Chi chít thủy điện ở miền Trung

Vietsciences-                     25/10/2009

 

Những bài cùng đề tài

TT - Chỉ với hai tỉnh miền Trung là Quảng Nam, Thừa Thiên - Huế cùng hai tỉnh ở Tây nguyên là Kontum và Đắc Nông mà có gần 150 dự án thủy điện lớn nhỏ đã, đang và sẽ triển khai. Dân khoa học ví von việc triển khai tràn lan các dự án thủy điện ở miền Trung và Tây nguyên là đánh cược với thiên nhiên, mà phần thua chắc chắn thuộc về con người.

Bão số 9 vừa qua, lũ ầm ầm dội về. Những thân gỗ từ thượng nguồn trôi về kín hạ lưu sông Vu Gia (Quảng Nam). Thêm vào đó là chuyện đập thủy điện A Vương xả lũ đã thôi thúc chúng tôi lên đường đi tìm câu chuyện về các dự án thủy điện ở miền Trung đang mọc lên như nấm sau mưa...

 

Chi chít các nhà máy thủy điện đã và đang xây dựng trên các sông của Quảng Nam (Nguồn: Sở Công thương Quảng Nam) - Đồ họa: V.Cường

 

Tan hoang rừng già

"Mới triển khai bốn dự án thủy điện mà rừng đã mất hơn 4.000ha, chưa kể 6.000ha rừng phải bị chặt bỏ để kéo đường dây điện. Nếu Quảng Nam triển khai hết số thủy điện đã phê duyệt thì mọi chuyện sẽ không tưởng tượng được"

Ông DƯƠNG CHÍ CÔNG
(giám đốc Sở Tài nguyên - môi trường Quảng Nam)

Ngày 18 -10, chúng tôi vào công trường thủy điện A Lưới (huyện A Lưới, Thừa Thiên - Huế) bằng tuyến đường công vụ còn nguyên dấu đất bùn đỏ. Con đường mới mở nhỏ và rất dốc men theo sườn núi cao với những cánh rừng già bạt ngàn, bên dưới là vực sâu hun hút. Để có được con đường này, đơn vị thi công đã tìm mọi cách đốn bỏ hàng chục hecta rừng già mà dấu tích để lại là những gốc cây to tươm nhựa đỏ bầm như máu.

Khoảng 2km trước khi đến công trường nhà máy là một cảnh tượng hùng vĩ hiện ra gồm ba tầng bậc taluy đỏ thẫm, loang lổ, xé toạc những thảm xanh nối tiếp của rừng. Trên suốt chiều dài 10km của tuyến đường công vụ có rất nhiều thân gỗ lớn đã bị đốn hạ còn trơ gốc ven đường. Cạnh đó, nhiều phách gỗ đã được xẻ chờ cơ hội chuyển đi.

Càng đi sâu vào trong, những phách gỗ đỏ tươi nằm ngổn ngang càng nhiều... Ông Lê Viết Ngọc Vinh, hạt trưởng Hạt kiểm lâm A Lưới, cho biết chưa thống kê được chính xác bao nhiêu hecta rừng bị triệt hạ để phục vụ công trình này, nhưng nó là một mối nguy lớn cho tương lai.

Trên trục đường Hồ Chí Minh đoạn qua xã Mà Cooih (huyện Đông Giang, Quảng Nam), dù lòng hồ đã được dọn dẹp, khai thác, tận thu gỗ trước khi tích nước đúng kế hoạch, thế nhưng vào những ngày này trên con đường công vụ dẫn vào đập chính của thủy điện A Vương, cảnh những khoảnh rừng xanh thẳm đang bị chìm dần trong lòng hồ khiến nhiều người xót xa.

Sau trận bão số 9 vừa qua, hàng ngàn thân gỗ lớn từ khắp các thượng nguồn theo nước trôi về nằm lềnh bềnh trên mặt hồ. Ngay tại khu vực cửa nhận nước nhà máy, nhân viên vận hành phải vất vả dùng những thùng phuy rỗng kết lại với nhau tạo nên dây phao nhằm ngăn thân gỗ, củi tràn vào cửa nhận nước phá hỏng nhà máy.

Trận lũ vừa rồi gỗ trôi về lòng hồ nhiều đến mức ông Nguyễn Văn Lê - chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Thủy điện A Vương - phải thốt lên: “Nếu cảnh này còn tái diễn thì chừng mười năm sau hồ A Vương sẽ không còn nước để phát điện”.

