Những bài cùng tác giả
Bài 1: Tâm lý bầy đàn và khủng hoảng
Gần đây hiện tượng “đầu cơ” trong đời sống kinh tế được liên tục nêu lên
khi giá vàng, đô la, gạo, xi măng, sắt thép, đất đai..lên cơn sốt dữ
dội. Người ta còn nhớ vào tháng 10 năm ngoái, hàng trăm người sắp hàng
rồng rắn từ tờ mờ sáng, tranh nhau phiếu thứ tự đăng kí mua căn hộ Vista
(TPHCM), vì có được tấm giấy nầy là có thể kiếm ngay vài chục đến vài
trăm triệu đồng lãi, tạo ra một cơn sốt đẩy giá chung cư cao cấp lên
ngất trời 1,600-2,000 USD/mét vuông, nhảy vọt tăng 200-300% so với giá
ban đầu của công ty xây dựng rao bán, phản ánh nền kinh tế bong bóng đã
lên đỉnh cao ! Lời đồn trong giới buôn bán bất động sản được “rò rỉ” ra
bên ngoài, thế là…những ai có vốn (nhàn rỗi cũng như không nhàn rỗi) đều
nhao nhao chuyển dịch đầu tư, rút tiền trong tài khoản tiết kiệm hay huy
động vốn chuyển sang nhà đất, vàng, đô la… qua lại bằng cách “lướt sóng”
để mưu cầu lợi nhuận cao mà không phải nộp thuế. Điều nầy phản ánh một
hiện tượng tương tự trên sàn giao dịch chứng khoán, người có tiền đổ xô
mua cổ phiếu OTC, rồi các mã chứng khoán trên sàn giao dịch, đẩy giá cổ
phiếu vượt giá trị thật gấp chục lần trong năm 2006-2007. Bước vào năm
2008 và cho đến hôm nay thì chỉ số VN-index đã tụt dốc không thể kìm hãm
một cách thê thảm, còn mức 380-400 điểm thậm chí đã có mã rớt giá dưới
giá sàn ở khởi điểm, gây biết bao thiệt hại đau đớn! Điều nầy cho thấy
khi nền kinh tế mất ổn định thì tâm lý “bầy đàn” càng bị kích thích, hễ
có nguồn tin nào đó báo hiệu một sự thay đổi về giá trị (hay giá cả) thì
chen chân chạy theo, bất kể hậu quả ra sao và khi con đầu đàn quay lưng
thì nhóm theo đuôi lại nhốn nháo lộn đầu. Đau đớn cho những ai nhẹ dạ
hay phải quay vòng vốn bằng đồng tiền huy động với lãi suất cao để đầu
tư vào chứng khoán, nhà đất… theo kiểu nầy cuối cùng tan tành như giấc
mộng làm giàu của “Cô bé bán sữa” trong câu chuyện ngụ ngôn.
Điều dễ thấy là trên đường phố, hễ có một tai nạn va chạm, cọ quẹt giữa
hai xe đang lưu thông là những người đang ngon trớn cũng dừng lại tò mò
xem xảy ra chuyện gì, cứ thế đám đông ngày càng phình to, rồng rắn, gây
kẹt xe khi tiếng cãi vã giữa những người trong cuộc ( và cả người đứng
xem thêm vào) mỗi lúc một to hơn. Khủng hoảng và bất ổn trong đời sống
càng lớn thì tâm lý “bầy đàn” của người dân càng lên cao, nhất là các
nhu cầu sinh hoạt, giá cả nhu yếu phẩm hằng ngày đang đe dọa cuộc sống
của họ. Thông thường, và là điều đầu tiên, người ta đổ lỗi cho nạn đầu
cơ của thương lái như trong ngành Gạo, nằm ở khâu phân phối như trong Xi
măng và các đại lý mua bán ngoại tệ, cửa hàng Vàng…nhưng thời gian đi
qua mà vẫn không tìm thấy “thủ phạm” cụ thể để đưa ra xét xử và cuối
cùng qui về…tâm lý bất ổn của người dân ! Thử hỏi có người nào tung tin
để tự hại mình hay không ? “Vấn đề” đang ở “đâu đó” nếu không muốn đề
cập đến trách nhiệm của những công ty quốc doanh nắm trong tay hàng
triệu tấn gạo trong kho, nhà sản xuất hàng chục nghìn tấn xi măng mỗi
ngày hay ngân hàng đầu tư kinh doanh ngoại tệ ? Nguyên nhân gây ra khủng
hoảng về giá cả như đã nêu không phải hẳn là do yếu tố nước ngoài như
một số nhận định gần đây.
