Những bài cùng tác giả
Những bài cùng
đề
tài
Theo định nghĩa, trí
nhớ là một khả năng của trí tuệ để thu thập, tích trữ và lấy ra
các sự kiện mà con người đã trải qua trong quá khứ.
Có trí nhớ ngắn hạn, trí nhớ dài hạn. Ngắn hạn không tồn tại
lâu và có thể chuyển sang dài hạn và lưu trữ mãi mãi
Hãy hình dung khung cảnh một buổi trưa hè, ta ngồi ở một nơi
nào không phải là quê hương Hà Nội, mà nhớ lại cách đây trên dưới nửa thế
kỷ, cùng bạn bè tắm sông, hái ổi trên Nghi Tàm, đạp xe vào chùa Láng, chùa
Trầm. Rồi tưởng tượng như đâu đây phảng phất hương ngọc lan trên đường Quan
Thánh, hay phượng vĩ đỏ ối chung quanh Hồ Tây.
Làm sao mà bất cứ lúc nào, nếu muốn, ta cũng như sống lại
những gì của quá khứ? Làm sao mà não bộ, một cơ quan chỉ nặng chừng 1.5 kí
lô có thể thực hiện được cái công việc đầy khó khăn đó? Ấy là chưa kể cả
trăm công việc khác mà não bộ có thể đảm đương để duy trì sự sống của con
người.
Riêng về trí nhớ, khoa học đã cố gắng giải đáp, nhưng sự hiểu
biết mới chỉ có một phần.
Phát triển
của não bộ
Khi mới sanh, não bộ nặng khoảng 50 gr, lúc trưởng thành nặng
1,5 kg.
Đó là một khối chất giống như bột mì nhão, mầu xám nhạt với
cả tỷ tế bào và nhiều triệu dây nối tiếp giữa các tế bào.Tín hiệụ chuyển từ
tế bào này sang tế bào khác ở chỗ nối tiếp và bằng hóa chất trung gian
Acétylcholin.
Mỗi ngày có từ 60.000 tới 100.000 tế bào thần kinh bị hủy
diệt và không được thay thế. Đây là một cuộc tàn sát lớn mà khi ta tới tuổi
65, có đến 1/10 tổng số tế bào thần kinh bị tiêu hủy.
May mắn thay là những tế bào còn lại có thể lãnh phần trách
nhiệm của những tế bào xấu số. Chúng sẽ mọc ra nhiều nhánh xen kẽ vào khoảng
trống để tiếp nhận tín hiệu thần kinh. Sự việc này cũng giống như trong khu
rừng già, một cây chết đi thì cây kế cận vươn lên, sinh ra nhiều cành để
điền khuyết.
Phần não có nhiệm vụ ghi trí nhớ nằm ở vùng vỏ não, hai bên
thái dương, sau mắt.
Phần nhận và thanh lọc tín hiệu cho trí nhớ nằm sâu trong
não, có hình chữ C, gọi là hải mã.
Sự liên hệ
chức năng giữa hai vùng này rất cần thiết cho trí nhớ .
Ở tuổi già,
khối lượng não nhỏ đi, tế bào thần kinh thay đổi hình dạng, sự truyền tín
hiệu chậm lại, chất lipofuscin xuất hiện giữa tế bào, có thể gây rối loạn
cho các cơ năng của não. Máu vào óc ít hơn, sự cung cấp dưỡng khí cũng giảm.
Hình chụp do
X quang cho thấy các luống óc não nhỏ đi, rãnh giữa luống rộng ra. Từ tuổi
20 tới 90, não nhẹ bớt đi khoảng 5-10% và chứa nhiều chất lỏng hơn. Những
thay đổi này có ảnh hưởng phần nào tới trí nhớ.
Trí nhớ được chia ra làm ba loại
:
1-Trí nhớ
ngắn hạn.