Theo ông Lê, mới sau một cơn lũ mà lòng hồ thủy điện đã bị bồi lắng một lượng bùn dày ước đến 10m. Như vậy không lâu nữa lòng hồ A Vương sẽ bị bồi lắng lấp đầy, do vậy không còn chỗ chứa nước để phát điện. Theo ông Lê, nguyên nhân chính do rừng đầu nguồn mất quá nhiều nên không giữ được nước dẫn đến xói lở đất rừng.

 

Rừng già bị san ủi không thương tiếc để mở đường vào công trình thủy điện A Lưới (Thừa Thiên - Huế) - Ảnh: Trần Dung Quất

 

Một giọt nước qua bốn cửa tuôcbin

Với chiều dài trải dọc từ Kontum đến Quảng Nam trước khi hợp vào sông Vu Gia đổ ra biển, sông Đăk Mi với nhiều tên gọi như sông Cái, sông Nước Mỹ hay sông Bung được đánh giá là hệ sông có tiềm năng thủy điện lớn nhất Quảng Nam.

Trên con sông Đăk Mi dài chưa đến 100km dự kiến ban đầu chỉ có hai nhà máy thủy điện là Đăk Mi 1 (225MW) và Đăk Mi 4 (210MW). Tuy nhiên một thời gian sau, dự án Đăk Mi 1 đã bị “xẻ” ra thành ba dự án theo bậc thang gồm Đăk Mi 1 (58MW, nằm trên địa phận tỉnh Kontum), Đăk Mi 2 (90MW) và Đăk Mi 3 (45MW).

Riêng thủy điện Đăk Mi 4 vẫn giữ nguyên quy hoạch. Cả ba dự án này đều nằm trên địa phận huyện Phước Sơn (Quảng Nam). “Với quy hoạch theo kiểu dày đặc như vậy thì một giọt nước từ nguồn chảy về đến biển phải qua bốn cửa tuôcbin” - ông Dương Chí Công, giám đốc Sở Tài nguyên - môi trường Quảng Nam, ví von. Theo báo cáo, đến thời điểm này toàn tỉnh Quảng Nam đã có tổng cộng 62 dự án thủy điện được phê duyệt, trong đó riêng trên sông Vu Gia - Thu Bồn là 10 dự án. 47 dự án thủy điện vừa và nhỏ khác cũng đã được địa phương này cho phép lập nghiên cứu, đầu tư.

Trong khi đó tại Thừa Thiên - Huế, một loạt nhà máy thủy điện nằm trên các nhánh của sông Hương đang được thi công ồ ạt nhằm kịp tiến độ phát điện vào cuối năm 2011 như thủy điện Bình Điền (44MW), A Lưới (170MW), Hương Điền (81MW), Thượng Nhật (6,5MW). Theo ông Nguyễn Duy Thành - phó giám đốc Sở Công thương Thừa Thiên - Huế, tỉnh đã thông qua quy hoạch phát triển hệ thống thủy điện vừa và nhỏ của địa phương từ nay đến năm 2015 bao gồm 12 nhà máy, trong đó riêng trên sông Bồ có bảy dự án.

 

Chỉ trên một hệ thống sông Bung (Quảng Nam) đã có đến 10 công trình thủy điện (dấu chấm) - Đồ họa: Hữu Tiến - Vĩ Cường
 

 

Đầu tư thủy điện: ngon ăn, ít rủi ro

Hơn hai năm trở lại đây, phong trào đầu tư vào các dự án thủy điện đang trở nên rất “hot” khi hàng loạt doanh nghiệp trong và ngoài ngành ồ ạt nhảy vào mà không cần chờ địa phương tiếp thị.

Theo một cán bộ tài chính trong ngành điện, việc đầu tư thủy điện hiện đang rất “ngon ăn” bởi hiệu quả kinh tế cao, thu hồi vốn nhanh. Thủy điện công suất càng lớn, địa hình tốt thì suất đầu tư thấp. Cũng theo vị này, với suất đầu tư bình quân 25 tỉ đồng/MW thì một dự án chỉ từ 8-10 năm là thu hồi vốn.

