China's new intelligentsia
|
Giới trí thức mới của Trung Quốc
|
| Despite the global
interest in the rise of China, no one is paying much
attention to its ideas and who produces them. Yet China
has a surprisingly lively intellectual class whose ideas
may prove a serious challenge to western liberal hegemony |
Lời tựa của Prospect Magazine:
Mặc dù sự trỗi dậy của Trung Quốc đang thu hút mối
quan tâm của cả thế giới, chưa có ai để ý đến những tư
tưởng của đất nước này và tìm hiểu xem chúng do ai đề
xướng. Ấy thế mà Trung Quốc lại có một tầng lớp trí thức
hoạt bát đến bất ngờ mà những tư tưởng của họ có thể trở
thành một thách thức đáng gờm đối với bá quyền tự do Tây
phương.
|
I will never forget my first
visit, in 2003, to the Chinese Academy of Social Sciences
(CASS) in Beijing. I was welcomed by Wang Luolin, the
academy's vice-president, whose grandfather had translated
Marx's Das Kapital into Chinese, and Huang Ping, a former
Red Guard. Sitting in oversized armchairs, we sipped
ceremonial tea and introduced ourselves. Wang Luolin nodded
politely and smiled, then told me that his academy had 50
research centres covering 260 disciplines with 4,000
full-time researchers.
As he said this, I could feel myself shrink into the seams
of my vast chair: Britain's entire think tank community is
numbered in the hundreds, Europe's in the low thousands;
even the think-tank heaven of the US cannot have more than
10,000. But here in China, a single institution—and there
are another dozen or so think tanks in Beijing alone—had
4,000 researchers. Admittedly, the people at CASS think that
many of the researchers are not up to scratch, but the raw
figures were enough. |
Tôi sẽ chẳng bao giờ quên cái lần đầu
tôi đến thăm Viện Khoa học Xã hội Trung
Quốc ở Bắc Kinh vào năm 2003. Đón tiếp tôi
là Vương Lạc Lâm (Wang Luolin), phó viện
trưởng và cháu nội của người đã dịch bộ Tư
bản của Marx sang tiếng Hoa, và Hoàng Bình
(Huang Ping), một cựu Hồng Vệ binh. Ngồi
trong những chiếc ghế tay ngai to quá khổ,
chúng tôi nhấp những chén trà nghi lễ rồi
tự giới thiệu nhau. Vương Lạc Lâm gật đầu
lịch thiệp, mỉm cười rồi nói với tôi rằng
viện của ông có 50 trung tâm nghiên cứu,
bao gồm 260 bộ môn với 4000 nhà nghiên cứu
trong biên chế.
Nghe ông nói, tôi cảm thấy như mình bị co
vào trong những đường khâu của chiếc ghế
to rộng: toàn bộ cộng đồng chuyên viên tư
vấn chính sách của Anh quốc mới được tính
bằng con số trăm, còn của cả châu Âu là
dưới con số ngàn; ngay cả ở cái thiên
đường Hoa Kỳ của ngành tư vấn chính sách
nó cũng không nhiều hơn con số 10.000. Thế
mà ở đây, tại Trung Quốc, chỉ một cơ quan
thôi đã có đến 4000 nhà nghiên cứu, và một
mình Bắc Kinh đã có tới cả tá cơ quan như
thế. Cứ cho rằng trình độ nhiều nhà nghiên
cứu ở đây chưa đáp ứng công việc, nhưng
những con số thô lược kia cũng đủ gây ấn
tượng. |
| At the beginning of that trip, I
had hoped to get a quick introduction to China, learn the
basics and go home. I had imagined that China's intellectual
life consisted of a few unbending ideologues in the back
rooms of the Communist party or the country's top
universities. Instead, I stumbled on a hidden world of
intellectuals, think-tankers and activists, all engaged in
intense debate about the future of their country. I soon
realised that it would take more than a few visits to
Beijing and Shanghai to grasp the scale and ambition of
China's internal debates. Even on that first trip my mind
was made up—I wanted to devote the next few years of my life
to understanding the living history that was unfolding
before me. Over a three-year period, I have spoken with
dozens of Chinese thinkers, watching their views develop in
line with the breathtaking changes in their country. Some
were party members; others were outside the party and
suffering from a more awkward relationship with the
authorities. Yet to some degree, they are all insiders. They
have chosen to live and work in mainland China, and thus to
cope with the often capricious demands of the one-party
state. |
Lúc bắt đầu chuyến đi, tôi những mong nhanh chóng có được
một sự khai tâm về Trung Quốc, tìm hiểu những điều thiết yếu
rồi trở về. Tôi đã hình dung rằng đời sống trí thức ở Trung
Quốc chỉ bao gồm mấy ông tuyên huấn cứng rắn ở hậu cung Đảng
Cộng sản hoặc ở mấy trường đại học hàng đầu của nước này.
