các sự thật phủ phàng, kể cả thái độ thờ ơ của Mỹ trước nạn diệt chủng của Hitler khi đang tiếp diễn.

Bí quyết là bằng cách nào để thể hiện và phát huy những lý tưởng đó trong một thế giới liên kết hỗ tương với nhiều vấn đề đòi hỏi giải pháp chung. Cường điệu, kiêu căng, tham lam, bá quyền, kẻ cả ... không phải là con đường dẫn tới tiến bộ. Hòa hợp, tương kính, tương thân, tương trợ, tương nhượng ...có lẽ là lý tưởng với nhiều cơ may đem lại hòa bình, thịnh vượng, hạnh phúc cho thế giới ngày mai.

Tổng Thống Obama cho biết ông tin ở biệt lệ Hoa Kỳ, một biệt lệ cơ sở trên giá trị nhân bản hơn là cường lực. Ông cũng đã bắt đầu điều chỉnh những sai lầm Hodgson liệt kê trên đây. Thách thức lớn nhất đối với Obama là bằng cách nào thể hiện được những cải cách thiết yếu mà không phương hại, tổn thương những lý tưởng cao đẹp nói trên của người Mỹ. Để thành công, có lẽ Obama cần chứng tỏ một thái độ ôn hòa vừa phải, cần chọn lựa những ngôn từ sám hối nhẹ nhàng khả dĩ đoàn kết toàn dân Mỹ trong niềm tin của Lincoln "hy vọng tốt đẹp nhất cuối cùng của hành tinh"[15].

SÁCH THAM KHẢO:

(1) The Limits of Power: The End of American Exceptionalism, Andrew Bacevich, 2009, Amazon.com.

[1] What Henry Luce called 'The American Century ' is over.

[2] ...to accept wholeheartedly our duty and our opportunity as the most powerful and vital nation in the world ...to exert upon the world the full impact of our influence, for such purposes as we see fit and by such means as we see fit.

[3] ...city on the hill.

[4] The cause of America is in a great measure the cause of all mankind.

[5] ...government of the people, by the people, for the people.

[6] The United States has become just one great , but imperfect, country among others.

[7] What has been essentially a liberating set of beliefs has been corrupted over the past 30 years or so by hubris and self-interest into what is now a dangerous basis for national policy and for the international system.

[8] America's distorted and selective narrative of exceptional virtue.

[9] ...the founding fathers were intellectual descendants of the Enlightenment, their progressive politics shaped by the likes of Locke, Hume, Montesquieu and Voltaire.

[10] 19th-century America and 19th-century Europe were essentially two parts of the same progressive, liberal capitalist civilization.

[11] replaced divine right, and hereditary right, and customary legitimacy, with the supreme authority of the people.

[12] ...the thread of religious destiny in the pattern of American patriotism - that taste for the language of redemption and salvation evident from Lincoln through Wilson to Reagan and Bush.

[13] Hodgson's story follows two paths: the nation's, from exceptionalism to overreach and delusion, and his own, from a young Washington correspondent inspired by a "Great Society of racial equality and shared prosperity" to disillusionment.

[14] The collective American memory has underplayed the extent to which the westward expansion took place as a result of events in European history.

[15] Lincoln's "last best hope of earth".