 

Tập đoàn Công nghiệp cao su VN cũng tham gia làm chủ đầu tư thủy điện Sông Côn 2 - Ảnh: Đ.Nam
 

Một chuyên gia ngân hàng cho biết phần lớn dự án thủy điện luôn được các ngân hàng ưu ái tài trợ vốn. Hợp đồng giải ngân nhanh và thuận lợi hơn các dự án khác. Lý do là đầu tư thủy điện có lợi nhuận trên vốn cao và ít rủi ro, lãi suất thu được ổn định.

Bà Trần Thị Oanh, tổng giám đốc Công ty cổ phần Sông Côn, cho hay mới gần hai tháng phát điện nhưng thủy điện Sông Côn 2 đã đưa lên lưới hơn 60 triệu kWh. Với điện lượng hơn 210 triệu kWh/năm thì sau chín năm thủy điện Sông Côn 2 sẽ thu hồi 1.050 tỉ đồng đã đầu tư trước đó. Trong khi đó một cán bộ của thủy điện A Lưới cho rằng nếu kịp phát điện trong quý 1-2011 thì chỉ sau chín năm nhà máy sẽ thu hồi đủ 3.234 tỉ đồng đã đầu tư.

Điều đáng nói, theo cán bộ thủy điện A Lưới, trong khi các nhà máy thủy điện lớn như Hòa Bình, Trị An... đều phải giảm công suất vào mùa khô kiệt (từ tháng 9 đến tháng 12) do hết nước, thì ngược lại thời điểm này miền Trung đang vào mùa mưa, các nhà máy điện đều chạy hết công suất nên rất kinh tế, lợi nhuận mang lại rất cao.

Sức hấp dẫn từ các dự án thủy điện cũng đã thu hút nhiều doanh nghiệp ngoài ngành điện quan tâm. Mới đây, Công ty Phú Thạnh Mỹ đã khởi công thủy điện Sông Bung 4A với tổng vốn đầu tư 1.200 tỉ đồng.

Tương tự, Công ty xây dựng tổng hợp Trường Thịnh (một đơn vị tư nhân ở Quảng Bình) tham gia 308 tỉ đồng đầu tư thủy điện La Trọng (thượng nguồn sông Gianh). Tại Bắc Trà My (Quảng Nam), Công ty cơ khí áp lực Mạnh Nam đầu tư thủy điện Tà Vi. Trong khi đó tại huyện Phước Sơn, Tổng công ty Đầu tư phát triển đô thị và khu công nghiệp VN làm chủ hai dự án thủy điện Đăk Mi 4 và Đăk Mi 4C.

Qua huyện miền núi Nam Giang, Tổng công ty cổ phần Xây dựng điện VN làm chủ đầu tư các dự án thủy điện Đăc Pring, Sông Bung 4...Tổng công ty Cơ điện nông nghiệp và thủy lợi đầu tư thủy điện Đăk Mi 2, Công ty cổ phần Đạt Phương đầu tư thủy điện Sông Bung 6, Công ty cổ phần Hoàng Anh Quảng Nam thì thủy điện Sông Cùng hay Công ty cổ phần Xây dựng 699 là dự án Trà Linh 3...

 

Tây nguyên: nhà nhà làm thủy điện

TT - Tây nguyên có 11 nhà máy thủy điện lớn đang vận hành với tổng công suất hơn 5.000MW, chiếm khoảng 25% tổng công suất nguồn điện của cả nước. Quy hoạch của ba tỉnh Gia Lai, Đắc Nông và Kontum có đến 257 nhà máy thủy điện vừa và nhỏ!

Anh Nguyễn Phan - trưởng văn phòng đại diện báo Tuổi Trẻ khu vực Tây nguyên - đã lắc đầu ngao ngán: “Không một nhà chuyên môn, cơ quan chức năng nào giúp được chúng tôi trong việc lập sơ đồ vị trí các nhà máy thủy điện ở Tây nguyên. Đơn giản vì nhiều quá! Nhiều đến độ các nhà chuyên môn bảo rằng chấm đâu trên bản đồ cũng trúng”!

 

Đằng sau Nhà máy thủy điện Dak Ru có công suất chỉ 7,5MW là một ngọn đồi bị phạt sạch! Công trình này đã ngốn cả trăm hecta rừng  - Ảnh: Lê Bình

 

Tây nguyên có 11 nhà máy thủy điện lớn đang vận hành với tổng công suất hơn 5.000MW, chiếm khoảng 25% tổng công suất nguồn điện của cả nước. Tuy nhiên, vấn đề đáng bàn ở đây không phải nằm ở chỗ các nhà máy lớn này, điều đáng ngại là tình trạng nhà nhà làm thủy điện. Dựa vào quy hoạch của ba tỉnh Gia Lai, Đắc Nông và Kontum, chúng tôi thật sự choáng với con số 257 nhà máy thủy điện vừa và nhỏ!

