Trong cuộc đời mình, mỗi chúng
ta thường xuyên phải đối mặt với lựa
chọn : tiếp tục bấu víu vào những kế
hoạch còn dang dở hay là buông cho
nó trôi đi theo dòng chảy của thời
gian. Duy trì cái blog Thích Học
Toán là một trong những chuyện như
thế.Có bao nhiêu thứ với
ta là gắn bó nhưng ta vẫn phải
coi nó như vĩnh viễn thuộc về miền
của ký ức. Sức có hạn, nếu trái tim
không để những thứ nặng nề ở lại
phía sau thì đôi chân làm sao mà
“rảo bước với thời gian”.
Nhưng tình thân của nhiều bạn
đọc với blog Thích Học Toán đã làm
cho người coi chùa ấm lòng. Hôm nay
blog được mở lại để đáp lại cái tình
đó. Nhưng chúng ta sẽ giữ gìn để nó
không lại trở thành một hòn đá níu
bước chân ta.
Sổ tay Thích Học Toán không
nhận nhận xét của độc gỉả. Quả cũng
hơi tiếc vì nhận xét của độc giả là
phần thưởng lớn nhất cho người viết
blog. Nhưng có một số bạn đọc nhầm
lẫn giữa nhận xét và tranh cãi, còn
chủ blog thì không thích tranh cãi.
Người khôn chỉ cần nói với nhau một
lời là hiểu.
Một chuyện nhỏ dang dở khác
mà cũng nhân tiện đây ta cho vĩnh
viễn đi về qua khứ. Dưới đây là một
bài phỏng vấn do TT Thích Nhật Từ đề
nghị cho báo Đạo Phật ngày nay.
Không biết vì lý do gì mà cuối cùng
hình như không được in. Chép lại đây
có lẽ là thích hợp nhất. Dưới đây là
toàn văn bài phỏng vấn, ĐPNN (Đạo
Phật ngày nay) đặt câu hỏi, NBC (Ngô
Bảo Châu) trả lời.
**********
ĐPNN: Sau khi được bổ nhiệm là
giám đốc khoa học của Viện nghiên
cứu cao cấp về Toán từ ngày
9-3-2011, được biết đây là mùa hè
đầu tiên, GS làm việc tại Việt Nam.
Với cương vị này, trách nhiệm và
chiến lược của GS trong việc phát
triển toán học tại nước nhà ra sao?
Những khó khăn nếu có?
NBC: Chào thầy Thích Nhật Từ.
Vâng thưa thầy, hè năm nay Viện
nghiên cứu cao cấp về Toán (VIASM)
đã có những hoạt động khoa học đầu
tiên. Bên cạnh việc cùng nhau tìm
hiểu một số vấn đề toán học ít được
nghiên cứu ở Việt Nam, chúng tôi cố
gắng tạo ra một nếp làm việc cho
những hoạt động khoa học khác của
VIASM sau này. Tất nhiên là vạn sự
khởi đầu nan, nhưng tôi rất hy vọng
VIASM sẽ là một nguồn sức sống mới
cho toán học Việt Nam.
ĐPNN: GS có phải là Phật tử? Việc
tìm hiểu về đạo Phật của GS thế nào?
NBC: Gia đình tôi theo Phật nhưng
tôi không phải là phật tử theo nghĩa
toàn vẹn nhất, mặc dù có lẽ văn hóa
Phật giáo có thấm sâu vào con người
tôi như nhiều người Việt nam khác.
ĐPNN: Đạo Phật đã ảnh hưởng thế
nào đối với cuộc sống của GS?
NBC: Có lẽ đó là sự nhận thức sâu
sắc về giá trị của cuộc sống của con
người cũng như của mọi sinh linh từ
đó dẫn đến sự trân trọng cuộc sống
của người khác và của chính mình.
Có lẽ đó còn là một thái độ tương
đối bình thản trước mọi biến cố của
cuộc sống. Thường thì người ta đạt
được sự bình thản này sau khi một
phần lớn của đời mình đã trôi qua,
văn hóa Phật giáo có thể giúp ta
bình thản ngay cả khi một phần lớn
của cuộc đời có lẽ còn ở phía trước.
Có lẽ sự nhận thức về tính vô
thường của thế giới và của cả con
người đã giúp tôi rất nhiều để có
một sự cân bằng trong cuộc sống. Một
bên ta không thể buông xuôi trách
nhiệm với xã hội, với những người
thân thiết, với bản thân mình, một
bên ta vẫn hiểu rằng cái quan trọng
ngày hôm nay, ngày mai có thể sẽ
không còn quan trọng nữa.
