Bộ óc lớn đã ngừng tư duy

Những bài cùng tác giả

    Làm sao lấp được nỗi trống trải quá lớn này khi không thể lẩn tránh được sự thật nghiệt ngã về việc ra đi của con người ấy lại đúng vào lúc này, lúc mà dân tộc đang cần ông, nhân dân đang kỳ vọng ở ông. Một nỗi đau cứ gậm nhấm, giằng xé không sao dịu đi được. Nhưng liệu có đúng là bộ óc lớn Võ Văn Kiệt đã thật sự ngừng tư duy khi trái tim lớn ấy đã ngừng đập? Có lẽ vừa đúng vừa không đúng.

    Đúng, vì không ai thoát khỏi quy luật của sự sống và cái chết. Có nỗi đau dày vò khi một người như vậy lại đột ngột nằm xuống. “Đôi tay nhân gian chưa từng độ lượng”, câu thơ mộng mị của người nhạc sĩ tài hoa mà bình sinh ông Sáu Dân hết mực yêu thương ấy cứ như vận vào sự nghiệt ngã của thân phận con người, bất kể họ là người bình thường vẫn gặp gỡ hằng ngày hay những vĩ nhân từng để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử.

    Nhưng không đúng, nếu hiểu rằng tư tưởng khi đã thâm nhập được vào quần chúng, sẽ trở thành sức mạnh vật chất. Sức mạnh ấy sẽ trở thành động lực thúc đẩy sự phát triển. Và rồi, động lực ấy sẽ không ngừng vận động. Quá trình vận động ấy sẽ là quá trình không ngừng nảy nở, thanh lọc, loại bỏ trong sự nâng cao và thăng hoa. Mà ngẫm nghĩ kỹ, những gì mà bộ óc lớn ấy có được chính là nhờ vào ý chí và trí tuệ của nhân dân mà Võ Văn Kiệt đã hấp thu được qua sự gắn bó máu thịt với cội nguồn đó suốt cả cuộc đời và sự nghiệp của ông. Nhờ tính chất “Dân” đó mà Sáu Dân trở thành chính mình, tạo nên dấu ấn của riêng mình trong cuôc đời này.

    Môt nhà lãnh đạo có thể ra đi, đi tạm thời hay đi vĩnh viễn, nhưng nhân dân thì bất tử. Những ai mà tư tưởng được hình thành và phát triển từ nguồn mạch nhân dân, thì nhân dân sẽ biết cách làm cho nó sinh sôi nảy nở trong sự sống bất tận của dân tộc.

    Những người đã từng biết về Võ Văn Kiệt thì đều hiểu rằng nét nổi bật của con người ấy là sự gắn bó máu thịt với mạch sống dân tộc. Nhờ sự gắn bó với cuộc sống hàng ngày của dân, khi giữ trọng trách bí thư của một thành phố vừa mới giải phóng với bao bề bộn, ngổn ngang, cũng như khi nhận lãnh trách nhiệm đứng đầu Chính phủ đối diện với những thách đố cam go, ông đã biết phải chọn ra cái gì là khâu đột phá, tập trung vào đó để mở lối ra. Chọn được mũi đột phá vì ông vững tin và lắng nghe tiếng nói từ cơ sở, phát hiện được kịp thời nhưng sáng kiến của quần chúng, đến tại chỗ tìm hiểu, thu nhận kiến thức và kinh nghiệm, chú ý kiểm tra tính xác đáng của từng chủ trương từ những phản hồi của thực tiễn. Con người ấy không thích nói lý thuyết, không phải vì ông coi thường lý luận, mà vì ông tin rằng, từ hoạt động thực tiễn mới nảy sinh ra những chất liệu sống của những quyết sách đáp ứng đúng quy luật của đời sống. Với ông, quy luật ấy mới chính là sự đúc kết lý luận giàu hơi ấm của thực tiễn. Con người ông, vì vậy, là con người hành động. Không phải là hành động cảm tính chủ quan, mà hành động sau khi đã lắng nghe nguyện vọng của quần chúng, chân thành và tỉnh táo tranh thủ ý kiến chuyên gia, rồi tự mình, bằng sự trải nghiệm của chính mình mà nắm bắt được mạch sống của đất nước, rồi biết và dám đưa ra quyết định và chịu trách nhiệm đến cùng với quyết định ấy.