Hàng trăm hecta rừng đổi lấy nhà máy 7,5MW!

"Đến thời điểm này tỉnh mới chỉ cấp giấy phép xây dựng cho 32 dự án thủy điện vừa và nhỏ trong số 70 dự án đã quy hoạch. Nhiều con suối ở địa phương này có rất nhiều tiềm năng để xây dựng các công trình thủy điện nhỏ"

Ông Nguyễn Thanh Sơn, giám đốc Sở Kế hoạch - đầu tư tỉnh Đắc Nông

Câu chuyện đáng nói của vấn đề thủy điện ở Tây nguyên là việc nhà nhà đua nhau làm thủy điện. Những con sông lớn hết chỗ vì dành cho những công trình lớn của ngành điện thì người ta tấn công các con suối! Chúng tôi đã tìm đến một nhà máy nhỏ như thế nằm trên địa bàn xã Dak Ru, huyện Đắc R’Lấp, tỉnh Đắc Nông. 

Nhà máy thủy điện Dak Ru có công suất chỉ 7,5MW với ba tổ máy do Công ty TNHH N&S làm chủ đầu tư, được khởi công tháng 6-2006 và tháng 4-2008 chính thức đi vào hoạt động. Chúng ta hãy so sánh công suất này với công suất bình quân của 11 nhà máy thủy điện lớn tại Tây nguyên (khoảng 5.000MW) mới thấy nó quá nhỏ bé. Để xây dựng nhà máy này, ông Hoàng Anh Tuấn - giám đốc Công ty N&S - cho biết tổng nguồn vốn đầu tư để xây dựng nhà máy trên 250 tỉ đồng, trong đó phần lớn được vay từ Ngân hàng Đầu tư và phát triển chi nhánh Đắc Nông.

Điều đáng quan tâm là một nhà máy nhỏ như thế nhưng Công ty N&S đã phải phá hàng trăm hecta rừng dọc suối Dak Ru, đào xới, làm đảo lộn cảnh quan cả một vùng rừng núi thâm u để xây dựng đập ngăn hồ chứa và hệ thống kênh dẫn dòng dài hơn 5km. Nên nhớ, Dak Ru là một dòng suối nhỏ, lưu lượng nước thấp. Và khi nhà máy thủy điện này ra đời, nhiều người dân trong vùng đã dắt díu nhau đến các khu vực xa hơn tại các xã Quảng Tín, Đắc Ngo (huyện Tuy Đức) để mua đất canh tác do thiếu nước.

Có đặt chân đến những nhà máy thủy điện có công suất nhỏ hoặc vừa như Dak Ru, bạn mới thấy xót xa đến dường nào với việc con người đã tàn phá thiên nhiên vì những món lợi nhỏ nhoi!

 

Thủy điện Ayun Hạ chỉ có công suất 3MW, được xây dựng trên địa bàn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai - Ảnh: Thảo My
 

Những con số biết nói

Theo Sở Công thương tỉnh Gia Lai, hiện tỉnh có bảy công trình thủy điện lớn do Tập đoàn Điện lực VN (EVN) đầu tư với công suất 1.871MW, trong đó trên dòng Sê San có bốn công trình (ba đang vận hành, một đang thi công), trên sông Ba có ba công trình đang thi công. Trong khi đó tổng số thủy điện vừa và nhỏ trên địa bàn Gia Lai là 113 với tổng công suất 549,781MW (chỉ bằng 1/10 tổng công suất 11 nhà máy thủy điện của EVN), trong đó có 21 nhà máy thủy điện đã vận hành.

