|
Ngày nay, ở Thanh Hóa vẫn còn lăng Bà
Triệu với hội thờ vào ngày 21-2, tương
truyền là ngày mất của người nữ
anh hùng.
Bà Triệu, hay nàng Trinh (Triệu Trinh Nương,
Triệu Thị Trinh) của truyền thuyết dân
gian người miền núi Quân Yên, quận Cửu
Chân. Quân Yên, trái núi đó vẫn giữ tên
gọi ấy cho đến tận ngày nay, đứng
sừng sững bên bờ sông Mã gần ngã ba Bông,
thuộc địa phận hợp tác xã Định
Công của tỉnh Thanh Hóa.
Thôn Cẩm Trướng thuộc xã Định Công
có truyền thuyết "Đá biết nói" như
sau: Vùng núi này có con voi trắng một ngà rất
dữ tợn hay về phá hoại mùa màng, mọi
người đều sợ. Để trừ
hại cho dân, Bà Triệu cùng chúng bạn đi vây
bắt voi, lùa voi xuống đầm lầy (vùng sông
Cầu Chầy ngày xưa còn lầy lội)
rồi dũng cảm nhẩy lên cưỡi đầu
voi và cuối cùng đã khuất phục được
con voi hung dữ. Chú voi trắng này sau trở thành
người bạn chiến đấu trung thành
của Bà Triệu. Nghĩa quân Bà Triệu,
những ngày đầu tụ nghĩa, đã đục
núi Quân Yên, bí mật cho người ngồi trong
hốc đá, đọc bài đồng dao:
Có bà Triệu tướng,
Vâng lệnh trời ta.
Trị voi một ngà,
Dựng cờ mở nước.
Lệnh truyền sau trước,
Theo gót Bà Vương.
Nhờ đó cả vùng đã đồn ầm lên
rằng núi Quân Yên biết nói, báo hiệu cho dân
chúng biết Bà Triệu là "thiên tướng giáng
trần" giúp dân, cứu nước. Vì vậy
hàng ngũ nghĩa quân thêm lớn, thanh thế thêm
to. Họ kéo nhau xuống Phú Điền dựng căn
cứ.
Trung tâm tụ nghĩa là vùng núi Tùng Sơn (Phú
Điền). Đây là một thung lũng nhỏ
nằm giữa hai dãy núi đá vôi thấp, dãy phía
bắc (Châu Lộc) là đoạn núi chót ngăn cách
hai tỉnh Thanh Hóa và Ninh Bình cũ, dãy núi phía nam
(Tam Đa) là đoạn chót của dải núi
chạy dọc sông Mã. Chân phía bắc núi Châu
Lộc là sông Lèn, chân phía nam núi Tam Đa là sông
Âu, xưa là một dòng sông lớn. Thung lũng
mở rộng cửa về phía đồng
bằng ven biển và bị chặn ngang về phía
tây bởi dòng sông Lèn. ở căn cứ này, ngược
sông Lèn có thể liên lạc với miền quê Bà
Triệu. Là địa điểm gần biển,
lại là cửa ngõ từ đồng bằng
miền bắc vào Thanh, đó là một vị trí
quân sự hiểm yếu, thuận lợi cả công
lẫn thủ.
ở đây còn có núi Chung Chinh với 7 đồn
lũy tương truyền là quân doanh của Bà
Triệu, nơi đã từng diễn ra trên ba
chục trận đánh với quân Ngô. Dưới
chân núi Tùng, còn có cánh đồng Lăng Chúa (lăng
Bà Triệu), đồng Vườn Hoa, đồng
Xoắn ốc... tương truyền là tên cũ còn
lại khi Bà Triệu đắp lũy xây thành.
ở đây còn lưu hành rộng rãi truyền
thuyết về ba anh em nhà họ Lý đi tìm Bà
Triệu, rước Bà từ quê ra đây dựng
doanh trại, sửa soạn khởi nghĩa và tôn
Bà làm chủ tướng.
Cảm phục chí khí hiên ngang cứu nước
của người con gái hai chục tuổi đời,
dân chúng Cửu Chân theo phục Bà rất đông.
Các thành ấp của giặc Ngô đều bị
triệt hạ, quan lại giặc từ thái thú
đến huyện lệnh, huyện trưởng,
kẻ bị giết, kẻ chạy trốn
hết. Từ Cửu Chân, cuộc khởi nghĩa
lan ra Giao Chỉ ở ngoài bắc. Thứ sử
Giao Châu mất tích!
Một câu nói, tương truyền là lời Bà
Triệu phát ra trên núi nghĩa, nghìn thu còn vang
vọng mãi:
"Tôi chỉ muốn cưỡi
cơn gió mạnh, đạp bằng sóng dữ, chém
cá kình ở Biển Đông, đánh đuổi quân
Ngô, giành lại giang san, cởi ách nô lệ
chứ tôi không chịu khom lưng làm tì thiếp
người ta!"