ĐPNN: Giáo sư đã từng đọc kinh
Phật? Nếu có thì đó là kinh gì? Ảnh
hưởng của bài kinh đó đối với cuộc
sống của giáo sư thế nào?
NBC: Tôi được đọc kinh phật mỗi
lần đến thăm bà ngoại tôi. Ngoại tôi
tụng kinh hàng ngày. Khi còn là sinh
viên tôi có đọc một số sách về lịch
sử Phật giáo.
Trải nghiệm quan trọng nhất của
tôi với Phật giáo là lần đi thăm di
tích Ajanta bên Ấn độ. Đó là những
hang đá nơi những người tu hành đã
sống từ thế kỷ thứ sáu. Những bức
bích họa rất lớn trên vách hang miêu
tả cuộc đời của Thích Ca Mầu Ni đã
làm tôi xúc động đến ứa nước mắt.
ĐPNN: Là một nhà khoa học toán,
giáo sư đánh giá thế nào về các điều
minh triết Phật dạy về con người và
vũ trụ?
NBC: Triết lý Phật giáo cho con
người một nhân sinh quan rộng rãi,
giải phóng nhiều định kiến. Đấy là
một tố chất cơ bản của nhà khoa học.
Có những nhà khoa học có uy tín
đi tìm những điểm chung giữa triết
lý tôn giáo trong đó có Phật giáo và
Cơ đốc giáo và khoa học hiện đại. Cá
nhân tôi thấy những cố gắng này có
phần khiên cưỡng.
ĐPNN: Khi tự đặt cho mình biệt
hiệu “Hòa thượng Thích Học Toán” hẳn
giáo sư đã thể hiện phần nào thiện
cảm với Phật giáo, cụ thể hơn là tu
sĩ Phật giáo? Ý tưởng của việc chơi
chữ này là gì?
NBC: Công việc nghiên cứu khoa
học có nhiều điểm chung với cuộc
sống của những nhà tu hành. Nghiên
cứu khoa học cơ bản cũng có tính
thoát ly khỏi cuộc sống trần tục.
Tôi chọn biệt danh “Hòa thượng Thích
Học Toán” để cho trò chuyện toán học
trên blog được thân thiện hơn, để
câu chuyện toán học thoát ra khỏi
hình thức phổ biến khoa học. Sau khi
một số Phật tử có nhắn với tôi không
nên đùa với chức danh Hòa thượng,
tôi cũng không dùng nó nữa. Tôi cũng
không có ý tạo thêm những sự bực bội
không cần thiết.
ĐPNN: Gần đây, Giáo sư đặt trang
blog cá nhân (thichhoctoan.wordpress.com)
ở chế độ riêng tư, một hình thức của
đóng cửa đối với độc giả quý mến
giáo sư? Đâu là lý do cho việc này?
NBC: Sau sự kiện giải thưởng
Fields, blog của tôi có khá nhiều
người đọc. Tôi nhận ra rằng cách
viết hài hước mà tôi chọn cho blog
cũ nay không còn phù hợp nữa. Tôi
vẫn giữ ý định mở lại một trang blog
mới và viết lại nhiều bài theo một
phong cách nghiêm túc và có hệ thống
hơn.
ĐPNN: Là người sống và làm việc
tại Pháp, trung tâm của văn minh
châu Âu và hiện nay giảng dạy tại
đại học Chicago, Hoa Kỳ, giáo sư có
suy nghĩ gì về mô hình giáo dục đại
học Việt Nam trong xu thế toàn cầu
hóa?
NBC: Có một khoảng cách khá lớn
về chất lượng giữa giáo dục đại học
ở Việt Nam và ở các nước phát triển.
Vì dư luận xã hội đã quá tiêu cực
với chất lượng giáo dục cho nên tôi
thấy không cần phân tích thêm. Cái
cần và khó hơn nhiều là tìm ra giải
pháp. Có lẽ giải pháp tốt nhất là để
cho mỗi ngôi trường, mỗi người thầy
tìm ra giải pháp riêng cho mình. Nói
cách khác là trường đại học và các
giáo sư đại học cần được chủ động
hơn trong chương trình và qui chế
tuyển sinh. Bên cạnh đó, cơ quan
quản lý cần làm thêm nhiều điều tra
để so sách chất lượng đào tạo và
nghiên cứu khoa học giữa các trường
để dựa vào đó mà có chính sách đầu
tư hỗ trợ. Những thông tin này cũng
cần được công bố rộng rãi để học
sinh sinh viên cũng như phụ huynh có
thông tin chính xác hơn cho việc
chọn trường học. Việc nới quản lý từ
trung ương để tăng tính chủ động cho
những người trực tiếp làm công việc
đào tạo và nghien cứu có thể dẫn đến
bất cập ở chỗ này chỗ khác, nhưng
tôi tin vào khả năng tự điều chỉnh
của cuộc sống. Sự tự điều chỉnh sẽ
nhanh hơn nếu thông tin được rộng
đường.