Tại Đắc Nông, trên lưu vực sông Đồng Nai (đoạn qua Đắc Nông) đang xây dựng ba nhà máy thủy điện lớn là Đồng Nai 3, 4 (tổng công suất 520MW, EVN làm chủ đầu tư), Đắc R’Tih (144MW - Tổng công ty Xây dựng I làm chủ đầu tư). Các dự án này đều sẽ hoàn thành và phát điện lên lưới quốc gia trước năm 2012. Còn trên dòng Krông Nô - Sêrêpôk có các nhà máy thủy điện vừa và lớn đã và đang được xây dựng: Buôn Tua Srah (86MW, EVN làm chủ đầu tư), Buôn Kuốp (280MW, EVN làm chủ đầu tư), Đray H’Linh II (16MW, Công ty cổ phần Điện lực 3 làm chủ đầu tư), Sêrêpôk III (220MW, EVN làm chủ đầu tư), Sêrêpôk IV (70MW, Công ty TNHH Đại Hải làm chủ đầu tư)...

Đối với hệ thống thủy điện vừa và nhỏ thuộc tỉnh Đắc Nông quản lý, ông Trần Phương - phó chủ tịch UBND tỉnh - cho biết đã quy hoạch 70 dự án với tổng công suất 241,07MW và đến thời điểm này có 26 dự án đã vận hành.

Tỉnh Kontum được xem là có nguồn thủy năng phong phú để phát triển thủy điện, chưa tính các công trình thủy điện quốc gia được đầu tư xây dựng trên hệ thống sông Sê San, Pô Kô, Đăk SNghé... Tỉnh này đã quy hoạch phát triển 74 công trình thủy điện vừa và nhỏ, với tổng công suất khoảng 300MW.

Đến nay đã có hai công trình thủy điện vừa và nhỏ khánh thành và đi vào hoạt động. Đó là thủy điện Đăk Rơ Sa nằm trên địa bàn hai xã Đăk Trăm và Ngọc Tụ, huyện Đăk Tô, có công suất 7,5MW. Kế đến là Nhà máy thủy điện Đăk Pô Ne 2 do Công ty TNHH Gia Nghi đầu tư xây dựng trên địa bàn xã Đăk Pờ Ne, huyện Kon Rẫy, tổng công suất 3,6MW!

 

 

“Chi chít thủy điện...” - hỏi bên lề Quốc hội

 

Hôm qua 22-10, bên hành lang Quốc hội, ngay sau khi đọc bài “Chi chít thủy điện ở miền Trung” trên Tuổi Trẻ ra cùng ngày, ông Phạm Khôi Nguyên - bộ trưởng Bộ Tài nguyên - môi trường, và ông Nguyễn Văn Sỹ (phó bí thư thường trực Tỉnh ủy, trưởng đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Nam) - đã có ý kiến như sau:

Sẽ kiểm tra việc ảnh hưởng môi trường của các hồ thủy điện

 

Ông Phạm Khôi Nguyên
Hiện nay có ba cấp thẩm định các dự án hồ thủy điện. Với các nhà máy thủy điện lớn như Sơn La, Lai Châu, điện hạt nhân... thì Bộ Tài nguyên - môi trường sẽ thẩm định, đánh giá tác động môi trường. Với các nhà máy thủy điện nhỏ và vừa, việc đánh giá được phân cấp cho Bộ Công thương và UBND các địa phương. Vì vậy, việc thẩm định dự án, đánh giá tác động môi trường hầu hết đang do Bộ Công thương tiến hành.  

Việc các chủ đầu tư có lập dự án để đốn gỗ không thì hiện nay chúng tôi chưa có thông tin. Tuy nhiên, chúng ta đã có quy định: nếu đơn vị nào lấy vào diện tích rừng bao nhiêu để làm thủy điện sẽ phải tái tạo rừng ở khu vực khác với diện tích tương tự. Song phải công nhận hậu thẩm định, khâu kiểm tra việc thực hiện đánh giá tác động môi trường chúng ta làm chưa tốt. Bộ Tài nguyên - môi trường dự kiến có cuộc kiểm tra toàn diện việc thực thi yêu cầu trong bản đánh giá tác động môi trường với các nhà máy thủy điện thời gian tới.

Rà soát, giảm bớt các dự án thủy điện

 

Ông Nguyễn Văn Sỹ

Trước hết, cần nói rằng trong khi đất nước đang thiếu điện trầm trọng, trách nhiệm của các tỉnh miền Trung vốn có lợi thế thủy điện là phải góp phần đảm bảo năng lượng cho đất nước phát triển. Tuy nhiên, với những vấn đề liên quan đến các nhà máy thủy điện, thường vụ Tỉnh ủy Quảng Nam đã và đang cùng với UBND tỉnh, các ngành, các cơ quan tư vấn xem xét lại làm thủy điện như vậy thì tác động đến môi trường như thế nào, trong đó có vấn đề mất rừng rất lớn, khi có mưa lũ sẽ ảnh hưởng đến hạ lưu vì không giữ nước được. 