    Đường giây tải điện Bắc Nam là ví dụ tiêu biểu về dấu ấn Võ Văn Kiệt đã tạc vào đất nước, in đậm trong lòng dân. Và trong lòng dân, việc rạng sáng sau ngày đóng câu dao dẫn điện đường dây tải Băc Nam ấy, người đứng đầu Chính phủ đã vào trại giam thăm hỏi, tặng huy hiệu kỷ niệm đầu tiên công trình lịch sử này cho người có công lớn nhưng lại đang phải thụ án tù. Vị Thủ tướng đã mở sâm banh chúc mừng ông nguyên Bộ trưởng ngành điện ngay trong phòng giam. Một ứng xử chưa có tiền lệ thấm đẫm tính nhân văn và tinh thần nghĩa hiệp rất Nam Bộ của tính cách Sáu Dân. Ứng xử ấy, tinh thần ấy không thể có, nếu không có một bản lĩnh dám chịu trách nhiệm đến cùng làm cho hình ảnh Võ Văn Kiệt sống mãi trong lòng dân. Mà khi đã nằm trong lòng dân thì bất tử.

    Bằng bản lĩnh của người hiểu rõ sứ mệnh trước nhân dân mình, Võ Văn Kiệt tìm mọi cách để gặp gỡ, trò chuyện, trao đổi, thảo luận với nhiều người thuộc nhiều tầng lớp khác nhau, ở các vùng miền khác nhau, những đồng sự trong cấp lãnh đạo, những cấp ủy, chính quyền ở nhiều địa phương, những trí thức, những người hoạt động lý luận, những nhà giáo dục, những nhà khoa học, đặc biệt là các nhà kinh tế, các doanh nhân, những nhà văn hóa, những luật gia, nhà sử học, văn nghệ sĩ…

    Ông không đến với họ chỉ với tư cách là Thủ tướng, ông đến với họ như một người bạn biết lắng nghe, học hỏi và chia sẻ. Vì vậy mà ông tích lũy cho mình những hiểu biết, những tri thức phong phú thật sự cần thiết cho việc hoàn thành trọng trách nhân dân đã trao cho ông. Một số quyết sách từ cương vị Thủ tướng của ông đã để lại những dấu ấn đậm nét trong đời sống của đất nước, tạo dựng được nền móng kinh tế và xã hội của sự nghiệp Đổi Mới. Điều này không phải chỉ nhân dân ta ghi nhận mà dư luận quốc tế cũng đánh giá cao cống hiến của ông. Đưa tin chỉ mấy tiếng sau khi ông từ trần, Đài BBC gọi Võ Văn Kiệt “là kiến trúc sư của công cuộc Đổi Mới ở Việt Nam”.

    Khi rời khỏi trọng trách người đứng đầu chính phủ, và ngay cả khi không còn giữ nhiệm vụ cố vấn BCHTU, con người ấy không một phút giây ngừng nghỉ cho đến khi đột ngột phải nằm xuống. Sức hút Võ Văn Kiệt là sự tỉnh táo và năng động trong ứng xử trước mọi tình huống, mạnh mẽ và sáng tạo trong tư duy với tuổi đời, tuổi Đảng đã vượt cái ngưỡng phải dành thời gian cho công việc để nghỉ ngơi an hưởng tuổi già. Chuyện ấy không những xa lạ mà là “kỳ cục” với ông, như cách ông đã bộc bạch với bạn bè và người thân.

    Những người có may mắn gần ông, hiểu việc ông làm, biết mục tiêu cao cả mà ông nhẫn nại và kiên trì dũng cảm thực hiện, theo không kịp tốc độ dẻo dai và cường tráng của bước chân ông trong những chuyến đi về các địa phương trong cả nước, song hành với tốc độ của mạch tư duy mới mẻ, hiện đại không có chút hơi hướng nào của tuổi ngoài 80 mà bạn bè gọi đùa là “U90”, đã thường nói với nhau hết sức ngạc nhiên không hiểu ông Sáu Dân lấy đâu ra một nghị lực sung mãn đến vậy. Nghị lực phi thường ấy đã định hình một bản lĩnh của người đứng mũi chịu sào, dám chịu trách nhiệm đến cùng với những quyết định của mình.

    Thời kỳ ông bí thư Thành ủy thành phố Hồ Chí Minh Võ Văn Kiệt dám lấy thẻ Đảng của mình ra làm vật ký cược cho những tìm tòi sáng tạo nhằm tháo gỡ khó khăn về kinh tế. Mà muốn tháo gỡ về kinh tế, thì trước hết phải phá vỡ cái xiềng tư tưởng đang trói chặt đầu óc bởi mô hình kế hoạch hóa tập trung bao cấp được khoác cho cái áo quan điểm lập trường là trung thành với chủ nghĩa xã hội. Với cái đầu dám nghĩ, dám đột phá bằng những bước đi táo bạo và chịu trách nhiệm về những quyết sách táo bạo tuy còn quá đơn độc ấy, Võ Văn Kiệt đi vào lịch sử như một trong những “kiến trúc sư của Đổi Mới” nổi bật nhất.

