Cái chén rượu “con gà’ bên tàu
đã trở thành một đề tài nóng hổi trong năm 2014 vừa qua, người ta xôn xao,
giới buôn đồ cổ bàn ra tán vào vì con gà đời Thành Hóa nhà Minh này đạt mức
kỷ lục 36 triệu USD trong cuộc đấu giá diễn ra ngày 8/4/2014 vừa qua tại
Hồng Kông. “Trúng thầu” là một người Trung Quốc tên Liu Yiqian, tay chơi
chứng khoán hiện đang làm chủ một viện bảo tàng tư nhân ở Thượng Hải và
nghe nói vợ chồng anh ta có số tài sản kếch xù hơn 1.6 tỷ USD(!).Theo nhà
đấu giá Sotheby cho biết chiếc tách này hiện chỉ còn 17 chiếc tách như thế
này trên thế giới(có nguồn tin khác nói rằng hiện nay có dưới 20 và cũng có
nơi cho rằng chỉ còn 10 chiếc chén rượu tương tự!) còn được lưu giữ đến ngày
nay. Trong số đó, 4 chiếc thuộc về các nhà sưu tập tư nhân và số còn lại đã
nằm trong các viện bảo tàng. Kỷ lục trước đây của Sotheby là bán 32,4 triệu
USD những món gốm sứ Trung Hoa vào năm 2010 vì vậy giá của chén rượu này đã
lập nên một kỷ lục mới trong giới mua bán đồ cổ hiện nay.
Chén rượu vua uống này xác
định 500 năm tuổi và có đường kính 8 cm, bên ngoài được trang trí với họa
tiết một đàn gà, có một gà trống và một gà mái đang kiếm ăn cùng bầy gà con.
Chiếc ly sứ trắng nhỏ nhắn vẽ hình một đôi gà đang chăm sóc đàn gà con này
được làm trong khoảng thời gian từ năm 1465 đến năm 1487, vào thời Hoàng đế
Thành Hóa. Nicolas Chow, phó chủ tịch sàn đấu giá Sotheby’s châu Á miêu tả
chiếc ly này là chiếc “chén thánh” của nghệ thuật Trung Hoa. Rằng “Đây là
một kiệt tác huyền thoại của lịch sử gốm sứ Trung Quốc. Chiếc ly này được
bao quanh bởi thần thoại” Chow nói như thế!
Được biết Ông Liu giàu lên nhờ
tham gia vào thị trường chứng khoán Thượng Hải từ những năm 1990, và hiện
nay ông đang làm chủ một tập đoàn khổng lồ kinh doanh trên nhiều lĩnh vực..
Trước đó, ông Liu đã gây chấn động giới nghệ thuật khi mua một cuộn giấy
thời nhà Tống với giá 8,2 triệu USD tại sàn đấu giá Sotheby’s ở New York,
mặc dù sau đó các chuyên gia nói rằng đó chỉ là đồ giả(!)
Liu Yiqian uống trà bằng chiếc ly trị giá 36 triệu USD. (Nguồn: CCTVNews)
Được
biết chiếc chén đời Minh này cũng đã được chuyên gia sứ gốm nổi tiếng đời
Khang Hy, Càn Long … phỏng tác nhưng chất lượng men nung lẫn nghệ thuật đều
không đạt như sản phẩm đời Minh(!). Vào cuối thời Minh, việc làm nhái những
chiếc chén Đấu Thái Thành Hóa vẽ gà đã được sản xuất vì giá trị cao của
những món nguyên bản. Nhưng chất lượng của những món làm nhái này chưa thật
tốt. Dưới triều đại nhà Thanh của các vị Hoàng Đế Khang Hy, Càn Long, và Ung
Chính…(xem The Meiyintang 'Chicken Cup'(1) tất cả đều có
làm những chiếc chén Đấu Thái vẽ gà. Một số mang hiệu đề riêng của triều
đại, một số lại mang hiệu đề copy hiệu đề thời Thành Hóa. Ngay cả tại thời
điểm này những nhà sưu tầm đã “rên rỉ” về giá mắc của những cái chén Thành
Hóa và cả về số lượng lớn “hàng nhái” trôi nổi. Tất cả những bản copy chén
Thành Hóa thời Thanh ngày nay đều bán ở giá cao tại các cuộc đầu giá. Năm
ngoái một những chiếc chén Đấu Thái vẽ gà hiệu đề Càn Long được bán với giá
gần 15.000 USD(2)
Chén
Gà thời Khang Hy
Gần đây, cuộc Đấu giá Xuân Hồng
Kông Christie’s 2015. Chén họa tiết con gà khắc bốn chữ Khải đường kính 8cm
thời vua Ung Chính nhà Thanh. Giá bán dự kiến:
22 tỉ-27
tỉ VND
” Hoàng Đế Thành Hóa trị vì từ
1464 đến 1487. khi ông ta còn bé, Cung nữ Wan được Hoàng Thái Hậu chỉ
định làm vú ( bảo mẫu) để chăm sóc ông. Cung nữ Wan đã chăm sóc ngài
không chỉ với tính cách của một người mẹ mà còn là một tình nhân. Vào