Trong vấn đề làm thủy điện vừa và nhỏ hiện nay cần phải có sự phối hợp giữa Nhà nước và doanh nghiệp. Hầu hết các nhà máy thủy điện ở Quảng Nam, theo như quy hoạch, do các doanh nghiệp đầu tư là chủ yếu, Nhà nước không có tham gia vốn vào. Từ thực tiễn lũ vừa rồi ở Quảng Nam cũng phải tính lại việc Nhà nước tham gia đầu tư công trình, để thủy điện làm nhiệm vụ phát điện nhưng phải góp phần cắt lũ.

Hướng tới chúng tôi rà soát để có chủ trương hợp lý, chắc phải giảm bớt, chứ không phải làm quá nhiều thủy điện.

C.V.KÌNH - V.V.THÀNH lược ghi

 

Hiểm họa khôn lường từ thủy điện

TT - Những cánh rừng bị phá hủy khiến lũ ngày càng hung hãn, cuộc sống của người dân bị đảo lộn. Môi trường sinh thái thay đổi làm biến mất nhiều loài động - thực vật... Thủy điện phát triển tràn lan đã góp phần đáng kể vào những thiệt hại đó...

 

Những khu tái định cư xây như nhà phố khiến người Cơ Tu không quen sống, sau khi họ phải rời làng nhường chỗ cho thủy điện A Vương - Ảnh: Tấn Vũ

Dân mất dần đất sản xuất

Nằm phía bên kia thị trấn A Sờ (huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam), làng Pachepalanh là một trong ba khu tái định cư của thủy điện A Vương. Làng có 276 hộ với gần 1.000 dân được di dời về đây từ năm 2006. Khu làng mới là những dãy nhà san sát, mái lợp tôn nằm chơi vơi trên một đỉnh đồi. Ngay đầu làng là những hố đất xói lở sâu hoắm chạy thẳng xuống suối. Căn nhà tái định cư của gia đình ông A Rất Sáu chỉ còn lại những mảng tường nham nhở, mái tôn bị bóc trần, móng bị trụt và nghiêng hẳn về một bên. Gia đình ông A Ral Blúa cũng trong cảnh tương tự, không chịu nổi cuộc sống trong căn nhà nứt nẻ, ông dắt díu vợ và bốn con làm một chòi nhỏ trước cổng làng sinh sống.

 

"Trước khi có thủy điện (năm 2007) toàn xã chỉ có 80 hộ nghèo, nhưng đến cuối năm 2008 con số đó đã vọt lên 167 hộ"

Ông NGUYỄN VĂN ĐỜI
(phó chủ tịch UBND xã Hồng Thượng, huyện A Lưới, Thừa Thiên - Huế)

Chủ tịch UBND xã Mà Cooih (huyện Đông Giang) Alăng Trách cho hay sau khi nhường đất cho dự án thủy điện A Vương, người dân ở đây phải đối mặt với rất nhiều khó khăn, nhất là việc không có đất sản xuất. Nếu trước đây ở những ngôi làng cũ (nay chìm trong lòng hồ) người dân trồng lúa trên những cánh đồng màu mỡ của mình thì nay điều đó chỉ là mơ ước. Thêm vào đó, cách bố trí dân tái định cư theo kiểu “phân lô” như ở thành phố khiến cuộc sống, sinh hoạt của người dân bị đảo lộn. 

Tương tự, chủ tịch UBND huyện Tây Giang (Quảng Nam) Briu Liếc cho biết chính quyền huyện đang tìm cách quy hoạch hơn 30ha đất tại làng Baduh để dời khẩn cấp 69 hộ dân tại hai khu tái định cư Alua và Kla (thuộc dự án tái định cư thủy điện A Vương) về nơi ở mới bởi nơi đây đất đang sạt lở. Việc tiếp tục tìm đất tái định cư cho người dân, theo ông Liếc, không những tiêu tốn hàng chục tỉ đồng của Nhà nước, mà một lần nữa đảo lộn cuộc sống người dân. “Tài nguyên thủy điện là tài nguyên chung quốc gia. Nhưng làm thủy điện mà người dân trong vùng dự án không được hưởng lợi, ngược lại còn gây nhiều khó khăn thì xây làm gì” - ông Liếc chua xót nói.