Điều nầy càng thấy rõ hơn khi hai tuần qua giá vàng và đô la trong nước
dao động dữ dội, thay đổi đến ngộp thở trong khi thị trường Vàng và đô
la trên thế giới không có chuyển biến là bao. Trước dấu hiệu đồng tiền
trong nước đang rơi vào tình huống của lạm phát ngày càng có khuynh
hướng tăng nhanh, những người có tiền đồng đều nhìn bảng giá mua bán
ngoại tệ hay vàng để lướt sóng hoặc mua dự trữ để bảo toàn vốn càng gây
nên hổn loạn, chao đảo trên thị trường. Thay vì dùng biện pháp kinh tế
để cân đối cung cầu ngoại hối ,thu hút và bơm ra lượng tiền đồng cũng
như ngoại tệ tương ứng nhanh nhạy để điều tiết và ngăn chận sự mất giá
của tiền đồng vì “ngân hàng nhà nước vẫn còn đủ ngoại tệ” như tuyên bố
thì lại áp dụng biện pháp hành chính, qui định tiền ngoại tệ mua bán bên
ngoài thị trường mà mình không quản lý nổi là phạm pháp, để chế tài nạn
đầu cơ nhưng vô hình trung càng gây một tâm lý bầy đàn mới, đẩy giá
ngoại tệ vào tình trạng khan hiếm bất ngờ. Việc hạn chế nầy liệu là giải
pháp khả thi, có hiệu quả thực tế hay hoàn toàn ngược lại, vô tình
khuyến khích việc lập lại một thị trường chợ đen về ngoại hối như những
năm 80 của thế kỷ trước ? Hậu quả là hàng tỷ USD sẽ chui vào bóng tối
trong khi những quầy mua bán ngoại tệ “hợp pháp” của ngân hàng sẽ đìu
hiu, dưới một cơ chế cứng nhắc của thời bao cấp !
Tư duy cái gì không quản lý được thì cứ cấm, dùng biện pháp hành chính
đã lỗi thời khi Việt nam đang xây dựng nền kinh tế thị trường theo định
hướng xã hội chủ nghĩa trong đó sự can thiệp của nhà nước cần phải được
cân nhắc cẩn trọng hơn, tránh để cho tình trạng “trên nói dưới không
nghe” hay “biện pháp chỉ là hình thức” thể hiện ý chí một cách chủ quan
tiếp diễn
Bài 2: Ngân hàng nhà nước giám sát chặt chẽ thị trường ngoại hối
--Lợi bất cập hại--(hay lấy đá ghè chân mình)
Ngày 6/6/2008 Ngân hàng nhà nước (NHNN) ra chỉ thị theo công văn khẩn số
5063/NHNN-QLNH của Thống đốc NHNN giám sát chặt chẽ việc mua bán ngoại
tệ trên thị trường, lập lại trật tự các quầy đại lý, tiệm vàng trong đó
chỉ cho phép thu mua và không được phép bán ngoại tệ ra thị trường tự
do. Biểu hiện đầu tiên là thị trường ngoại tệ bị đóng băng trong hai
ngày sau đó, trên thị trường mua vào đã trở nên đìu hiu vì không ai bán
ngoại tệ với một hối suất theo giá của NHNN qui định, còn người cần
ngoại tệ để thanh toán các đơn hàng nhập khẩu phải huy động ngoại tệ ở
thị trường chợ đen hay phải mua từ ngân hàng thương mại với một hối suất
linh hoạt kèm các khoản phụ phí, hoặc mua đô la “đen” bán cho ngân hàng
rồi lại phải mua từ ngân hàng đô la “sạch” chuyển khoản ra nước ngoài để
thanh toán cho đối tác nếu không qua các tổ chức chuyển khoản bên ngoài.