    Một ví dụ khác là dấu ấn 1995, khi đang là ủy viên Bộ Chính trị và giữ trọng trách Thủ tướng Chính phủ, Võ Văn Kiệt đã có bản kiến nghị mấy vấn đề cơ bản về đường lối xây dựng đất nước gửi Bộ Chính trị. Bản kiến nghị ấy đã gây cho ông không ít phiền toái, vì có những điềm khác với cương lĩnh của Đại hội VII năm 1991. Ông Sáu Dân bình tĩnh tiếp nhận sự phiền toái ấy với bản lĩnh của một người tin chắc vào chân lý. Và rồi hơn mười năm sau, Đại hội X năm 2006 đã có một số kết luận mới, những cái mới ấy, đọc kỹ, chính là một số vấn đề mà nội dung mà bản kiến nghị của Võ Văn Kiệt đã từng đưa ra.

    Với năng khiếu bẩm sinh cộng với sự trải nghiệm của một người cách mạng theo đúng nghĩa của hai từ ấy, ông đã có sự nhạy cảm chính trị đặc biệt để đưa ra những ý tưởng sáng tạo phù hợp với sự vận động của cuộc sống mà giờ đây ngẫm nghĩ lại mới thấy đó là nét nổi trội của phẩm cách người đảm đương trọng trách được nhân dân trao cho. Sự nhạy cảm chính trị đó còn là do ông biết rõ mình thiếu những gì và cần học hỏi những gì. Ông học theo cách của riêng ông.

    Đọc, ông cũng đọc rất nhiều với những ghi chú cần thiết giữ nhịp cho sự tìm tòi và suy ngẫm. Nghe, ông cũng nghe rất chăm chú và kỹ lưỡng những ý kiến của người đang nói chuyện để hiểu họ, hiểu cuộc sống, và tích lũy cho mình những hiểu biết. Với ông, không có độc thoại áp đặt và ban phát tư tưởng, chỉ có đối thoại để chân thành và nghiêm túc lắng nghe nhằm làm sáng tỏ chân lý cuộc sống. Ông không ngại thẳng thắn tranh luận, nhưng cũng biết chờ đợi và cảm thông. “Ai cũng có những phút bực dọc mất bình tĩnh, nhưng do không nắm chắc được thông tin nên đâm ra phiến diện và hạn chế trong cách nghĩ, cách phản ứng. Mình phải biết chờ đợi họ, cung cấp thông tin cho họ, có vậy mới đoàn kết và khai thác được sự đóng góp của họ và cũng là giúp đỡ họ”, ông căn dặn những người cùng làm việc khi gặp gỡ, đối thoại với anh em ở xa mới về.

    Vì thế mà ông có rất nhiều bạn. Bạn theo đúng ý nghĩa của chữ ấy. Bạn trong nước và bạn quốc tế. Bạn cùng lứa tuổi và bạn vong niên. Họ đến với ông thoải mái thân tình, vượt qua mọi câu nệ khi tìm gặp một vị cựu Thủ tướng. Những “Hai Lúa” của miệt vườn đồng bằng Sông Cửu Long thoải mái bộc lộ những bức xúc, những dự định của họ. Đồng bào người Dao ở thung lũng Điện Biên tít tắp Lai Châu, Tây Bắc phải di dời lên nơi ở mới nhường đất cho công trình xây dựng thành phố Điện Biên, họ lập hợp tác xã mới và mời ông làm xã viên danh dự, thân tình coi ông như người nhà. Ông Sáu cứ phàn nàn mãi là trong chuyến đi vừa rồi, ông đã lỡ hẹn với họ một chuyến về thăm.

    Ông có thể bỏ bữa cơm nhà để nhận lời mời đến bữa nhậu ngẫu hứng của một vài văn nghệ sĩ quen biết. Cánh khách nhậu bữa ấy thật bất ngờ khi ông có mặt chỉ sau 30 phút được mời, vừa thân tình ngồi  xuống ghế vừa nói “sợ các cậu đợi lâu mất hứng”!

    Chuyến đi thăm các tỉnh miền Trung sau những tàn phá nặng nề của bão lũ vừa rồi, ông dừng lâu ở xóm công nhân lao động hỏi cặn kẽ bữa ăn, chỗ nằm, điều kiện làm việc và sinh hoạt sau cả ngày lao động căng thẳng. Đi về, ông gặp những người làm xã hội học mà ông quen biết để yêu cầu tiến hành một cuộc khảo sát nghiêm túc về đời sông người lao động ở các khu công nghiệp nhằm hình thành những kiến nghị cụ thể gửi cho ông để ông chuyển đến những người có trách nhiệm.