Nhưng thay vì vậy, tôi đã bắt gặp cả một thế giới ngầm các
trí thức, các chuyên viên tư vấn chính sách và các nhà hoạt
động xã hội – tất cả đều tham gia vào cuộc bàn cãi gay cấn
về tương lai đất nước. Tôi sớm nhận ra rằng tôi sẽ phải đến
Bắc Kinh và Thượng Hải nhiều hơn vài lần để nhìn thấu quy mô
và tham vọng của các cuộc tranh luận nội bộ ở Trung Quốc.
Ngay trong chuyến đi đầu tiên ấy, tâm trí tôi đã được bồi
bổ: tôi đã xác định là cần dành thêm vài ba năm đời mình để
hiểu biết những trang sử sống động đang mở ra trước mắt tôi.
Trong thời gian ba năm, tôi đã trò chuyện với hàng chục nhà
tư tưởng Trung Hoa, đồng thời dõi theo sự sinh thành và phát
triển những quan điểm của họ nhịp cùng những đổi thay ngoạn
mục trên đất nước họ. Trong số họ một số từng là đảng viên
cộng sản, số khác thì ở ngoài Đảng và từng khốn khổ vì những
mối quan hệ rắc rối với giới cầm quyền. Song ở mức độ nào đó
họ thảy đều là những người trong cuộc. Họ đã chọn sống và
làm việc tại Trung Hoa lục địa, và như vậy có nghĩa là họ
thường xuyên phải đương đầu với những đòi hỏi đồng bóng của
một nhà nước độc đảng. |
| We are used to
China's growing influence on the world economy—but could
it also reshape our ideas about politics and power? This
story of China's intellectual awakening is less well
documented. We closely follow the twists and turns in
America's intellectual life, but how many of us can name a
contemporary Chinese writer or thinker? Inside China—in
party forums, but also in universities, in
semi-independent think tanks, in journals and on the
internet—debate rages about the direction of the country:
"new left" economists argue with the "new right" about
inequality; political theorists argue about the relative
importance of elections and the rule of law; and in the
foreign policy realm, China's neocons argue with liberal
internationalists about grand strategy. Chinese thinkers
are trying to reconcile competing goals, exploring how
they can enjoy the benefits of global markets while
protecting China from the creative destruction they could
unleash in its political and economic system. Some others
are trying to challenge the flat world of US globalisation
with a "walled world" |
Chúng ta đã quen với ảnh hưởng ngày càng gia tăng của Trung
Quốc đối với nền kinh tế thế giới – nhưng liệu điều đó có
làm thay đổi cách chúng ta nghĩ về chính trị và quyền lực?
