Những bài cùng tác giả
|
Tokugawa
Yoshimune 騎乗像(和歌山市)1684-1751
,Wikipedia) |
Dưới đời chúa Nguyễn
Phúc Chú
[1],
ở Nam Hà, hai con voi được chở theo thuyền buôn của
Trịnh Đại Uy
[2]
người Hoa từ
Hội An đến Nagasaki ngày 7 tháng 6
năm 1728. Người nhận hai con voi là Yoshimune, tướng
quân thứ 8 của dòng họ Tokugawa. Voi đực sống đến
năm 1743, voi cái vì không hợp thuỷ thổ chết hơn 3
tháng sau đó. Khi nhắc đến con voi đầu tiên sống
ở
Nhật, người ta thường nói
đến con voi đực này.
Để hội kiến “ Tướng quân ”, voi phải
đi lên Edo, tức Tokyo ngày nay, thủ phủ của chính
quyền Mạc phủ. “ Phái đoàn ” có tất cả 14 người :
hai người “ An Nam ” (Việt Nam) là Đàm Số và Đàm
Miên, 2 người Nhật đi theo học nghề nuôi voi, thông
dịch viên, những quan có thẩm quyền ở Nagasaki và
cấp dưới. Đoàn người phải đi vượt qua 1200 km từ
Nagasaki lên Edo.
Voi lên đường đi Edo ngày 13 tháng 3
năm 1729. Ngày 26 tháng 4 voi đến Osaka và Kyoto. Ở
Kyoto, voi được mang “ tước ” quan khi được Thiên
hoàng Nakamikado
(**) “ thượng lãm ” : voi được ban tặng
tước “ Quảng Nam tòng tứ vị bạch tượng ”. Quảng Nam
là tên gọi chung miền Nam nước ta lúc bấy giờ,
“ tòng tứ vị ” là chức vị hồi đó tương đương với
hàng tứ phẩm, còn “ bạch tượng ” gọi nôm na là “ voi
trắng ”.
Ngày 4 tháng 5, voi
đến Yokohama, gần thành Edo. Mạc phủ cho phát “ Rokugô
no watashi ”, tức là cách
thức qua thuyền Rokugô. Để voi qua sông, Mạc phủ cho
sắp 30 chiếc thuyền lại với nhau, những chỗ gây
chồng chềnh được đóng lại cho vững. Voi đực lúc đó
7, 8 tuổi, nặng khoảng 3 tấn. Tất cả các phí tổn do
lãnh địa trực thuộc Bakufu ở Rokugô đảm nhiệm. Nội ở
Rokugô đã cần đến động viên đến 805 người, từ ngày 9
tháng 5 đến ngày 20 tháng 5. Bakufu ra yết thị như
sau hai ngày trước khi voi qua sông :
– Đường sá
phải giữ gìn sạch sẽ, phải chuẩn bị chỗ cho voi uống
nước
–
Ở các chùa, không được
gióng chuông
– Bò và ngựa
bên vệ đường không được lại gần...
– Người ngắm
cảnh không được huyên náo...
– Không được
ra khỏi nhà...
– Rác rưới
phải lượm sạch
– Không buộc
chó với mèo ngoài đường
– Đề phòng
lửa.
Theo Tokugawa jikki
(Tokugawa thực ký), Yoshimue đã đứng ngắm cảnh voi
vào thành Edo từ phòng khách của mình. Sách in hoặc
sách vẽ về voi đều có bán. Những sách tiêu biểu hồi
đó như các cuốn Zôshi (Tạp
chí về voi), Zô no mitsugi
(Những tặng phẩm của voi),
Junzôdan (Huấn luyện voi), hoặc
Junzôzokudan (Huấn luyện
voi – Chuyện giải trí). Ngoài sách ra, người ta có
bán cả tranh màu vẽ voi, vòng đỡ kiếm có vẽ thêm
voi, đồ chơi có hình voi, hoặc là tuồng kịch có voi
của
Ichikawa Danjuro.