    Với ai, ông cũng tìm được cách gợi mở để họ nói lên ý nghĩ và trình bày chính kiến, những cái đó làm giàu có thêm tư tưởng của ông, tiếp thêm năng lượng cho dòng tư duy mạnh mẽ của ông, khiến ông có thể bắt kịp nhịp sống của đất nước, của thời đại. “Mừng quá, tư duy của ông ấy vẫn mạnh mẽ, quyết liệt, vừa nhuần nhị chất truyền thống, vừa mới mẻ tính hiện đại”, đó là nhận xét của một nhà trí thức nước ngoài trong bữa cơm thân mật sau buổi làm việc mà ông ân cần căn dặn phải thật tế nhị, đạm bạc nhưng thật chu đáo và thân tình.

    Ông có nhiều cuộc gặp gỡ và trao đổi ý kiến với nhiều nhà lãnh đạo của nhiều nước Châu Á và thế giới, trong đó có những nguyên thủ quốc gia đã là những người bạn chí thiết của ông. Ông cũng không bỏ lỡ dịp gặp gỡ đại diện của các tổ chức chính trị, kinh tế, tài chính, văn hóa khu vực và toàn cầu, các chính khách, nhiều nhà trí thức, nhà báo nước ngoài khi ông còn tại nhiệm cũng như khi ông lui về. Điều ấy đã giúp ông cập nhật và làm phong phú thêm, mới mẻ thêm tri thức và kinh nghiệm hoạt động ngoại giao để trao đổi với những người có trách nhiệm. Đối ngoại dân tộc là tư tưởng chỉ đạo trong chính sách và hoạt động đối ngoại mà ông tích lũy được, xem lợi ích dân tộc là tối thượng, lấy phục vụ và thúc đẩy kinh tế làm nhiệm vụ chính yếu trong khi phát triển mạnh mẽ quan hệ bạn bè và đối tác tin cậy của mọi quốc gia, trong cộng đồng quốc tế vì hòa bình, hợp tác và phát triển. Bề dày kinh nghiệm và tri thức trong hoạt động đối ngoại của ông là vốn quý của đất nước mà những người có hiểu biết hết sức trân trọng.

    Vốn quý ấy cũng như tri thức quản lý và những hiểu biết phong phú của ông về văn học nghệ thuật được tích lũy từ sự đào luyện trong cuộc sống từ những bước đầu của người thanh niên nông dân tình nguyện dấn thân theo gương các chị, các anh tham gia “Nam Kỳ Khởi nghĩa” những năm 1940, rồi trưởng thành dần lên thành người cán bộ trung kiên của Đảng. Ngót nửa thế kỷ trước và sau Cách mạng Tháng Tám 1945 cho đến hai cuộc kháng chiến, con người ấy sống trong lòng dân , được dân cưu mang chở che, ông hiểu rõ sức mạnh và trí tuệ của người nông dân cũng như của các tầng lớp nhân dân yêu nước. Quả đúng là nhờ tính chất “Dân” của Sáu Dân, nhờ sự nỗ lực học hỏi  công thêm một “năng lực trời phú” mà có người dõi theo cuộc đời và sự nghiệp của ông đã gọi rất đúng đó là “thiên bẩm” của ông, một nông dân chính cống đã trở thành người trí thức với hàm nghĩa đầy đủ và tốt đẹp của danh hiệu “người trí thức”.

    Đúng như câu thơ của Việt Phương, người bạn chí thiết và gần gũi của Sáu Dân vừa gửi vào nhờ đọc cho Hiêu Dân, con gái của ông, trong giờ phút đau thương này :  

“Người dân nghèo ít học thành trí thức
Có trong mình người trí thức chân quê
Những mơ ước suốt môt đời hừng hực
Tìm đường đi bằng đức biết lắng nghe”

     Bộ óc của Sáu Dân là bộ óc của một con người, một người dân, một nhà lãnh đạo, một trí thức. Vì thế, dòng tư duy mạnh mẽ của bộ óc ấy đang sông mãnh liệt hơn bao giờ hết trong mạch tư duy của dân tộc, trong ý chí và khát vọng của nhân dân, đang phát huy mạnh mẽ trong sự nghiệp cao cả của đất nước vượt qua mọi thách thức.

    Anh Sáu Dân ơi, xin đọc Anh nghe những lời thơ thiết tha “Kính viếng hương hồn anh Sáu Dân” của Việt Phương , cũng là lời quặn đau của chúng tôi :

“Người có biết đời cần người đến thế
Đời cần người lúc này bao xiết kể
Người đừng đi đừng đi đừng đi…

Người đừng đi đừng rời bỏ đời này

Người còn đây trong tiến trình dân tộc
Những mầm non giàu sức bật vươn lên
Những công trình dở dang cần hoàn tất
Và ánh trăng vằng vặc ở bên thềm

Những hàng me đường Sài Gòn vẫn hát
Dòng Cửu Long đang bát ngát phù sa
Người không đi mà được về bên Bác
Trong bạt ngàn thơm mát những mùa hoa

                                                                                          TpHCM ngày 12.6.2008

Không sao tin được trái tim lớn ấy lại có thể ngừng đập vào lúc này, lúc mà dân tộc này cần đến anh, đất nước này đặt hy vọng vào anh, nhân dân mong chờ ở anh, Đảng đòi hỏi ở anh, tuổi trẻ Việt Nam gửi gắm niềm tin vào con người tuy đã 86 tuổi mà vẫn rất trẻ trong tình cảm và tư tưởng, trong hành động và ước mơ. Vậy mà con người ấy đã bất thần đột ngột ra đi!

Nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã ra đi

Thế kỷ XXI dữ dội này có những biến động không sao lường hết được của hành tinh chúng ta đang sống chính vào lúc mà trí tuệ và cảm xúc của con người cũng theo tốc độ phát triển của khoa học và công nghệ mà mạnh mẽ lên vượt bực mà lịch sử chưa từng biết đến. Nhưng cũng chính vào lúc ấy, một sự thật oái oăm và nghiệt ngã mà linh cảm đã thầm kín mách bảo khó mà tránh được, đã đau đớn xảy ra.

Tin đồng chí Sáu Dân qua đời gây chấn động mạnh trong tâm tư, tình cảm của biết bao người thầm mong mỏi vào vận nước. Mà quả là sự tàn nhẫn không chút nương nhẹ của cuộc đời, lại hay đặt ra những thách đố phũ phàng cho tất cả những ai đang thiết tha và mãnh liệt gửi gắm niềm tin và khát vọng vào con người ấy, một trái tim, một khối óc, một bản lĩnh nổi trội lên trong những trái tim và bộ óc của một thế hệ người con người đã được tôi luyện trong ngọn lửa cách mạng, kháng chiến và đổi mới để rồi thật sự tỉnh táo và bản lĩnh trong hội nhập và phát triển của đất nước.

Sau những phút giây lạnh người với tin dữ, sau những thương cảm trào dâng tưởng chừng khó mà viết được gì khi nước mắt nhòe mặt kính, hình ảnh lớn của con người ấy cứ như mỉm cười nhắc nhở: Đừng ủy mị chỉ biết sụt sùi thương cảm, hãy làm một cái gì đó cho đất nước, cho nhân dân.

“Không được nản, nghe chưa”

Khi chia tay chuẩn bị lên đường đi Hà Lan, để rồi đến phút cuối lại phải đi cấp cứu, ông vẫn nói rõ dự định, mà giờ phút này đau đớn mà nói rằng, đó là dự định dang dở cuối cùng: “Thử học hỏi kinh nghiệm về chống nước biển dâng tại nơi mà bao thế kỷ nay người ta đã có biết bao tri thức, công nghệ và bản lĩnh sống dưới mực nước biển, đây là nơi số một cần phải tìm đến vào lúc này”. Ông Sáu Dân vừa cười vừa nói đùa “Không được nản, nghe chưa”. Ấy là ông muốn nhắc nhở điều mà ông thường nhắc nhở “Thua keo này phải bày keo khác, cứ phải tin rằng, dân tộc sẽ thắng, Đảng của chúng ta sẽ thắng”.

Niềm tin mãnh liệt ấy của ông đã truyền một sức mạnh bất tận cho những ai có dịp được ông tiếp sức. Có một chuyện ông nói đùa song nội dung thì thật là nghiêm túc: “Tôi sẵn sàng ký gửi tấm thẻ Đảng của tôi cho các anh giữ, kể cả những huân chương, huy chương mà Đảng và Nhà nước đã trao cho tôi các anh cũng có thể xem là vật ký cược cho điều mà tôi đang làm, đang đề nghị, đang giới thiệu mà tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm”.

Con người ấy từng được tôi luyện trong ngọn lửa của “Nam kỳ khởi nghĩa” năm 1940, qua thử thách khốc liệt của các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm đến từ mọi hướng, qua những suy tư dằn vặt để dám chịu trách nhiệm về những sáng tạo trong cách nghĩ và cách làm của một trong những người đi đầu của công cuộc Đổi Mới.

Con người ấy, cho đến khi đột ngột ra đi, vẫn trước sau như một là con người hết lòng vì sự nghiệp của dân tộc, của Đảng, tuyệt đối trung thành với tư tưởng Hồ Chí Minh nên đã học theo bản lĩnh và sự kiên trì thuyết phục của Hồ Chí Minh để không chút mệt mỏi, ngừng nghỉ phấn đấu cho mục tiêu chân chính trước mắt cũng như lâu dài của đất nước. Mục tiêu trước mắt và lâu dài ấy được đúc kết qua trải nghiệm một người chiến sĩ cách mạng biết vượt lên chính mình, biết và dám học hỏi quần chúng, đặc biệt là biết lắng nghe và dám nghe những ý kiến trái tai của những người dám có chính kiến.