Câu chuyện về sự giác tỉnh trí thức của nước Trung Hoa chưa
từng được ghi chép một cách hệ thống. Chúng ta theo dõi sát
sao từng ngõ ngách của đời sống trí tuệ nước Mỹ, nhưng liệu
có bao nhiêu người trong chúng ta có thể nêu tên một nhà văn
hoặc một nhà tư tưởng Trung Hoa? Bên trong Trung Quốc –
không chỉ trên các diễn đàn của Đảng, mà cả trong các trường
đại học, trong những cơ quan tư vấn chính sách bán độc lập,
trên báo chí và trên Internet – những cuộc cãi vã đang diễn
ra ác liệt xoay quanh việc điều hành đất nước: các nhà kinh
tế “cánh tả mới” tranh biện với những đồng nghiệp “cánh hữu
mới” về sự bất bình đẳng xã hội; các nhà lý thuyết chính trị
thì tranh luận về tầm quan trọng tương đối của bầu cử và
nguyên tắc pháp quyền; còn trong địa hạt chính sách đối
ngoại, các nhà tân bảo thủ của Trung Quốc tranh biện về
chiến lược tổng quát với các nhà quốc tế chủ nghĩa chủ
trương khai phóng. Các tư tưởng gia Trung Quốc đang tìm cách
dung hòa những mục tiêu tranh chấp nhau, trong khi thăm dò
xem làm sao để chúng có thể hưởng lợi từ các thị trường
toàn
cầu mà lại vẫn bảo vệ được Trung Quốc khỏi sự hủy diệt sức
sáng tạo mà chúng có thể gây ra cho hệ thống chính trị và
kinh tế của Trung Quốc. Một số người khác lại đang nỗ lực
thách thức cái thế giới phẳng của sự
toàn
cầu hóa Hoa Kỳ bằng phiên bản Trung Hoa của một “thế giới
được rào giậu”. |
| Paradoxically, the
power of the Chinese intellectual is amplified by China's
repressive political system, where there are no opposition
parties, no independent trade unions, no public
disagreements between politicians and a media that exists
to underpin social control rather than promote political
accountability. Intellectual debate in this world can
become a surrogate for politics—if only because it is more
personal, aggressive and emotive than anything that formal
politics can muster. While it is true there is no free
discussion about ending the Communist party's rule,
independence for Tibet or the events of Tiananmen Square,
there is a relatively open debate in leading newspapers
and academic journals about China's economic model, how to
clean up corruption or deal with foreign policy issues
like Japan or North Korea. Although the internet is
heavily policed, debate is freer here than in the printed
word (although one of the most free-thinking bloggers, Hu
Jia, was recently arrested). And behind closed doors,
academics and thinkers will often talk freely about even
the most sensitive topics, such as political reform. The
Chinese like to argue about whether it is the
intellectuals that influence decision-makers, or whether
groups of decision-makers use pet intellectuals as
informal mouthpieces to advance their own views. Either
way, these debates have become part of the political
process, and are used to put ideas in play and expand the
options available to Chinese decision-makers.
Intellectuals are, for example, regularly asked to brief
the politburo in "study sessions"; they prepare reports
that feed into the party's five-year plans; and they
advise on the government's white papers. |
Thật là nghịch lý khi quyền lực của người trí thức Trung
Quốc lại được khuếch trương bởi hệ thống chính trị hà khắc
của nước này, nơi không có các đảng đối lập, không có công
đoàn độc lập, không có những bất đồng công khai giữa các nhà
chính trị, còn bộ máy truyền thông thì tồn tại chỉ để củng
cố việc kiểm soát xã hội chứ không để xúc tiến trách nhiệm
giải trình chính trị. Trong một thế giới như thế, sự tranh
luận trí thức có thể trở thành một thứ đại lý của chính trị
– nhất là khi nó mang nhiều tính cá nhân, gây hấn và cảm
tính hơn bất cứ cái gì mà một nền chính trị hình thức có thể
bày đặt ra. (Tuy nhiên,) trong khi quả thật là không hề có
thảo luận tự do về việc chấm dứt sự cai trị của Đảng Cộng
sản, về nền độc lập cho Tây Tạng hoặc về những biến cố tại
Quảng trường Thiên An Môn ,
trên những tờ báo lớn và tạp chí khoa học lại diễn ra những
tranh luận tương đối cởi mở về mô hình kinh tế của Trung
Quốc, về cách xóa bỏ nạn tham nhũng hoặc về chính sách đối
ngoại trong những đề tài như Nhật Bản hay Bắc Triều Tiên. Và
mặc dù Internet bị cảnh giới ngặt nghèo, song nơi đây sự
tranh luận lại được tuỳ nghi hơn so với trên báo giấy (dẫu
rằng vừa mới đây, một trong những blogger có tư tưởng tự do
nhất tên là Hồ Giai [Hu Jia] đã bị bắt giữ). Rồi đằng sau
những cánh cửa đóng kín, các học giả và các tư tưởng gia vẫn
trò chuyện thoải mái ngay cả về những chủ đề nhạy cảm nhất,
tỷ như cải cách chính trị. Người Trung Quốc thích tranh biện
những chuyện như liệu có phải chính trí thức đang tác động
tới những nhà làm chính sách, hay chỉ là những nhóm hoạch
định chính sách đang sử dụng các trí thức như những con vật
cưng trong vai trò những cái loa không chính thức để tung ra
các quan điểm của mình. Bất luận thế nào, những cuộc tranh
cãi này đã trở thành một phần của tiến trình chính trị, và
được sử dụng để đưa các tư tưởng ra xem xét và mở rộng sự
lựa chọn cho các nhà hoạch định chính sách Trung Hoa. Để thí
dụ, trí thức thường được đều đặn vời đến để trích yếu cho Bộ
Chính trị trong những “phiên họp nghiên cứu”; trí thức là
người soạn thảo các báo cáo làm nguồn cho các kế hoạch 5 năm
của Đảng; và trí thức là nhà tư vấn cho các bạch thư của
chính phủ. |
| So is the Chinese
intelligentsia becoming increasingly open and western?