Hình thức nào đi nữa thì hối suất USD/tiền đồng sẽ cao hơn từ 3-5% giữa
“đen” và “trắng” hoặc hơn nữa khi nạn khan hiếm giả tạo ngoại tệ “đen”
lan rộng (1). Đây là cơ hội tốt cho nạn đầu cơ ngoại tệ tích cực phát
triển, hình thành một thị trường “đen” song song với thị trường “chính
qui” như những năm trước đổi mới. Hệ quả của biện pháp nầy là dòng chảy
ngoại tệ vào hệ thống ngân hàng ngày càng giảm nhanh, nhất là nguồn
ngoại tệ vãng lai của khách du lịch hay dịch vụ thanh toán bằng ngoại tệ
(cho thuê nhà, căn hộ, giao dịch dân sự của công ty nước ngoài…) trong
nước đồng thời nguồn ngoại tệ thanh toán xuất nhập khẩu giữa các công ty
trong nước và thương nhân nước ngoài sẽ phức tạp hơn vì hối suất chuyển
đổi sang tiền đồng Việt nam qua ngân hàng thấp hơn thị trường chợ đen
(2). Khả năng mua bán theo lối “hàng trao đổi hàng” (barter trade) sẽ
được tái lập cũng như nạn buôn lậu qua biên giới có dịp bùng phát dữ
dội, đưa đến việc trốn thuế, khai man gia tăng là điều có thể thấy
trước.
Mục đích của biện pháp giám sát lần nầy nhằm mục đích kìm hãm sự mất giá
của tiền đồng trong hối suất ngoại hối sau gần hai tuần thị trường mua
bán ngoại tệ bị “nhóm” đầu cơ ngoại hối thao túng và lũng đoạn theo như
giải thích của NHNN nhưng thay vì truy xét lý do tại sao hay truy lùng
“thủ phạm” (3) thì đã vội vã dùng chỉ thị hành chính để kiềm chế, không
nhận ra tình trạng đầu cơ nầy bắt đầu nguồn từ đâu, tại sao giá cả nhu
yếu phẩm, xi măng, sắt thép…lũ lượt lên giá tăng vọt trong năm tháng đầu
năm , đẩy tốc độ lạm phát vượt lên 15-18%, mặc dù NHNN thu vào-bơm ra
lượng tiền đồng liên tục để đảm bảo thanh khoản, điều tiết lãi suất vẫn
chưa phát huy được tác dụng như ý đồ ban đầu là hạn chế lượng tiền đang
lưu thông để ngăn ngừa lạm phát. “Gói” 8 giải pháp khung để chống lạm
phát và ổn định tăng trưởng của chính phủ cũng mới bắt đầu phát huy tác
dụng (một cách biểu kiến) nhưng cũng chưa triệt để trong việc cắt giảm
chi ngân sách vào những chương trình ở các địa phương như Thủ tướng đã
phê bình nghiêm khắc, nạn nhập siêu vẫn tiếp tục ở mức cao, hối suất
USD/đồng vẫn ở mức cao trong khi đồng đô la đang mất giá trên thị trường
quốc tế…cho thấy nguy cơ lạm phát ở mức trên 30%-40% trong năm nay khó
có thể khắc phục. Liệu 11 tỷ đô la của nguồn dự trữ quốc gia hiện nay sẽ
sụt giảm nhanh như thế nào khi nguồn thu ngoại tệ sụt giảm dần vì thanh
toán nợ cho nước ngoài và hạn chế việc thu vào theo biện pháp giám sát
ngoại hối nêu trên, đặc biệt nguy cơ thiếu hụt ngoại tệ để đầu tư sản
xuất, mua sắm vật tư cho các ngành chế biến, gia công xuất khẩu như giày
da, may mặc, đồ gỗ nội thất, lắp ráp hàng điện tử… những mặt hàng xuất
khẩu với 70-80% nguyên vật liệu là ngoại nhập, không kể phân bón, sắt
thép,thuốc chữa bệnh cũng dựa vào nhập khẩu với tỷ lệ rất cao. Hơn thế
nữa nguồn ngoại tệ từ kiều hối với mức 5-6 tỷ đô la—khi bị bắt buộc
chuyển đổi qua ngân hàng với hối suất qui định có biên độ 2% vẫn quá
thấp so với thị trường—cũng sẽ lọt ra thị trường tự do như trước đây,
các khoản thanh toán bằng ngoại tệ của nhà nhập khấu nước ngoài cho công
ty trong nước cũng sẽ được “chuyển”sang một kênh chuyển đổi khác có hối
suất cao hơn, con số nầy có thể lên đến hàng chục tỷ đô la…cho thấy một
viễn cảnh ảm đạm hơn nữa phủ bóng đen lên nền kinh tế vĩ mô, sản xuất sẽ
bị đình đốn và thụt lùi đẩy lạm phát vào một vòng xoáy mà chúng ta không
hề mong muốn mặc dù thủ tướng Nguyễn tấn Dũng đã xác nhận rằng “Việt Nam
không có kế hoạch phá giá đồng nội tệ” trong buổi tiếp kiến Ts David
Fernandez của Tập đoàn J.P Morgan Chase ngày 6/6/2008.