Con mắt xanh

Võ Văn Kiệt đúng là người có con mắt xanh khi nhận ra thời điểm cần phải tập trung đưa sự nghiệp đại đoàn kết dân tộc lên một tầm vóc mới đáp ứng được đòi hỏi của dân tộc trong vận hội mới của đất nước, trong thời cơ mới của hội nhập quốc tế với bối cảnh thời đại thế kỷ XX bước sang thế kỷ XXI. Ông không mệt mỏi, kiên trì thuyết phục và tự mình làm gương cho việc chăm chút vun đắp sự nghiệp cao cả ấy từ những ý tưởng táo bạo được nhiều tờ báo có uy tín quốc tế xem là những “ý tưởng cách tân mang tầm cỡ thời đại” đến việc làm cụ thể sẵn sàng tiếp và đối thoại thẳng thắn với bất kỳ cá nhân nào bày tỏ tấm lòng yêu nước theo cách của họ.

Có lẽ vì thế chăng mà ngày 11-.6-2008, khi trong nước chưa đưa tin, thì các các hãng truyền thông lớn của thế giới như BBC, AP đã nhanh chóng bình luận và trang trọng đưa những bức ảnh của nhân vật chính trị mà họ đánh giá rất cao. BBC bình luận: Trong một phỏng vấn hiếm hoi với BBC, ông Kiệt nói: “Tổ quốc là của mình, dân tộc là của mình, quốc gia là của mình, Việt Nam là của mình, chứ không phải là của riêng của người cộng sản hay của bất cứ tôn giáo hay phe phái nào cả”. Ông cũng kêu gọi đối thoại với những người bất đồng chính kiến.

Có phải vì thế chăng mà trong điện thoại hỏi tin, một trí thức yêu nước ở Mỹ vừa được ông hai lần nói chuyện vào đầu tháng 5 vừa qua đã nghẹn ngào mãi mới thốt lên “rồi đây chúng tôi biết nói chuyện với ai đây”. Có lẽ, nếu nghe được lời nói chân tình ấy, ông Sáu sẽ tủm tỉm cười như mọi bận: “Đất nước này là của những người cùng một tấm lòng yêu nước như chúng ta, sẽ còn biết bao người sẵn sàng nghe các anh” .

Ông gần gũi với giới trí thức, thật lòng lắng nghe họ, khuyến khích họ thẳng thắn nói hết những nhận xét của họ cho dù là gay gắt, thậm chí không giấu được sự phẫn nộ. Trong một bữa cơm thân mật ở nhà con gái ông vào hồi tháng tư vừa rồi, cách nói chuyện của ông cũng như lối ứng xử của ông không chút phân biệt giữa một giáo sư sử học vừa ở Mỹ về đến thăm ông, một giáo sư kinh tế người ngoài Đảng vừa hoàn thành một công trình nghiên cứu kinh tế mà ông nhận viết lời giới thiệu, một ông Viện trưởng một Viện Nghiên cứu tư nhân vừa mới thành lập mà ông hết lòng cổ vũ, một nhà thơ từng có những câu thơ nổi tiếng là “ngang ngạnh” dám nói “rất ngang” với ông, khiến cho bữa cơm mang đầy đủ không khí cởi mở, thoải mái của đúng “một bữa nhậu lai rai”.

“Bữa nhậu lai rai” là lời của ông Sáu Dân khi yêu cầu con gái ông tiếp thêm món nhậu mà bớt đi những đĩa cơm. Ấy thế mà lắng nghe kỹ thì dư âm của bữa nhậu ấy lại tràn đầy ý tưởng phải làm một cái gì cho đất nước, để vuột mất cơ hội là lỗi của tất cả chứ không của riêng ai. Ông đã truyền niềm tin và sức mạnh của ông cho mọi người “lai rai” cùng ông! Với ông, tập hợp cho được trí tuệ và đóng góp của giới trí thức trong ngoài nước lúc này phải là một đột phá nhằm khởi động một sức mạnh mới của đất nước. Theo ông, đây phải là một ý tưởng cần chiếm lĩnh trong tư duy của những người đang gánh trên vai mình trọng trách của đất nước.

"Phải thật gần dân"

Với một năng khiếu trời phú, Võ Văn Kiệt có sự nhạy cảm với vai trò của người trí thức và hết lòng tôn trọng sự đóng góp của họ ngay khi ông còn là Phó bí thư Tỉnh ủy một tỉnh năm 1947, thà chịu kỷ luật của tổ chức chứ không đồng ý gạt bỏ chức trách bí thư vốn xuất thân là một trí thức để ông thay thế vào vị trí ấy, vì ông chính là một người cố nông đúng với nghĩa đen của nó. Và trong sâu thẳm tình cảm của con người xuất thân từ nông dân nghèo khổ ấy, ông viết với tất cả tấm lòng mình “không thể để thân phận người nông dân bị gạt ra ngoài rìa của sự phát triển” vừa đăng trên báo chỉ cách đây vài tuần.

