Mấy hôm nay dư luận khá nóng với tin tức cuộc hội
thảo lớn về vương triều Nguyễn. Người ta nói rằng
hội thảo này sẽ dẫn đến nhiều thay đổi lớn, ví dụ sẽ
phải viết lại Quốc sử (chỉ với đoạn sử triều Nguyễn
hay tất cả các đoạn sử Việt?), sẽ phải sửa sách giáo
khoa, v.v. … Thế nhưng, tỉnh táo mà nhìn, đây dẫu sao cũng chỉ là
chuyện nội bộ của giới sử học trong nước, nói rõ
hơn, chỉ là chuyện nội bộ của sử học miền Bắc, lâu
nay vốn vận hành trong quy phạm “phải chê” triều
Nguyễn, gần như tuân theo cái lệ: triều đại vừa lên
bao giờ cũng chê trách triều đại vừa đổ. Thời hạn
“phải chê” có thể đã hết, nên nay đã đến lúc bảo
nhau nhìn lại, đánh giá khác đi, v.v… Mọi điều gọi
là “đột phá trong nhận thức về chúa Nguyễn, triều
Nguyễn”, mọi lời khuyên răn “hãy trung thực, khách
quan, công bằng với chúa Nguyễn, triều Nguyễn”, rõ
ràng, chỉ có ý nghĩa đối với giới sử học “tại chỗ”
của ta mà thôi! Thực vậy. Thử nghĩ mà xem: liệu có thể đem những lời
khuyên răn như trên để nói với Trần Trọng Kim, tác
giả “Việt Nam sử lược”? hoặc nói với Lê Thành Khôi,
với Tạ Chí Đại Trường, những sử gia người Việt làm
nghiên cứu ở nước ngoài? Lại nữa, tình thế sẽ ra sao
nếu đem những lời khuyên răn trên đây để nói với Li
Tana, với Tsuboi, những chuyên gia nước ngoài về sử
Việt? Trước đây người ta bảo nhau phân tích sao cho ra
những tội lỗi, những sai quấy càng nhiều càng tốt
của các chúa Nguyễn và vương triều Nguyễn; giờ đây
đến lúc chỉ có khen và khen; người nghiên cứu nào có
ý “chê” sẽ có nguy cơ bị tẩy chay! Một quy phạm mới
hứa hẹn những nạn nhân mới! Đó đâu phải là điều đáng
mừng? Trung thực, khách quan, công bằng, − bao giờ cũng là
những điều tối thiểu trong đạo đức nghề nghiệp của
người làm nghiên cứu khoa học, là những điều cần
được trang bị từ khi đang học hành tập tành để vào
nghề nghiên cứu, là những tôn chỉ thiêng liêng luôn
theo sát mọi suy tư mọi động thái trong nghiên cứu
(ví dụ, mỗi khi đưa ra một từ ngữ mô tả, nhận định),
chứ không phải là chuyện chỉ mới nảy ra giữa chừng
đời, thậm chí cuối đời người nghiên cứu. Thành thử,
những khuyên răn ấy vang lên giáo đầu cho hoạt động
học thuật rầm rộ này, xem chừng lại như thú nhận
những sự bất thường đã tồn tại bấy lâu. Nhưng, điều không ít đáng quan ngại từ đây lại là
khả năng hình thành một quy phạm mới thay cho quy
phạm cũ, dù chỉ trên đề tài chúa Nguyễn, triều
Nguyễn. Trước đây người ta bảo nhau phân tích sao
cho ra những tội lỗi, những sai quấy càng nhiều càng
tốt của các chúa Nguyễn và vương triều Nguyễn; giờ
đây đến lúc chỉ có khen và khen; người nghiên cứu
nào có ý “chê” sẽ có nguy cơ bị tẩy chay! Một quy
phạm mới hứa hẹn những nạn nhân mới! Đó đâu phải là
điều đáng mừng? Nghiên cứu là đi vào xúc tiến nhận biết đối tượng
với càng ít định kiến có sẵn càng tốt. Sự đột phá
chỉ đến khi phát hiện những dữ liệu hoàn toàn mới mẻ
của đối tượng nghiên cứu, hoặc khi xuất hiện những
tư tưởng nghiên cứu mới mẻ trên một đối tượng cũ.
Việc những đồng nghiệp đồng lòng nhất trí một thái
độ mới (mà tựu trung là “khen” thay vì “chê”) trên
một đối tượng nghiên cứu cũ, phải chăng đã có thể
xem là sự đột phá? Lĩnh vực trứ tác học thuật có khía cạnh tương tự
lĩnh vực sáng tạo nghệ thuật: đó là sự bộc lộ bản
sắc, phong cách người trứ tác trên chính những tác
phẩm, công trình có giá trị. Sử học cũng không nằm
ngoài thông lệ ấy. Cho nên, trên những đề tài như về
các chúa Nguyễn và vương triều Nguyễn hay bất cứ đề
tài nào khác, điều đáng chờ đợi là những công trình
tác phẩm có giá trị mang phong cách cá nhân nhà
nghiên cứu chứ không phải những cuốn sách có giọng
điệu khen ngợi khẳng định na ná nhau, khiến người ta
nghĩ đến dàn đồng ca, hoặc tệ hơn, đến sự lựa chọn
trên sàn chứng khoán của các nhà đầu cơ “bầy đàn”!
Lại Nguyên Ân -Tia
Sáng 22/10/2008
|