Mong rằng biện pháp “giám sát” nầy chỉ là tạm thời vì những lí do lợi
bất cập hại nêu trên.
Hồng lê Thọ
10/6/2008
(1) Chênh lệch hối suất USD/VN đồng giữa 2 tỷ
giá “trắng” và đen”
(Chợ đen)*
Tỷ giá liên ngân hàng 10/6: 1USD = 16.139VND
17,500 VND
Tỷ giá liên ngân hàng 9/6: 1USD = 16.132VND
17,480 VND
Tỷ giá liên ngân hàng 6/6: 1USD = 16.124VND
16,980 VND
Tỷ giá liên ngân hàng 5/6: 1USD = 16.117VND
16,800 VND
“Có thể trong thời gian các đoàn kiểm tra liên ngành thực hiện kiểm tra,
giám sát hoạt động thu đổi ngoại tệ thì về công khai, các hoạt động này
không thể hiện nhưng nhiều khả năng các giao dịch sẽ chuyển theo hướng
ngầm, rất khó kiểm soát. Chiều qua (ngày 9/6/2008) vẫn có thông tin về
giá mua - bán USD tương ứng trên thị trường tự do là 17.300-17.600
đồng/USD.” (vietnamnet 10/6/2008)
*giá của một tiệm vàng ở TPHCM tuy nhiên thay đổi liên tục, mập mờ…vì
cảnh giác.
(2) một nguồn tin cho biết “thủ phạm” là các đại gia đồng loạt tung tiền
mặt ra mua ngoại tệ-- sau khi nhận định tình hình lạm phát sẽ tăng tốc,
không kìm hãm nổi-- để bảo toàn vốn!
(3) Công ty China Shipping Viet nam ra thông báo
ngày 10/6 yêu cầu khách hàng trả thêm 10% trên tỷ giá bán của Ngân hàng
ngoại thương khi thanh toán bằng tiền đồng.
Phụ lục:
Theo bản tin mới nhất trên báo Người Lao Động
ngày 19/6/2008 cho thấy ý kiến nêu trong bài viết đã dự báo chính xác
hiện tượng song hành 2 tỷ giá(chính thức và chợ đen)sẽ gây ra bao nhiêu
điều phiền toái và bất cập:
Nhập nhằng chế độ hai tỉ giá...
19-06-2008 00:18:38 GMT +7
Doanh nghiệp buộc phải bán USD cho ngân hàng theo tỉ giá ngân hàng công
bố, nhưng phải mua lại với tỉ giá trên thị trường tự do
Theo thống kê, tỉ lệ xuất khẩu của khu vực tư nhân trong nước đã chiếm
hơn 50% xuất khẩu của cả nước ngoài dầu thô. Nhưng không phải toàn khu
vực này đều được hưởng tỉ giá ổn định của Ngân hàng Nhà nước (SBV). Việc
duy trì chế độ hai tỉ giá (chính thức và trên thị trường tự do) như hiện
nay của các ngân hàng (NH) thương mại khiến tâm lý găm giữ đô la vẫn tồn
tại. Đồng thời, có không ít doanh nghiệp (DN) nằm trong diện “ưu đãi”
(được vay, mua USD theo tỉ giá NH) lại tìm cách “buôn” USD để thu lời.