lúc Hoàng đế Thành Hóa lên ngôi năm ngài 17 tuổi, Wan đã sữ dụng quan hệ
tình cảm của mình với Hoàng Đế để tranh đoạt địa vị quyền lực trong cung
đình. Cô ta đã thuyết phục được ngài bỏ rơi chính cung hoàng hậu để
thay mình vào ngôi vị ấy. Sau khi Thành Hóa lên ngôi được 02 năm, Wan hạ
sinh cho Hoàng Đế một hoàng tử. Hoàng Đế rất yêu đứa con trai này nên
lập tức tấn phong Wan lên hàng cao nhất trong các cung tần.Vị hoàng tử
này mất sớm khi lên 01 tuổi, nhưng điều này không ảnh hưởng đến Hoàng Đế
vì ngài chẳng yêu ai ngoài Wan. Wan thích ăn vận như nam nhân, tin rằng
việc này giúp nàng hạ sinh được một đứa con trai khác. Nàng cũng thường
tổ chức tế lễ để cầu xin mau mang thai.Những ghi chép lịch sử kể lại để
thể hiện lòng thành Wan thường tổ chức đại lễ khấn vái 20 bàn ăn, thực
phẫm chén đĩa cao đầy. Vàng và bạc rải khắp sảnh nhằm gia tăng sức
thuyết phục cho lời khấn nguyện, đồng thời Wan cẩn thận để mắt đến những
phi tần mà Hoàng Đế hay lai vãn. Nếu có ai trong số phi tần này mang
thai, Wan sẽ ra lệnh phá thai. Nhưng mặc dù nỗ lực ngăn càn, một phi tần
đã hạ sinh được một Hoàng nam. Vị phi tần này giấu Hoàng Đế và Wan và đã
lặng lẽ nuôi dưỡng đứa con suốt 16 năm trong lãnh cung. Cuối cùng Wan
mất năm 58 tuổi do đột quỵ và vị Hoàng Đế 40 tuổi sầu thương, trầm cảm
và mất sau đó chỉ vài tháng…Hoàng Đế Thành Hóa si tình Wan đến mức mà
người ta đồn rằng mỗi ngày trong năm ông đều tặng để vui long nàng một
món quà. Rất nhiều trong số những món quà tặng này là những món gốm sứ
nhỏ và xinh sắn. Trong số các dòng gốm sứ khác nhau, có một loại được
gọi là Đấu Thái ( Doucai), đã được sản xuất rất sớm từ đầu Minh nhưng
chất lượng của những món Đấu Thái thời kỳ đầu không thể nào sánh bằng đồ
Đấu Thái được sản xuất dưới triều đại Thành Hóa. Một vài món quà được
đặt làm tặng Wan chính là những chiếc chén Đấu Thái vẽ gà. Cũng có đồn
đại rằng những chiếc chén Đấu Thái vẽ gà đã được sử dụng trong các tiệc
lễ cưới hỏi. Đồ án vẽ gà gồm một chú gà trống ngẩng đầu, một con gà mái
cuối đầu bận rộn tìm sâu , và ba con gà con. Ở trôn chén có một triện
hiệu đề chữ Hán công bố chiếc chén được chế tạo dưới thời “ Đại Minh
Thành Hóa”. Thư pháp làm triện là theo mẫu chữ viết của chính vị Hoàng
Đế trẻ. Để làm vừa long vị phi tần ưa thích của ông, Thành Hóa đã ra
lệnh cho các nghệ nhân sản xuất đa số những món đẹp là đồ Đấu Thái. Để
làm được một món đồ cung đình hoàn hảo, phải làm nhiều món và hủy đi
những món thiếu hoàn hảo. Nhiều mảnh vỡ từ những món bị hủy này đã được
tìm thấy tại những di chỉ lò gốm. Theo nhiều ghi chép, để chắc chắn làm
được một cái chén thật hoàn thiện, 72 người thợ được điều động liên quan
đến việc sản xuất này. Việc sản xuất đồ Đấu Thái làm thành hai giai
đoạn. Đầu tiên cái chén được vẽ viền cảnh vật bằng men lam cobalt, phủ
lên một lớp men trong rồi nung cao độ. Rồi thì tô điểm men màu khác lên
trên men và cái chén lại được nung một lần nữa ở một nhiệt độ thấp hơn
mà cho phép men màu hòa lẫn vào men nhưng phải không ảnh hưởng đến men ở
khu vực không tô men màu. Điều này có nghĩa là giá thành để sản xuất
những chiếc chén Đấu Thái vẽ gà là rất cao. Vào cuối triều đại Minh,
suốt thời Minh Vạn Lịch (1573 – 1620) nhiều nhà sưu tầm và học giả đã
bắt đầu tường thuật lại giá thành cực kỳ cao của những chiếc chén Đấu
Thái vẽ gà…(3)
Gà đời Minh(Thành Hóa)
Huyền thoại về chén rượu như vậy càng làm cho giới quyền
quí(phong kiến ngày xưa lẫn dân sưu tầm cổ vật Trung Hoa ngày nay) mê
tít, say mê đến hoảng loạn và tạo ra một sinh khí cho thị trường đồ cổ đắt giá, thật giả lẫn lộn.