Chuyến đi dài của ông dọc các tỉnh Miền Trung vừa rồi là để tận mắt nhìn thấy những mất mát mà người dân, trước hết là nông dân phải gánh chịu cùng với cách xử lý của các cấp Đảng và chính quyền sau những thiên tai dữ dội giáng xuống khúc ruột của đất nước. Đi về là ông bắt tay vào viết ngay những bài báo nói trên. Ông nhiều lần nhắc nhở các nhà xã hội học phải điều tra ngay cuộc sống của công nhân ở những xóm lao động, ở những khu nhà trọ với tất cả những vấn nạn mà họ đang gánh chịu.

Có lần ông không giấu được phẫn nộ khi nghe nói rằng: “Có khi những tình cảnh mà người lao động phải bán sức lao động rẻ mạt với đồng lương không đủ sống còn thê thảm hơn điều mà Ph.Ăngghen miêu tả trong tác phẩn từng được gọi là tác phẩm kinh điển “Tình cảnh giai cấp công nhân Anh ”, ông dằn giọng, “thế thì sao anh không viết đi. Chỉ phê phán, than vãn suông thì ích gì”?

Chính vì thế, ông đặc biệt quan tâm đến cách làm việc của cấp ủy và chính quyền địa phương. Có lần trong một chuyến đi khảo sát ở Lâm Đồng, sau suốt buổi sáng đi thăm nhiều cơ sở sản xuất, do đường vào xã quá gồ ghề khiến chiếc xe xóc dựng, người bảo vệ phải quài tay giữ chặt lấy ông, thế mà sau bữa trưa, ông kiên quyết không đồng ý với các bố trí nhằm dành thì giờ để ông nghỉ trưa chút đỉnh mà hủy cuộc gặp huyện ủy và ủy ban huyện. “Làm sao đã đến được đây mà chỉ ăn cơm rồi về. Tôi đâu phải khách mời của các anh. Tôi đi để gặp anh em mình ở cơ sở”, ông chân tình nói với đồng chí Chủ tịch tỉnh.

Ông cũng không đồng ý chỉ gặp bí thư và chủ tịch huyện tại phòng làm việc của Bí thư huyện có ghế bành để ông ngồi thoải mái. Ông dành trọn buổi chiều tại phòng họp nghe huyện ủy và ủy ban báo cáo tình hình, hỏi tỉ mỉ từng việc rồi thẳng thắn góp nhiều ý kiến cụ thể. Ông ôm chặt cả bí thư và chủ tịch trong vòng tay thân thiết và thân mật dặn “tụi bây phải thật gần dân, lắng nghe dân, tiếp thu ý kiến đóng góp của bà con các dân tộc”.

Cũng vẫn ứng xử như vậy, trong một chuyến đi thăm Bình Định, giữa trưa đứng bóng, sau chuyến đi thẳng từ Dung Quất vào, mặc cho bác sĩ đi kèm nhăn nhó cự nự với bí thư tỉnh, ông cười cười gạt đi, và vẫn cứ đầu trần, để người cầm ô “thất nghiệp”, ông ra thẳng công trường đang thi công chiếc cầu, mà theo Bình Định là chiếc cầu biển dài nhất nước, để động viên công nhân và nhận lời trao giải thưởng cho đơn vị xuất sắc. Ông dí dỏm hỏi bí thư tỉnh: “Liệu giữa cầu có chú ý thi công chỗ đứng hóng mát cho tụi trẻ ra đây ngắm cảnh và hò hẹn không. Cảnh trí tuyệt vời này mà quên mất điều đó thì phí quá ”!

Chiêu hiền đãi sĩ

Trong trái tim lớn mà nhịp đập dành cho vận mệnh của đất nước, vẫn đủ chỗ cho những cảm xúc rất nhân văn, có lẽ vì thế mà Võ Văn Kiệt có rất nhiều người bạn là những Hai Lúa ở miệt vườn đồng bằng Sông Cửu Long cũng như những bà con người Dao ở thung lũng Điện Biên tít tắp vùng Lai Châu Tây Bắc phải chuyển cư ra khỏi vùng đất màu mỡ để dành cho việc xây dựng thành phố hiện đại. Những bà con dân tộc ấy đã kết nghĩa anh em với ông Sáu Dân. Họ nhận ông làm xã viên danh dự của họ, điều mà ông vẫn thường tự hào nhắc đến, và tiếc cho trong dịp vừa rồi, ông chưa có dịp lên thăm lại những người bà con thân thiết mà ông luôn nhớ họ.