Gensuke là một tay nuôi voi có tiếng
ở vùng Nakano. Lúc voi được mến chuộng, Gensuke lựa
nơi cảnh đẹp rồi lập quán trà “ Thắng cảnh”. Gensuke
còn biết dồn phân voi để bán rồi tuyên bố rằng “
Phân voi chữa bệnh đậu mùa ! ”
Vì đã xem hình voi qua sách, khi được
trông thấy voi trước mắt, Yoshimune không khỏi xúc
động. Không hỗ danh là người thích súc vật, mỗi lần
ra Hamagoten Yoshimune đều có đem theo thức ăn. Ban
đầu có lắm chuyện về lòng thích súc vật của vị Tướng
quân này.
Điều khó khăn cho
Yoshimune là ông ta lại nổi tiếng là người cần kiệm.
Yoshimune là người dẫn đầu vụ “ cải cách tài chánh
Kyohô ” nổi tiếng. Ông bày tỏ lòng cộng cảm với nền
kinh tế trong nước bằng cách quyết định không mặc áo
quần lụa và thay vào đó mặc vải bông. Mỗi ngày ông
chỉ ăn hai lần. Ông không thích những con vật gì
không có ích lợi cho người mà lại tốn kém. Với ông,
voi tuy to lớn nhưng lại vô
dụng
: một ngày voi ăn 8 thưng gạo (một
thưng bằng một phần mười của đấu), 100 bánh bột gạo
ngọt, 100 quả cam, 120 kg rơm, 90 kg lá tre, 120 kg
cỏ và 2 cây chuối.
Voi càng ngày càng
lớn, trong khi những việc voi làm “ có ích ”
thì ít.
Hôm nọ, mặc tên nài nói gì
thì nói, voi cứ làm theo ý mình và kết quả là tên
nài bị voi chà. Tiền voi ăn và phân voi lại càng về
tay Gensuke. Voi được đổi đến Nakano, gần Shinjuku
ngày nay. Chỗ nuôi voi ở gần công viên Asahigaoka
Jidôka Kôen. Gensuke mở quán bán “ Bánh ngọt Zô ”
–
tiếng Nhật Zô là voi. Nửa năm đầu, người mua rất
đông. Sau vì nghe voi không được Mạc phủ ủng hộ như
trước, khách đến thưa dần. Tiền ăn cho voi ngày càng
ít, thậm chí voi bị thiếu dinh dưỡng. Không còn đâu
cảnh voi được sưởi bằng than của những năm đầu, chân
voi giờ phải đeo xiềng. Cuối cùng voi voi chết vì
bệnh ngày 11 tháng 12 năm 1743
[3].
Khi voi chết, Gensuke
được tặng bộ xương đầu, hai cái ngà và da mũi. Sau
đó 30 năm, Hòa thượng Yugen (Hữu Nham) ở chùa
Hôsenji (Chùa Bảo Tiên) bèn dùng 17 lượng vàng, một
số tiền kếch sù lúc bấy giờ, để mua lại của con cháu
Gensuke là Izaemon bộ xương và cặp ngà voi. Gần đây,
bộ xương và cặp ngà vẫn còn nơi chùa ấy
[4].
Vĩnh Sính
GS
Đại học Alberta, Canada
[1]
Túc Tông Nguyễn Phúc Chú,
1725-1738 là con của Hiển Tông Nguyễn Phúc Chu,
1691-1725 và cha của Thế Tông Nguyễn Phúc Khoát,
1738-1765.
[2]
Có chỗ “ Uy ” viết là
“ Thành ”.
[3]
Có tài liệu nói voi đực
chết
năm 1741 hoặc năm 1749.
[4]
Chúng tôi tham khảo tài
liệu sau đây là chính : Ishizaka Shôzô,
Zô no tabi : Nagasaki kara Edo
(Chuyến hành trình của voi : Từ Nagasaki đến Edo).
Tokyo : Shinchôsha , 1992.
(**)
(中御門天皇 Nakamikado Tennō,
sinh ngày 14/01/1702, chết 10/5/1737,
trị vì từ 27/7/1709 đến
13/4/1735 , chú thích Vietsciences)
Đã đăng
trong Diễn Đàn
Forum số
161 tháng 4 năm 2006
|