Tất cả đều thay đổi

Nguy cơ tạo nên một thảm họa về môi trường do việc chặn dòng làm thủy điện trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn (Quảng Nam) nói riêng và tại các tỉnh miền Trung nói chung đã được các chuyên gia hàng đầu của Trung tâm Quốc tế về quản lý môi trường (ICEM - một cơ quan nghiên cứu độc lập do Ngân hàng Phát triển châu Á tài trợ nhằm đánh giá môi trường chiến lược quy hoạch lưu vực thủy điện Vu Gia - Thu Bồn) cảnh báo từ trước. Tuy vậy mãi đến khi sự kiện “A Vương xả lũ” xảy ra làm hàng ngàn người dân hạ lưu khốn đốn thì nhiều người mới giật mình, thấm thía.

Ngay sau bão lũ tan, điều mà rất nhiều người không thể nào ngờ là cả thôn Đại Mỹ (Đại Hưng, Đại Lộc, Quảng Nam) lại bị cát sỏi bồi lấp, có nơi lên hơn 2m. Có những gia đình bị chôn luôn toàn bộ nhà cửa, tài sản trong lũ bùn. Muốn vào nhà chỉ còn cách trèo qua cửa sổ vì cửa chính không thể mở được. Anh Phan Văn Thạnh, một hộ dân ở thôn Đại Mỹ, nói trong nước mắt: “Từ cha sinh mẹ đẻ đến giờ chưa có lần nào kinh hoàng như lần này. Nước lũ mang theo gỗ và bùn cát từ thượng nguồn về đánh sập ngôi nhà vừa xây xong. Làng này coi như bị xóa sổ”. Thôn Đại Mỹ với gần 240 hộ dân nằm dọc ven sông Côn nơi phía thượng nguồn, một loạt nhà máy thủy điện từ An Điềm 1, An Điềm 2, Sông Côn 2... đang nằm trong tình trạng báo động đỏ. “Nếu không di dời thì chỉ một trận lũ nữa, cả làng sẽ trôi ra biển” - ông Hồ Quang Bốn, trưởng thôn Đại Mỹ, bảo.

Theo ICEM, hiện lượng phù sa ở các con sông bồi lắng ở Quảng Nam đã đến mức báo động. Sông Vu Gia tại trạm quan trắc Thành Mỹ (Nam Giang) bình quân mỗi năm có 460.000 tấn đất, cát bồi lắng. Với lượng bồi lắng như vậy, cơ quan này cảnh báo thành phố cổ Hội An sẽ là nơi hứng chịu nhiều cơn lũ lớn do chính tác động này. Bên cạnh đó, khi thủy điện sông Bung 4 đi vào tích nước (490 triệu m3) thì chắc chắn sông Bung kiệt nước, dẫn đến hạ lưu khô hạn. “Nếu điều tồi tệ này xảy ra thì không những thiếu nước cho sản xuất mà các vùng hạ lưu còn đối mặt với nguy cơ nhiễm mặn do nước biển xâm thực” - ông Huỳnh Vạn Thắng, phó giám đốc Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn TP Đà Nẵng, cho biết. Cũng theo ông Thắng, hiện việc tranh chấp nguồn nước giữa TP Đà Nẵng với công trình thủy điện Đăk Mi 4 vẫn chưa có hồi kết. Nếu thủy điện Đăk Mi 4 đổ hết nước về sông Thu Bồn mà không trả về Vu Gia như kiến nghị của Đà Nẵng thì hơn 1,7 triệu dân vùng hạ lưu Vu Gia sẽ thiếu nước trong chín tháng, đó là chưa kể hơn 20.000ha đất sản xuất đang phải đối mặt với nguy cơ sa mạc hóa.

ICEM cũng cảnh báo biển Đông sẽ mất đi một nguồn dinh dưỡng lớn do việc xây quá nhiều con đập chắn trên thượng nguồn. Việc xây quá nhiều đập thủy điện sẽ dẫn tới việc ngăn cản động vật thủy sinh di cư một cách bình thường và nhiều quần thể sẽ bị hủy hoại trong nay mai. Đó là chưa kể đến nguy cơ vùng hạ lưu sẽ thiếu nước nghiêm trọng vào mùa khô do nước bị giữ lại để phục vụ việc phát điện.