Many of the concepts it argues over—including, of course,
communism itself—are western imports. And a more
independent-minded, western style of discourse may be
emerging as a result of the 1m students who have studied
outside China—many in the west—since 1978; fewer than half
have returned, but that number is rising. However, one
should not forget that the formation of an "intellectual"
in China remains very different from in the west.
Education is still focused on practical contributions to
national life, and despite a big expansion of higher
education (around 20 per cent of 18-30 year olds now enrol
at university), teaching methods rely heavily on rote
learning. Moreover, all of these people will be closely
monitored for political dissent, with "political
education" classes still compulsory. |
Như vậy, phải chăng giới trí thức Trung Hoa đang ngày càng
trở nên cởi mở hơn và Tây phương hơn? Nhiều khái niệm được
họ sử dụng khi tranh biện – dĩ nhiên, bao gồm bản thân chủ
nghĩa cộng sản – đều là hàng nhập từ phương Tây. Và một
phong cách ngôn luận kiểu Tây phương và độc lập hơn về tư
duy dường như đang xuất hiện như một kết quả của việc một
triệu sinh viên Trung Quốc từng du học tại nước ngoài – đa
phần tại phương Tây – kể từ năm 1978; chỉ non nửa số này
quay về nước, nhưng con số trở về đang tăng lên. Thế nhưng,
ta chớ nên quên rằng cách đào tạo một “trí thức” ở Trung Hoa
vẫn còn rất khác so với ở phương Tây. Nền giáo dục ở nước
này vẫn còn chú trọng vào những đóng góp thực tiễn cho đời
sống của quốc dân, và mặc dù giáo dục đại học đã được mở
mang mạnh mẽ (khoảng 20 phần trăm số người tuổi từ 18 đến 30
hiện nay đã được chiêu nạp vào đại học), nhưng phương pháp
truyền thụ vẫn nặng về học thuộc lòng. Ngoài ra, tất cả các
sinh viên đều sẽ được giám sát chặt chẽ nhằm loại trừ bất
đồng chính kiến, cùng với các khoá “giáo dục chính trị” vẫn
mang tính bắt buộc.
|
| Zhang Weiying has a
thing about Cuban cigars. When I went to see him in his
office in Beijing University, I saw half a dozen boxes of
Cohiba piled high on his desk. The cigar boxes—worth
several times a Chinese peasant's annual income—are
fragments of western freedom (albeit products of a
communist nation), symbols of the dynamism he hopes will
gradually eclipse and replace the last vestiges of Maoism.
