Một trong những lãnh
vực nghiên cứu thú vị nhất về tác động của việc thăm dò khả năng
biến đổi thật sự của cấu trúc não bộ nhờ thực hành thiền định. Nhiều
nhà nghiên cứu thần kinh học đã chứng tỏ rằng hoạt động ở một số
vùng của não bộ trong lúc thiền định thực sự có khác biệt nơi những
người thiền định đều đặn, và những bằng chứng mới nhất cho rằng
những biến đổi ấy có thể xảy ra trong khoảng thời gian ít hơn tám
tuần. Những khám phá này tỏ ra là không tương thích với những gì
người ta đã biết về cấu trúc của não bộ nơi người trưởng thành.
Người ta vẫn tin rằng vào một lúc nào đó không lâu sau thời gian từ
25 đến 30 tuổi, sự tăng trưởng và phát triển ở não bộ thật sự chấm
dứt. Kể từ lúc đó não bộ trở nên ngày càng nhanh chóng bị hư hoại
bởi tuổi tác và những thương tổn, và sự xuống dốc của não bộ là bắt
đầu từ mức tăng trưởng và phát triển cực độ đó. Nhưng những nghiên
cứu mới đây về thiền định cho rằng tình trạng đáng buồn ấy không
phải là điều không thể tránh được; vì sự thực hành thiền định liên
kết với các biến đổi ở những vùng riêng biệt của não bộ có tính cách
thiết yếu cho sự chú ý, việc học tập, và sự điều hòa cảm xúc.
Có thể điều đó không phải là đáng
ngạc nhiên lắm. Khi chúng ta tập luyện về cơ bắp trong các bài tập
thể dục, các bắp thịt của chúng ta lớn hơn và mạnh mẽ hơn. Cấu trúc
của các bắp thịt có biến đổi. Thực tế, Hầu như mọi cấu trúc của cơ
thể đều có những biến đổi khi chúng được sử dụng thường xuyên hơn.
Ngày nay, điều đó có vẻ cũng đúng đối với não bộ. Chẳng hạn, chúng
ta biết rằng khi ta tập luyện việc tung hứng, cái phần của não bộ
liên quan đến việc theo dõi các đối tượng trong không gian trở nên
phát triển hơn. Sự thiền định hẳn là cũng không khác gì. Như mọi
cuộc nghiên cứu độc đáo khác, công trình tìm hiểu về kích thước của
bộ não cũng là đối tượng tranh cãi, nhưng nó đã nhanh chóng trở
thành một lãnh vực cho sự tìm hiểu sâu xa hơn bởi nhiều nhà khoa
học.
Lazar, Sara , PhD - Associate Research
Scientist, Massachusetts General Hospital
Instructor in Psychology, Department of Psychiatry, Harvard Medical School
Đi tiên phong trong việc trình
bày về tác động của thiền định trên cấu trúc của bộ não là nhà
nghiên cứu thần kinh học Sara Lazar thuộc Bệnh viện Đa khoa
Massachusetts. Bà đã sử dụng máy ghi nhận hình ảnh nhờ cộng hưởng từ
(MRI) để có được những bức ảnh rất chi tiết về các bộ não của 20
thiền giả tự nguyện thuộc các trung tâm thiền định chung quanh thành
phố Boston rồi so sánh với các hình ảnh có được từ một nhóm đối
chứng là 20 người khác không thực hành thiền định. Các thiền giả chỉ
là những người có kinh nghiệm thiền định chứ không phải là Tăng, Ni,
hay những người đã hoàn toàn rút lui khỏi cuộc sống thường nhật.
Nhóm hành giả gồm những người có thời gian thực tập thiền định trung
bình là 9 năm và vẫn dành ra một khoảng thời gian trung bình là dưới
một giờ mỗi ngày để ngồi thiền. Tất cả đều là người phương Tây, sống
tại Hoa Kỳ và kiếm sống bằng những công việc tiêu biểu. Những người
không phải hành giả là dân địa phương tình nguyện tham gia cuộc
nghiên cứu, tương thích với những người là hành giả về phương diện
tuổi tác và giới tính nhưng hoàn toàn không có một chút kinh nghiệm
thực hành thiền định nào.