Đây là loại
trí nhớ để phân tích những dữ kiện, sự việc cần tức thì và kéo dài trong
chốc lát . Người Mỹ gọi nó là trí nhớ làm việc (working memory). Từ năm
1890, nhà tâm lý học Williams James gọi là trí nhớ căn bản (Primary memory).
Ta lấy một
thí dụ: trí nhớ này giúp ta nhẩm trong đầu một số điện thoại trong khi quay
máy. Chẳng hạn: bà vợ hỏi chồng số điện thoại của cô Cúc, em dâu, là bao
nhiêu, chồng trả lời 8959.4762. Vợ nhẩm số đó và quay. Hai chị em thảo luận
về quần áo, phấn son cả tiếng đồng hồ. Lần sau cần số điện thoại cô Cúc,
nàng laị hỏi chàng. Thật là tiện, khỏi mất công nhớ. Mà nếu muốn nhớ, nàng
phải dùng đi dùng lại nhiều lần, như là để củng cố, hợp nhất dữ kiện đó vào
não.
Trí nhớ này
bắt đầu có vào lúc 7 tuổi, thường thường không bị suy giảm với tuổi cao. Nó
kéo dài khoảng vài chục giây tới một phút.
2- Trí nhớ trung hạn.
Những dữ
kiện ghi trong trí nhớ này tồn taị từ nhiều phút tới vài năm. Một tín hiệu
được nhắc đi nhắc laị, được sử dụng nhiều lần sẽ được ghi đậm sâu trong vỏ
não. Khi cần đến, óc sẽ được kích thích để lấy ra dữ kiện này.
Còn bé đi
học, có những bài học thuộc lòng trong Luân Lý Giáo Khoa Thư mà chắc bây giờ
nhiều người trong chúng ta còn nhắm mắt ôn lại được.
Xin nói rõ là, để có chất
liệu trong trí nhớ, ta phải đi qua ba giai đoạn :
a-Thu thập
Lấy dữ kiện
bằng học hỏi, thảo luận, suy nghĩ, và bằng sự nhận của các giác quan.
b-Tồn trữ
Một dữ kiện,
muốn được tồn trữ, phải qua sự thanh lọc của bộ phận hải mã, để coi nó có
gây xúc động, hấp dẫn đáng ghi nhớ hay không.
Tên người yêu
chắc chắn là phải cần ghi nhớ hơn là tên anh cảnh sát công lộ vừa mới biên
phạt mình vì lái xe quá tốc độ.
Dữ kiện đó
hoàn toàn mới hay có liên quan tới một kỷ niệm cũ. Thí dụ ta đã có một số ý
niệm về một ca sỹ với tiếng hát vượt thời gian; rồi tháng sau có tin cô ấy
lấy chồng, năm sau sinh đôi, thì bộ phận hải mã sẽ xếp những tín hiệu mới
này vào hình ảnh cô ca sỹ nổi danh trên để được phong phú hơn.
c- Phục hồi
kỷ niệm
Giống như máy
vi tính, ta có thể phục hồi, lấy ra, bất cứ lúc nào, những dữ kiện có trong
trí nhớ. Nghe tiếng hát cô ca sỹ kể trên trong CD là ta có
thể hình dung ra cuộc đời ái tình sự nghiệp, gia cảnh cũng như hình
dáng của cô ta .
Trí nhớ này
bắt đầu có vào lúc 10 tuổi.
3- Trí nhớ dài hạn.
Trí nhớ này
có thể tồn tại suốt đời người. Đây là kết quả tích tụ của nhiều năm với
những kỷ niệm, kinh nghiệm, kiến thức học hỏi của người tuổi cao.
-Có những trí nhớ về kiến
thức tổng quát mà ta thu góp, tàng trữ một cách tự nhiên, không cần biết nó
xảy ra khi nào, ở đâu. Nói đến quê hương Việt Nam là ta hình dung ra một
giang sơn có hình chữ S, có sông Hồng, núi Ngự, Cửu Long Giang. Khi nhắc tới
Quang Trung, ta nhớ lại sử sách kể những trận đánh quân Tàu oai hùng của
Người. Trí nhớ này tích tụ ngày một xúc tích, rất tự nhiên, đầy lúc nào ta
không hay.
