Thanh thảo (artemisisa annua, qinghao) bắt nguồn từ Á châu (Trung quốc, Việt Nam), hiện nay là một loại cây rất phổ thông có mặt ở nhiều nơi trên thế giới, mọc tốt ở khí hậu ôn đới hay cao nguyên. Có thể tìm thấy ở các cánh đồng, nông trại, bờ rừng, dọc đường, trên bùn gần bờ sông, rạch... Ở nhiều nơi, chúng trở thành một loại “cỏ dại”. Theo truyền thuyết Trung quốc, trong những cây dược thảo ngoài các cây gạo, kê dùng trong canh nông, thì vua Thần Nông có cho biết là thanh thảo là một dược thảo trị bệnh sốt (fever) tốt. Trong một mộ cổ thời Hán (168 BC) khai quật được ở Mawandu, người ta tìm thấy một tập sách gọi là “Phương thức chữa trị 52 loại bệnh” trong đó có nói về cây thanh thảo. Tập sách y học nổi tiếng nhất là của Xue-Meng (1719-1805) cũng khẳng định cho là thanh thảo chữa dứt bệnh sốt nóng và lạnh (1).

Cây thanh thảo thuộc họ (genus) Artemisia gồm hơn 300 loài, trong số đó có Artemisia annua (thanh thảo), Artemisia absinthium (ngãi tây loại đắng). Artemisia absinthium, một loại cây ngãi tây đắng, được dùng làm thuốc xổ lãi trong ruột non và thuốc trừ côn trùng. Thanh thảo, như ta biết, có tác dụng chống sốt rét nhưng chưa được nhiều người biết cho đến khi gần đây.  

Năm 1967, chính phủ Cộng hòa nhân dân Trung quốc, thực hiện chính sách nghiên cứu chữa bệnh bằng y học truyền thống (đông y). Điều này đòi hỏi xem xét phân tích tất cả các thảo vật được dùng trong thuốc y học truyền thống. Như vậy là có khoảng từ 3,000 đến 5,000 loại thảo vật và các loại tập hợp khác nhau giữa những thảo vật này. Vì thế đây là một công trình rất lớn vẫn còn kéo dài cho đến tận ngày nay.

Ở Trung quốc, bệnh đáng quan tâm hàng đầu trong thập niên 1960 là bệnh sốt rét, thường xảy ra ở phía tây nam Trung quốc nhất là vào lúc mùa mưa.  Nghiên cứu lúc đầu cho thấy thanh thảo có tác dụng chống ký sinh trùng sốt rét. Nhưng hợp chất gì trong thanh thảo chủ yếu hiệu nghiệm chống bệnh sốt rét ?. Những nghiên cứu để tách ra hợp chất hữu hiệu chống sốt rét đã không thành công cho đến năm 1971 khi hợp chất này được tách ra thành công từ thanh thảo dùng diethyl ether. Hợp chất tách ra này chữa lành chuột khi chúng bị nhiễm ký sinh trùng Plasmodium berghei. Một năm sau, các nhà khoa học thành công tách ly biệt lập tinh chất kết tinh của hợp chất với cấu trúc hóa học gọi là artemisinine. Hợp chất artemisinine chống ký sinh trùng sốt rét này thuộc loại terpene, chứ không phải là loại alkaloid hay amine. Hiệu suất lấy artemisinin từ thanh thảo là từ 0.01 đến 0.5% trọng lượng cây. Theo các nhà nghiên cứu Trung quốc thì hiệu suất cao nhất là từ cây thanh thảo ở tỉnh Sichuan. Năm 1979, nhóm nghiên cứu sốt rét Trung quốc, đã có một cuộc thử nghiệm lâm sàng dùng artemisinin trên 2,099 bệnh nhân (1). Một kết quả không tưởng: tất cả đều trị hết bệnh sốt rét. Thêm nữa, artemisinin dùng trên 143 bệnh nhân sốt rét với ký sinh trùng đã nhờn thuốc chloroquine và 141 bệnh sốt rét màng óc với kết quả khả quan. Sau thử nghiệm lâm sàng này, nhiều thử nghiệm kế tiếp ở Trung quốc và Đông Nam Á cho những kết quả tương tự. Ở Việt Nam, trong một thử nghiệm lâm sàng năm 1993 (4), với 638 bệnh nhân, dùng thuốc uống artemisinin cho thấy trong vòng 24 tiếng, 98% ký sinh trùng sốt rét biến mất. Trong nhóm bệnh nhân dùng thuốc trong 5 ngày, chỉ có 10% là ký sinh trùng xuất hiện lại. Thuốc artemisinin hiệu nghiệm chống cả hai loại ký sinh trùng sốt rét falciparum và vivax. Trong một thử nghiệm khác vào năm 1999 (5), kết quả tốt nhất là dùng artemisin và sau đó quinine trong 3 hay 5 ngày sau.