Rất nhiều câu chuyện về tình dân với
khởi nghĩa Bà Triệu. Đây là một ông già
mù miền núi đã đi khắp nơi, dùng
tiếng đàn, giọng hát của mình để
ngâm ngợi cổ vũ dân chúng đứng
dậy cứu nước; kia một bà cụ hàng
nước cố xin cho con gái được theo quân
giết giặc, còn mình thì giúp cả chõng
chuối với chum nước chè xanh cho nghĩa
binh đang trẩy quân qua giải khát. Dọc sông
Mã, vùng Cẩm Thạch có truyền thuyết và di
tích về một bà nữ tướng cưỡi
voi đánh giặc Ngô. Vùng Khang Nghệ có
truyền thuyết nói rằng: thời xưa sông Mã
có một nhánh chảy từ đầm Hàn về
cửa Lạch Trường. Đó là nơi quân Ngô
chiếm giữ, chiến thuyền san sát như lá
tre. Một chàng trai đã ăn trộm ngựa
chiến của quân giặc trốn về với Bà
Triệu và trở thành dũng tướng của
nghĩa quân. Trong một trận giao tranh trên sông nước,
vì anh đi chân vòng kiềng nên đã vấp
phải dây chằng mà tử trận. Giặc Ngô
đang ăn mừng thắng lợi thì hai bờ sông
chuyển động. Đất trời nổi cơn
giận dữ, hắt rừng cây núi đá
xuống lấp cạn dòng sông, chôn vùi cả
mấy vạn xác thù...
Lại có câu chuyện đền Cô Thị ở xã
Hà Ngọc (Hà Trung). Một cô gái rất thích
quả thị, chờ đợi người yêu
đi đánh giặc và khi chết biến thành cây
thị. Cây thị này chỉ có một quả, không
ai hái được, vì hễ ai thò tay bẻ thì cành
thị lại tự dưng vút hẳn lên cao. Cành
ấy đời đời ngả về phía
đông nam theo hướng người yêu của cô
đang ở trong quân dinh Bà Triệu. Một ngày
thắng trận, chàng trai được phép Bà
Triệu về thăm làng xóm thì cành cây mới
chịu sà xuống và quả thị rơi vào
ống tay áo của chàng....
Đứng trước nguy cơ tan rã của chính
quyền đô hộ ở Châu Giao, triều Ngô
phải cử viên danh tướng Lục Dận
(cháu họ viên danh tướng Lục Tốn) làm
thứ sử Giao Châu, An Nam hiệu úy, đem
khoảng 8.000 quân sang Giao Châu đàn áp nhân dân
khởi nghĩa. Kết hợp dùng binh lực uy
hiếp, dùng mưu mô dụ dỗ, dùng của
cải mua chuộc, Lục Dận đã khiến
được ba nghìn hộ ở Cao Lương
(Hợp Phố) dưới quyền thủ lĩnh
Hoàng Ngô đầu hàng. Sau đó, Lục Dận
thận trọng tiến binh vào Giao Chỉ và
Cửu Chân, khi phát quân đàn áp, khi dừng quân dùng
của cải, tiền bạc mua chuộc các
thủ lĩnh địa phương. Rút cục, hàng
trăm thủ lĩnh nghĩa quân và hơn năm
vạn dân đã phải chịu thua quân Ngô.
Truyền thuyết dân gian kể rằng: Bà
Triệu đã chiến đấu chống giặc
Ngô, trên ba mươi trận thắng lợi.
Giặc gọi tên bà là Ngụy Kiều tướng
quân (Vị tướng nữ yêu kiều), là
Hệ Hải bà vương (Vua bà vùng biển mĩ
lệ). Quân Ngô sợ bà, thường có câu:
Hoành qua đương hổ dị,
Đối diện Bà Vương nan.
(Múa ngang ngọn dáo dễ chống hùm,
Đối mặt Vua Bà thì thực khó).
Cũng theo truyền thuyết dân gian, về sau có
kẻ phản bội, mách với Lục Dận
rằng Bà là nữ tướng "ái khiết úy
ô" (yêu cái trong sạch, ghét cái nhơ bẩn).
Quân Ngô liền trần truồng tiến đánh Bà.
Bà hổ thẹn, giao binh cho 3 tướng họ Lý,
lên núi Tùng tự vẫn.
Trên núi Tùng hiện có mộ Bà Triệu và dưới
chân núi Tùng là đền thờ chính của Bà
Triệu. Hội đền hằng năm ngày trước
vào ngày 21 tháng hai âm lịch.
Khởi nghĩa Bà Triệu thất bại, nhưng
hình ảnh người con gái kiên trinh bất
khuất, người nữ anh hùng dân tộc siêu
việt quyết nối chí Bà Trưng "giành
lại giang san, cởi ách nô lệ" muôn
thuở không mờ trong tâm trí phụ nữ và dân
tộc Việt Nam.
Tùng Sơn nắng quyện mây trời,
Dấu chân Bà Triệu rạng ngời sử xanh.
(thơ ca dân gian)
|