-Còn trí nhớ
về những sự kiện cá nhân trong đời sống hàng ngày được ghi nhận với thời
gian và không gian. Chẳng hạn trưa hôm qua ta ăn cơm Việt Nam ở quán Sải Gòn
hoặc sinh nhật năm ngoái, ta nhận được chiếc đồng hồ mới do vợ con mua tặng.
Đó là trí nhớ quá khứ.
-Sáng nay khi
đi làm, ta tự nhủ là chiều nay tan sở trước khi về nhà, sẽ ghé siêu thị mua
chai rượu vang vì tối nay vợ làm món cá bông lau hấp. Đây là trí nhớ vị lai.
-Có trí nhớ
hành động thường nhật như ta tự hỏi, sáng nay có để thức ăn cho chú chó
không, hoặc tuần trước ta cắt cỏ ngày thứ năm hay thứ sáu.
-Trong trí
nhớ hồi tưởng, ta nghĩ và nói về dữ kiện của “ những ngày xưa thân ái ”, trí
nhớ tự truyện nhắc đi nhắc lại chuyện về mình trong vài năm trước.
-Trí nhớ dung
nhan khi “ Xin lỗi nom ông quen quen, mình đã gặp nhau, mà không sao nhớ
được tên ông ”, trí nhớ “đã thấy” (déjà vu) mình đã ở nơi đó mà không nhớ
bao giờ.
-Bà nội trợ,
làm bếp cần mấy củ tỏi, nhưng nhà không còn. Bà ta nhẩm trong đầu là kỳ tới
đi chợ thêm tỏi vào danh sách các thứ cần mua. Khi viết danh sách lại quên
biên tỏi. Đi chợ, qua hàng rau quả, nhìn thây tỏi, bà ta lượm một túi, như
vậy là trí nhớ thầm kín đã gợi bà mua tỏi.
Kết luận
Làm sao mà não, nói chung,
các trung tâm trí nhớ, nói riêng, có thể hoàn tất công việc phức tạp đó một
cách chu đáo và khoa học như vậy? Cho tới nay, chưa có một giải đáp thỏa
đáng mà chỉ có những gơị ý, phỏng đoán.
Có người đã
ví não bộ như cả ngàn hệ thống điện thọai mà mỗi hệ thống có thể cung cấp
nhu cầu liên lạc cho tất cả dân chúng của thành phố Nữu Ước. Các trung tâm
này liên tục nhận những tín hịêu thu lượm do ngũ quan đưa về, phân tích, xếp
loại rồi tồn trữ.
Óc ghi nhận
dữ kiện như một cái máy thu âm, bộ phận hải mã như là một cái nút kiểm soát.
Bình thường, nút bấm này tắt, và chỉ mở để ghi khi nào dữ kiện được coi là
quan trọng.
Một dữ kiện
không quan trọng thường lởn vởn trong đầu một lúc rồi tan biến đi. Cho nên
nếu ta có quên tên một người nào đó trong tiệc cưới cũng là chuyện bình
thường, giống như là lâu lâu ta quên, không biết chìa khóa xe, chìa khóa nhà
để ở đâu.
Nhưng lái xe
đi làm mỗi ngày trên cùng con đường mà lạc lối; quên những hẹn quan trọng;
kể đi kể lại cùng câu chuyện trong một cuộc gặp gỡ ngắn ngủi với bạn bè, thì
là điều đáng ngại.
Những thắc
mắc, lo âu, tự hỏi: Ta già rồi chăng? Hay ta đang mắc chứng não suy trầm
trọng?
Liệu trí nhớ có bỏ ta ra đi
như những con chuột tìm đường chạy trốn khỏi con tầu sắp chìm đắm dưới biển
cả mênh mông!
Bác sĩ Nguyễn
Ý-Đức
Texas- Hoa Kỳ
www.bsnguyenyduc.com
|