Dĩ nhiên, nguyên nhân thì nhiều như đốt nương làm rẫy, khai thác gỗ, làm đường... nhưng nghiêm trọng nhất vẫn là sự phát triển tràn lan của thủy điện.

 

 

Rẫy cà phê bị ngập bởi dự án thủy điện Plei Krông đang thực hiện
Ở Tây nguyên, khảo sát một công trình là thủy điện Plei Krông, các nhà chuyên môn cho biết khi hoàn thành nó sẽ kéo theo trên 4.000ha đất bị ngập, hơn 1.300 hộ với trên 6.000 nhân khẩu buộc phải di dời. Người dân của chín xã, thị trấn thuộc các huyện Sa Thầy, Đăk Hà, Đăk Tô và TP Kontum bị ảnh hưởng nặng nề. Nhiều hộ dân có 3-4ha cà phê, hằng năm cho thu nhập hàng trăm triệu đồng, giờ đây đã nằm sâu dưới lòng hồ. 

T.T.N.

 

NHÓM PV MIỀN TRUNG

------------------------------------

Giá phải trả cho một nhà máy 15MW

Tháng 2-2008, UBND tỉnh Kontum có quyết định phê duyệt bổ sung quy hoạch công trình thủy điện Đăk Pô Kô (xã Tân Cảnh và Pô Kô, huyện Đăk Tô, tỉnh Kontum) trên diện tích lưu vực 1.790km2.

Nhà máy này có công suất chỉ 15MW, tổng kinh phí đầu tư 306,2 tỉ đồng do Công ty cổ phần Đức Thành Gia Lai làm chủ dự án. Diện tích chiếm đất vĩnh viễn thuộc dự án này là 113,21ha.

Theo báo cáo đánh giá tác động môi trường của dự án đầu tư xây dựng công trình thủy điện Đăk Pô Kô do Công ty cổ phần thiết kế xây dựng thủy điện, thủy lợi Hà Nội phối hợp với chủ đầu tư thực hiện, trong quá trình thi công sẽ phát sinh bụi từ việc khai thác đá làm vật liệu xây dựng và quá trình san lấp mặt bằng với khối lượng khoảng 20.000m3!

Khi đắp đập chứa nước sẽ làm ngập diện tích rừng tự nhiên, hoa màu, cây công nghiệp trong khu vực lòng hồ với diện tích 117,2ha. Trong quá trình tích nước, một số lượng lớn của thảm thực vật bị nhấn chìm, sự phân hủy sẽ bốc mùi hôi thối gây ô nhiễm môi trường. Đặc biệt, dòng nước sau khi đi qua tuôcbin phát điện sẽ có áp lực lớn gây xói lở ở phía hạ lưu là rất lớn.

“Bỏ quên” 36ha rừng giữa hồ thủy điện

Chi cục Kiểm lâm tỉnh Quảng Ngãi vừa có tờ trình báo cáo về việc 36,15ha rừng tự nhiên (tương đương 1.054m3 gỗ) bị “bỏ quên” giữa lòng hồ thủy điện Hà Nang thuộc địa phận huyện Trà Bồng.

Về việc này, ông Nguyễn Tăng Bính, giám đốc Sở Tài nguyên - môi trường Quảng Ngãi, thừa nhận: “Có thể do đơn vị tư vấn sai sót trong khâu khảo sát diện tích gỗ tận thu ban đầu”. Còn ông Huỳnh Kim Lập - giám đốc Công ty cổ phần đầu tư và xây dựng Thiên Tân, chủ đầu tư dự án thủy điện Hà Nang - khẳng định: “Số diện tích rừng bị “bỏ quên” nói trên đã được ngành lâm nghiệp đóng búa trên thân gỗ nhưng không hiểu vì sao lại không được khai thác tận dụng. Do vậy, khi ngăn dòng đập chính của thủy điện, mực nước dâng cao nên số diện tích rừng này hiện đã chìm sâu trong nước”.

Được biết, công trình thủy điện Hà Nang có sông suất 11MW, tổng vốn đầu tư 300 tỉ đồng. Muốn tận thu số gỗ nói trên phải đợi đến khi nào thủy điện Hà Nang xả tràn thì mới khai thác được.

TRẦN THẢO NHI - MINH THU

 

           http://vietsciences.free.fr  và http://vietsciences.org