Khóc, cười vì tỉ giá
Tuy chưa đạt đến đỉnh 18.600 đồng/USD (ngày 6-6) nhưng giá USD mua - bán
trên thị trường tự do vẫn chưa có dấu hiệu “hạ nhiệt”. Ngày 18-6, USD
mua vào–bán ra vẫn dao động khoảng 17.700 đồng/USD - 18.000 đồng/USD,
trong khi tỉ giá công bố tại NH chỉ ở mức 16.461 đồng/USD.
Một số DN cho biết, giá USD trên thị trường tự do tăng mạnh đem lại lợi
ích cho không ít DN nhập khẩu bởi việc áp dụng chế độ hai tỉ giá hiện
nay cho phép những DN có mối thân tình với NH có thể mua được ngoại tệ
của NH theo tỉ giá chính thức. Sau đó sẽ bán ra bên ngoài để hưởng chênh
lệch tỉ giá theo kiểu đi buôn, thu lời rất lớn, vì hiện nay tỉ giá chính
thức của NH và trên thị trường chênh nhau khoảng 1.300 đồng/USD. Không
chỉ vậy, một số DN dựa vào chế độ hai tỉ giá để “định giá hàng nhập cao
hơn thực tế” (over-invoicing of import). Biện pháp này thường được các
DN dùng để tận dụng chênh lệch tỉ giá giữa thị trường chính thức và thị
trường tự do cũng như lợi dụng các cơ chế hỗ trợ xuất khẩu và còn có mục
đích chuyển tiền ra nước ngoài. Một cách nữa là các DN định giá hàng
nhập rẻ hơn thực tế nhằm mục đích trốn thuế cũng làm méo mó số liệu hàng
nhập khẩu.
Ngược lại, một số DN vì chế độ hai tỉ giá này lại bị điêu đứng. Lãnh đạo
một DN xuất nhập khẩu nội thất, vận tải biển cho biết, các NH thương mại
vẫn áp dụng chính sách không bán USD theo tỉ giá công bố cho DN có nhu
cầu, mà chỉ bán với giá thực tế 17.500 – 17.600 đồng/USD. Trong khi đó,
DN xuất khẩu thu ngoại tệ buộc phải bán cho NH theo tỉ giá công bố. Tính
ra, mỗi USD, DN thiệt 877 – 977 đồng. “Mỗi tuần, tôi phải chuyển ra nước
ngoài thanh toán khoảng 1 triệu USD, thiệt hại lên tới gần 1 tỉ đồng” -
lãnh đạo trên nói.
SBV cần can thiệp sớm
Dù SBV khẳng định chênh lệch cung – cầu USD không quá lớn, SBV đủ khả
năng can thiệp để ổn định tỉ giá và can thiệp bán ngoại tệ cho các nhu
cầu nhập khẩu hàng hóa thiết yếu... nhưng một số NH thương mại cho rằng
nguyên nhân khiến giá USD giao dịch thực tế đội lên so với giá công bố
phần lớn là do không tìm đủ nguồn USD để gom vào.
Theo TS Lê Thẩm Dương (Trường ĐH Ngân hàng), NH ép DN về tỉ giá đã dẫn
đến những rối loạn trong thanh toán. DN đến lượt mình, buộc phải tăng
giá sản phẩm tương ứng với tỉ giá thực tế, hoặc phải ép khách hàng thanh
toán theo tỉ giá USD chợ đen. Do vậy, cần phải áp dụng cơ chế quản lý số
liệu nhập khẩu chính xác để các nhà điều hành chính sách tỉ giá có thể
cân nhắc ấn định tỉ giá sao cho phù hợp và không bị DN lợi dụng để trục
lợi.
TS Trần Ngọc Thơ (Trường ĐH Kinh tế TPHCM) cho rằng trước mắt, để kìm
giá USD trên thị trường, Nhà nước cần bán ra USD mạnh hơn nữa để đáp ứng
đủ cho nhu cầu của DN. Đồng thời chấn chỉnh tình trạng mua - bán tràn
lan USD để sớm bình ổn thị trường. Trong bối cảnh lạm phát, việc bán USD
dự trữ ra để thu tiền mặt về, vừa ổn định tỉ giá vừa giúp Nhà nước chống
lạm phát một cách hiệu quả.
Quỳnh Chi
http://www.nld.com.vn/tintuc/kinh-te/229012.asp
©
http://vietsciences.free.fr
và http://vietsciences.org
Hồng Lê Thọ
|