ĐPNN: Toán học có thể giúp gì cho
việc quy hoạch đô thị Việt Nam? Kinh
nghiệm của Pháp và Mỹ trong lãnh vực
này thế nào?
NBC: Ở nước ta, việc quy hoạch
giao thông trong các đô thị vẫn dựa
nhiều vào cảm tính, nên hay thay
đổi. Những hệ thống có độ phức tạp
cao như giao thông đô thị thực ra
rất cần được thử nghiệm và thiết kế
dựa trên những mô hình toán học.
ĐPNN: Là người lập gia đình và có
con ở tuổi đôi mươi, đâu là bí quyết
duy trì “hạnh phúc gia đình” của
giáo sư sau gần 20 năm chung sống?
NBC: Thưa thầy, cuộc sống gia
đình nào cũng có lúc sóng gió. Để
sống với nhau, mỗi người cần hiểu
những người mình yêu để mà sống vui
với chính con người họ. Mỗi gia đình
còn có một động lực rất lớn để tồn
tại đó là con cái và việc nuôi
dưỡng, giáo dục con cái.
ĐPNN: Tháng bảy trong Phật giáo
là mùa báo hiếu công ân sinh thành,
dưỡng dục của cha mẹ như hai vị Phật
trong nhà, Gs có thể chia sẻ vài kỷ
niệm đẹp mà hai đấng sinh thành đã
giành cho Gs thời trẻ?
NBC: Cha mẹ tôi luôn dành hết cho
tôi mọi sự yêu thương, ưu tiên việc
nuôi dưỡng giáo tục tôi hơn tất cả.
Vợ chồng tôi cũng cố gắng làm như
vậy với các con, nhưng chắc chắn là
không thể được như ông bà.
Khi còn nhỏ, mẹ tôi dậy tôi rằng
xấu nhất là nói dối. Bây giờ tôi vẫn
tin và cũng dậy các con tôi như thế.
ĐPNN: Với vai trò làm cha của ba
đứa con hiếu thảo và thành công, xin
GS chia sẻ kinh nghiệm làm cha của
mình?
NBC: Tôi không nghĩ các con tôi
đặc biệt thành công hoặc là mình là
một người bố kiểu mẫu để có thể tự
tin chia sẻ kinh nghiệm với người
khác. Công việc bận rộn không cho
tôi có nhiều thời gian để gần gũi
với con cái như tôi mong muốn mà
thời gian là cái mà trẻ nhỏ cần nhất
ở cha mẹ. Có lẽ người lớn nên bớt
thời gian xem TV, lướt web, tụ tập
bạn bè để có thêm thời gian chơi với
con, học với con, cùng đọc sách với
con. Những cái đó có ích cho trẻ hơn
là việc bỏ tiền ra cho con đi học
thêm hay những khóa rèn luyện “kỹ
năng sống”.
ĐPNN: Theo GS, hạnh phúc là gì?
Và đâu là cách thức giáo sư giữ gìn
và phát triển hạnh phúc có được?
NBC: Đối với tôi, cái hạnh phúc
lớn nhất là cảm giác mình đang sống.
Cảm giác đó bao gồm cả vị ngọt và vị
đắng. Nó xuất phát quan hệ với những
người thân thiết, bạn bè, công việc
và xã hội, từ miếng cơm ta ăn, từ
miếng nước ta uống, từ không khí ta
đang thở.
Để có hạnh phúc, có lẽ không có
cách nào khác là yêu cuộc sống như
chính nó. Để bất hạnh, có lẽ không
có cách nào tốt hơn là đi đuổi theo
những ảo ảnh.
ĐPNN: Theo GS, “để sống một cuộc
sống có ý nghĩa,” người ta phải làm
gì?
NBC: Tôi e mình không đủ thông
tuệ để trả lời câu hỏi này của thầy
một cách đầy đủ. Phần nhỏ của câu
trả lời mà tôi biết là để sống một
cuộc sống có ý nghĩa, ta nên tránh
làm những việc vô nghĩa.