Lazar đã tìm hiểu sâu ở vỏ não,
bề mặt che phủ phía ngoài cùng của bộ não. Đây chính là phần tiến
hóa nhất của bộ não. Khi những hình ảnh về bộ não của hai nhóm được
đem ra so sánh, Lazar nhận thấy phần vỏ não của nhóm hành giả dầy
đặc hơn là phần vỏ não của nhóm không phải là hành giả. Thông thường
người ta vẫn biết rằng vỏ não teo lại theo tuổi tác; tuy nhiên, ở
những đối tượng có thiền định trong cuộc nghiên cứu của Lazar, những
phần mở rộng ở vỏ não của họ có cùng độ dày như ở vỏ não của những
người không tu tập thiền định trẻ hơn họ khoảng 20 tuổi.Những nghiên
cứu trước đó đã cho thấy đó chính là những phần có nhiều hoạt động
nhất trong quá trình thực hành thiền. Một trong những vùng đó là
phần vỏ não trước trán, cái phần của bộ não nhô ra xa nhất trong hộp
sọ, gần trán nhất. Một vùng khác được Lazar nhận thấy cũng có sự
khác biệt là thuộc một vùng khác của vỏ não, được gọi là não thùy.
Mặc dù hết sức khó khăn để tách
rời một chức năng tinh thần cụ thể nào đó khỏi một khu vực não bộ
riêng biệt (và kết quả của những nỗ lực thực hiện việc này là điều
vẫn gây ra tranh cãi trong cộng đồng các nhà khoa học), những khu
vực riêng biệt mà Lazar đã chỉ ra ở phần vỏ não trước trán có tính
cách thiết yếu cho một chuỗi những khả năng khác nhau thuộc loại hết
sức quan trọng. Vùng vỏ não trước trán điều hành các chức năng quản
trị nhận thức cao cấp như là lập kế hoạch, lấy quyết định, và phán
đoán, đồng thời giữ cho chúng ta không gặp rắc rối bằng việc tạo sự
thuận lợi cho những hành vi thích hợp về phương diện xã hội. Điều đó
cho phép chúng ta duy trì trong tâm thức cùng lúc hai quan điểm hay
hai kinh nghiệm khiến chúng ta có thể so sánh và đánh giá các kế
hoạch, ý tưởng, và ký ức. Điều đó cũng giúp chúng ta liên kết ký ức
với những dữ liệu cảm giác vừa tiếp thu nhờ đó chúng ta có thể kết
nối điều chúng ta đã có kinh nghiệm trong quá khứ với những gì đang
xảy ra trong thời điểm hiện tại.
Một khu vực chính yếu khác cũng
đã được Lazar nhận diện, vùng não thùy, dường như có nhiệm vụ hòa
nhập cảm giác với cảm xúc và xử lý những cảm xúc xã hội, chẳng hạn
như sự cảm thông và tình yêu thương. Não thùy cũng được cho là một
vai trò thiết yếu đối với khả năng tự nhận thức. Mặc dù không có
vùng nào của não bộ là không quan trọng, nhưng những hoạt động được
hỗ trợ bởi các khu vực não bộ vừa nêu lại là hết sức thiết yếu cho
việc hoạt động hữu hiệu của chúng ta trong cuộc sống.
Cuộc nghiên cứu này vẫn còn được
coi là có tính cách sơ bộ, một phần vì những kết luận của nó quá mâu
thuẫn với những gì mà loài người nghĩ là họ đã biết, phần khác vì nó
chỉ nghiên cứu trên 20 hành giả. Lazar cho biết, giữa các đồng
nghiệp của bà, một số rất quan tâm và phấn khởi, trong khi nhiều
người khác vẫn nghi ngờ. Tuy nhiên, tiếp theo cuộc nghiên cứu ấy,
công trình của Lazar đã được khẳng định bởi một nhà nghiên cứu người
Đức, Britta Holzel, cũng đã khám phá những vùng não bộ khác, ẩn sâu
trong bộ não, có khả năng làm tăng mật độ chất xám nơi những hành
giả tu tập thiền định. Chất xám là một phần của não bộ chứa đựng
nhiều nhất các tế bào não hiện hữu; việc mật độ chất xám được tăng
cường có thể phản ánh việc có sự tăng cường liên lạc giữa các tế bào
não. Là một nhà nghiên cứu nhưng đồng thời cũng là một hành giả
thiền định, hiện nay Holzel đang cộng tác với Lazar tại Boston.
Những vùng mà Holzel và Lazar nhận diện chính là các khu vực của não
bộ có liên kết với những hình thức biến đổi tâm lý và hành vi mà các
hành giả thiền định đã nói tới từ hàng ngàn năm trước.