Vậy các nhà sản xuất sứ gốm
của nước ta không lẽ bó tay nhìn “thiên hạ” nhảy múa theo gà ?
Đặc
biệt đồ án tranh “cát tường” với hình ảnh con gà trống trên tô, đĩa.. đã
trở thành “thương hiệu” của gốm men màu Lái Thiêu
Rất may người viết đã phát
hiện những con gà Lái Thiêu--một vùng gốm sứ hoa-việt—độc đáo và tương
đối nhiều chủng loại hơn. Nói khác đi, nơi đây họ đã sản xuất những “đàn
gà” tiêu biểu trong tô, bát, chậu... cũng khá xinh xắn, sinh động và
không mấy đắt giá như đồ bên tàu, vừa hợp túi tiền vừa thỏa mãn được
nhãn quan chẳng “gà mờ” chút nào(!). Tất nhiên màu men, độ trắng mịn và
sự tinh xảo…của những vật dụng có tiết họa con Gà của Lái Thiêu không
thể nào sánh kịp với hàng của Trung Quốc như chúng ta đã nhìn thấy qua
các hình ảnh ở trên nhưng điều có thể nói được là hàng Lái Thiêu không
hề phỏng họa tiết thời nhà Minh của các đời sứ gốm nổi tiếng bên ấy như
Khang Hy, Ung Chính, Càn Long… để chạy theo mốt thời trang…như đã mô tả
mà là đây là những nghệ thuật sáng tạo mới mặc dù có bàn tay của đối tác
người Hoa khi sang VN lập nghiệp tại quê hương mới Lái Thiêu vào giữa
thế kỷ thứ 19 (4)
Sứ gốm Gà của Lái Thiêu
9/2015
Chú thích:
(1)THE MEIYINTANG 'CHICKEN CUP' (An Exceptionally
Important and Fine Doucai 'Chicken Cup'
Mark and Period of Chenghua)
(4) Gốm Lái Thiêu là hiện tượng
thuộc hàng độc đáo nhất trong số hàng chục làng nghề gốm trên khắp đất nước.
Đây là sản phẩm của những người Trung Hoa đầu tiên đặt chân lên vùng đất trù
phú miền Đông Nam bộ giữa thế kỷ 19. Ban đầu nó là sự kết hợp giữa các dòng
gốm Triều Châu, Phúc Kiến, Quảng Đông của Trung Hoa. Về sau, trong từng nét
gốm Lái Thiêu còn thể hiện sự giao thoa văn hóa nhuần nhị của người Hoa,
người Việt và phương Tây. Có những món đồ trong bộ sưu tập này được trang
trí vẫn còn mang màu sắc Trung Hoa như vẽ lan, vẽ trúc, nhưng cũng có những
món đã vẽ hoa hồng, thậm chí hình quả địa cầu, mang dấu ấn hội họa châu Âu.
Đặc biệt là sự chuyển hóa rất nhẹ nhàng từ những hình tượng của người Trung
Hoa sang những hình ảnh gần gụi trong đời sống người Việt. Con chim sáo bên
chùm hoa mẫu đơn thường gặp trên mặt gốm được thay dần bằng con chim trao
trảo, sau đó hoa mẫu đơn cũng được thay luôn bằng hoa dâm bụt dung dị mà đất
Bắc không thể có.[TS Nguyễn Thị Hậu
http://tinhhoa.vn/showthread.php?51334-Chia-se-Tai-lieu-Khao-co-Vung-gom-Nam-Bo]