Ông cũng sẵn sàng nhận một lời mời về bữa nhậu ngẫu hứng của cánh nhà văn và nghệ sĩ quen biết, bỏ bữa cơm nhà để sau 30 phút đã có mặt “để anh em khỏi sốt ruột”, ông vừa ngồi xuống vừa nói. Nhưng, ông cũng lại hết sức chu đáo và nghiêm túc chỉ thị chuẩn bị cho một bữa cơm thân mật để tiếp mấy trí thức Việt Kiều sao cho thân mật đơn giản, nhưng lịch sự và tế nhị.

Trong bữa cơm ông mời anh em trí thức Hà Nội trong dịp ông ra công tác, ông không quên nhắc phải chuẩn bị một suất ăn kiêng cho một người có mặt trong bữa cơm đạm bạc ấy. Ông rất hào hứng và thú vị đến với thế hệ trẻ vì ông tin ở trí tuệ, bản lĩnh và sức mạnh của họ, đó là lý do ông hay về thăm và viết bài cho các tờ báo nhiều độc giả trẻ tìm đọc.

Trong trái tim lớn ấy có đủ chỗ cho những tấm lòng thiết tha vì vận mệnh của đất nước, từ những người cộng sản trung kiên và trong sáng mà ông hết mực tin cậy và chia sẻ, cho đến những trí thức ngoài nước mà ông chỉ gặp qua bức thư tâm huyết trình bày ý tưởng của họ, cùng với biết bao những người Việt Nam tin vào vận nước đã tìm đến ông, và ông hết lòng chia sẻ.

Cũng đã có những người đã giữ những trọng trách trong chế độ cũ nay thành tâm muốn đóng góp cho đất nước, ông đã tìm cách cảm thông động viên, dám bỏ qua những nghi ngờ định kiến thiếu thiện chí, để có thể hướng những đóng góp của họ vào sự nghiệp chung không của riêng ai. Dân Sài Gòn đã nói nhiều đến chuyện này với sự khâm phục và tin cậy, họ biết là ông đã phải vượt qua những thử thách như thế nào, và cuộc sống đã chứng minh rằng ông đúng.

Vì quả thật, thời đại mà chúng ta đang sống là thời đại của những chuyển động khó lường và những đột biến cũng không sao có thể hình dung được trước mà không phải ai cũng đủ khả năng nhìn ra được quy luật về sự vận động của nó. Khi mà những con người cụ thể không phân biệt quốc tịch và màu da bước từ tàu vũ trụ ra ngoài không gian, chập chững những bước đi khám phá nhằm khắc phục sự hạn hẹp của quả đất -“ngôi làng toàn cầu”- đã quá chật chội.

Rồi lúc con tàu vũ trụ đáp xuống Sao Hỏa, mở ra một chân trời mới, để cho những ai chần chừ, còn tin rằng tương lai chỉ sẽ là sự tiếp tục đơn giản của quá khứ, sẽ sớm thấy mình bị hụt hẫng trước sự thay đổi, họ buộc phải suy nghĩ lại, sẽ đi đến đâu và bằng cách nào đi đến đó, khi mà có lẽ đã quá muộn để tránh được điều không thể tránh khỏi.

Nhưng khi những điều ấy xảy ra, thì oái oăm thay, điều không thể tránh khỏi trước tiên vào lúc này lại là nỗi đau nhân thế mà chúng ta phải nhận lĩnh: Trái tim lớn của con người đã từng cống hiến hết sức mình và để lại dấu ấn đậm nét vào lịch sử, đặc biệt là giai đoạn Đổi Mới với những quyết sách táo bạo và đầy trách nhiệm của một vị Thủ tướng dám ra quyết định và chịu trách nhiệm về những quyết định của mình, đã ngừng đập.

Nhưng chính vì trái tim lớn ấy đã biết dành trọn vẹn cho Đảng của Hồ Chí Minh, cho sự nghiệp bất tử của dân tộc, trái tim ấy dành cho vận mệnh của đất nước, luôn đập trong nhịp đập mạnh mẽ của khối đại đoàn kết dân tộc, vào lúc mà nhân dân không cho phép để vuột mất vận hội của đất nước, cho nên, trái tim ấy tuy ngừng đập trong cơ thể của một con người, song nhịp đập của nó lại mãnh liệt và không phút giây ngừng nghỉ trong trái tim của mọi người Việt Nam yêu nước và tin vào sức mạnh bất diệt của một dân tộc chưa bao giờ chịu đầu hàng số phận.

Trái tim lớn ấy biết đập theo nhịp đập của thời đại và truyền thống quật cường Việt Nam luôn biết vượt qua mọi thách thức mà lớn lên, để cả dân tộc biết mình từng có sức mạnh của Thánh Gióng. Trái tim mãnh liệt của Võ Văn Kiệt vẫn đập mạnh mẽ và sôi động hơn bao giờ hết trong mạch sống của dân tộc!!