Một trong những vùng não bộ đó
cho phép chúng ta chuyển hướng tầm nhìn, một khả năng nâng đỡ một
loạt những kỹ xảo và hành vi, kể cả năng lực thấy được suy nghĩ của
người khác và việc vận dụng những trường hợp có chấn động về cảm
xúc, chẳng hạn như khi ta vượt qua được những phản ứng của chính
mình. Điều đó hoàn toàn phù hợp với những gì đang thực sự diễn ra
trong lúc thực hành thiền định. Sự chuyển hướng tầm nhìn từ việc chỉ
có những phản ứng lặt vặt mang tính tự động đến việc trở thành một
nhân chứng có nhận thức sâu hơn và tinh tế hơn luôn luôn là một yếu
tố cốt lõi của việc huấn luyện về thiền định. Lần lần, hành giả tập
luyện chuyển hướng từ một trạng thái chỉ có nhận thức mơ hồ đến một
nhận thức sống động về khoảnh khắc thực tại. Mới đây, Lazar và
Holzel cũng đã cho biết rằng ở các hành giả ít cảm thấy căng thẳng,
vùng hạch hạnh nhân của họ, vốn là khu vực não bộ có liên hệ chặt
chẽ nhất với sự sợ hãi và những phản ứng cảm tính, có mật độ chất
xám giảm dần. Phát hiện đáng ngạc nhiên nhất là tất cả những kiểu
biến đổi cấu trúc về não bộ như vậy đã được ghi nhận chỉ sau tám
tuần lễ thực hành trong một trương trình thực tập của Trung tâm Giảm
Căng Thẳng Dựa Trên Thiền Định.
Holzel cho rằng công trình nghiên
cứu về thần kinh học của bà đã giúp ích rất nhiều cho việc thực hành
thiền định của chính mình. Holzel nói, “Việc nghiên cứu này giúp tôi
cải tiến việc thực hành của mình ngày càng tinh tế hơn, khiến tôi
tỉnh thức hơn trước các tiến trình đang diễn ra trong lúc tôi thiền
định. Việc nghiên cứu cũng giúp tôi học tập được sự kiên nhẫn và
chấp nhận. Người ta có thể nghĩ rằng lẽ ra việc làm cho tâm trí trở
nên tĩnh lặng phải dễ dàng hơn; nhưng tôi hiểu, hệ thống thần kinh
cũng cần phải có thời gian mới có thể biến đổi được; và trạng thái
lơ đãng là điều đã được xây dựng thành hệ thống rồi. Chính sự hiểu
biết này cho phép tôi chấp nhận cái cách thích hợp cho tôi vào lúc
bấy giờ. Đó chẳng phải là lỗi của tôi hay là vấn đề đối với tôi. Đơn
giản, đó chỉ là cách mà bộ não đã được tạo nên và là cách mà hệ
thống thần kinh của loài người vận hành”.
Ích lợi của những thông tin này
đã được khẳng định bởi Lazar. Bà phát biểu, “Điều khiến tôi ngạc
nhiên nhất về cuộc nghiên cứu này là sao mà có quá nhiều những hành
giả thâm liên và các vị thầy về thiền định vẫn nói rằng có sự thúc
đẩy để họ thực hành thiền định trong suốt bao nhiêu lâu mặc dù việc
thực hành thiền định của họ dường như chẳng đi đến đâu cả”. Lazar
cũng cho biết thêm rằng các hành giả thường nói với bà, “Tôi thường
nghĩ rằng tôi đang phí thời giờ vì tâm tôi cứ lang thang hết chỗ này
đến chỗ nọ. Chính điều đó giữ tôi trên tấm bồ đoàn vì tôi nhớ rằng
những biến đổi đó đáng kể biết là chừng nào”.
Nguồn: This is Your Brain
on Mindfulness, Shambhala Sun.
Michael Baime là giáo sư phụ tá
lâm sàng của Đại học Y khoa thuộc University of Pennsylvania và
chính thức làm việc tại Trung tâm Ung thư Abramson bang
Philadelphia. Năm1992, ông xây dựng Chương trình Thiền Tỉnh thức tại
Pennsylvania và có liên quan đến một loạt những đề án khác nhau
trong việc thăm dò những hiệu quả của Thiền Tỉnh thức.
MICHAEL BAIME – TÂM LẠC dịch