Trên các lục địa thì Phi châu là nơi mà nạn nhân bệnh sốt rét nhiều nhất. Theo thống kê cứ mỗi 30 giây là có một trẻ em chết vì bệnh sốt rét và mỗi năm có từ 300 đến 500 triệu người bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét. Artemisinin là thuốc mang hy vọng lớn nhất trị bệnh sốt rét hiện nay. Ở Tanzania hiện nay có những đồn điền trồng cây thanh thảo ở khắp nước này. Dọc biên giới Thái Lan-Miến Điện, bác sĩ Francois Nosten thuộc nhóm nghiên cứu sốt rét Shoklo đã dùng artemisinin (và mefloquine) trị bệnh sốt rét rất hiêu quả cho những người tị nạn từ năm 1991. Ký sinh trùng sốt rét Falciparum hầu như đã nhờn các thuốc tiêu chuẩn chống sốt rét ở vùng này. Lúc đó artemisinin chỉ mới bắt đầu được áp dụng sau những thử nghiệm lâm sàng ở Trung quốc. Tổ chức Wellcome Trust đã tài trợ cho bác sĩ Nosten và giáo sư Nick White ở Thái Lan từ những ngày đầu khi giáo sư Nick White trường đại học Mahidol biết được những thành quả ở Trung quốc vào năm 1979 khi tình cờ đọc một bài báo cáo khoa học đã cũ kỹ nhăn nheo viết bằng anh ngữ từ một tạp chí y khoa trung quốc. Giáo sư White đã liên lạc và đến Quảng Châu nơi nhóm nghiên cứu trung quốc phát hiện artemisinin để học hỏi và trao đổi. Ông đã được nhóm nghiên cứu Trung quốc tặng một lọ thuốc thanh hảo mang về Thái Lan. Tổ chức Wellcome Trust định phân tích và nghiên cứu thành phần cấu tạo thuốc trong lọ nhưng bị một số quan chức y khoa phương Tây ngăn cản vì họ muốn tự chế tạo ra thuốc bằng phuơng pháp của mình. Nhưng kết quả không đến đâu nên đến cuối thập niên 1980, giáo sư White bắt đầu nhập các viên thuốc uống và thuốc chích từ Trung quốc và hợp tác với bác sĩ Nosten để chữa trị sốt rét cho các người di tản ở biên giới Thái Lan-Miến Điện. Gần đâ được sự trợ giúp 4.7 US triệu đô của tổ chức Bill and Melinda Gates Foundation, chương trình trị bệnh sốt rét bằng artemisinin của bác sĩ Nosten đã nới rộng cho toàn tỉnh Tak ở tây bắc Thái Lan. Những kết quả hữu hiệu từ bao năm ở đây bây giờ mới được thế giới chú ý đến và chính thức áp dụng mặc dầu sự kiện này được biết trong giới y khoa bệnh truyền nhiễm.