Like other economic liberals—or members of the "new right"
as their opponents call them—he thinks China will not be
free until the public sector is dismantled and the state
has shrivelled into a residual body designed mainly to
protect property rights. |
Trương Duy Nghênh (Zhang Weiying) không thể sống thiếu xì-gà
Cuba. Khi tôi đến gặp ông tại nơi ông làm việc ở Đại học Bắc
Kinh, tôi nhìn thấy nửa tá hộp xì-gà hiệu Cohiba chất cao
trên bàn. Những hộp xì-gà này – đáng giá vài lần thu nhập
hàng năm của một nông dân Trung Quốc – là những mảnh vụn của
nền tự do Tây phương (dẫu rằng chúng là sản phẩm của một
quốc gia cộng sản) và là những biểu tượng của thuyết lực bản
mà Trương hy vọng chúng sẽ dần dần làm lu mờ và thay thế
những tàn tích cuối cùng của chủ nghĩa Mao. Giống như những
người chủ trương tự do kinh tế – hoặc những thành phần “cánh
hữu mới” như cách gọi của các đối thủ của họ – khác, Trương
cho rằng Trung Quốc sẽ không [là nước] tự do chừng nào khu
vực công chưa bị dỡ bỏ và nhà nước chưa teo lại thành một cơ
quan được thiết định chủ yếu để bảo vệ các quyền sở hữu. |
| The new right was at
the heart of China's economic reforms in the 1980s and
1990s. Zhang Weiying has a favourite allegory to explain
these reforms. He tells a story about a village that
relied on horses to conduct its chores. Over time, the
village elders realised that the neighbouring village,
which relied on zebras, was doing better. So after years
of hailing the virtues of the horse, they decided to
embrace the zebra. The only obstacle was converting the
villagers who had been brainwashed over decades into
worshipping the horse. The elders developed an ingenious
plan. Every night, while the villagers slept, they painted
black stripes on the white horses. When the villagers
awoke the leaders reassured them that the animals were not
really zebras, just the same old horses adorned with a few
harmless stripes. After a long interval the village
leaders began to replace the painted horses with real
zebras. These prodigious animals transformed the village's
fortunes, increasing productivity and creating wealth all
around. Only many years later—long after all the horses
had been replaced with zebras and the village had
benefited from many years of prosperity—did the elders
summon the citizenry to proclaim that their community was
a village of zebras, and that zebras were good and horses
bad. |
Cánh hữu mới từng là tâm điểm của những cải cách kinh tế ở
Trung Quốc trong những năm 1980 và 1990. Trương Duy Nghênh
có hẳn một mẩu phúng dụ mà ông ưa kể để minh hoạ cho những
cải cách này. Câu chuyện của ông kể về một cái làng sống nhờ
vào những con ngựa kéo chở lặt vặt. Thế rồi, các già làng
chợt nhận thấy làng bên cạnh sống tốt hơn nhờ vào đàn ngựa
vằn. Thế là sau nhiều năm an sinh với những ưu điểm của ngựa
thường, họ quyết định chuyển sang dùng ngựa vằn. Trở ngại
duy nhất là làm thay đổi nhận thức của dân làng đã có hàng
thập kỷ tôn sùng loài ngựa thường. Các già làng bèn triển
khai một mưu kế. Đêm đêm, khi dân làng đã yên giấc, các cụ
lấy sơn vẽ những vằn đen lên những con bạch mã. Khi dân làng
tỉnh dậy, các cụ tiên chỉ vỗ về họ rằng những con ngựa có
vằn kia không phải là ngựa vằn thực, mà chỉ là những con
ngựa vẫn nuôi nay có thêm những nét vằn vô thưởng vô phạt.
Đợi một thời gian dài nữa, các tiên chỉ của làng bắt đầu
thay thế những con ngựa thường được sơn vằn bằng ngựa vằn
thứ thiệt. Những con vật dị thường này đã đổi thay số phận
của cả làng, làm tăng năng suất và đem lại sự giàu có cho
mọi nhà. Chỉ nhiều năm sau – rất lâu sau khi
toàn
bộ số ngựa thường đã được thay bằng ngựa vằn và cả làng đã
được hưởng lợi sau nhiều năm thịnh vượng – các già làng mới
triệu tập dân làng lại và tuyên bố làng của họ là làng ngựa
vằn, và ngựa vằn thì tốt còn ngựa thường thì tồi tệ. |
| Zhang Weiying's
story is one way of understanding his theory of
"dual-track pricing," first put forward in 1984. He argued
that "dual-track pricing" would allow the government to
move from an economy where prices were set by officials to
one where they were set by the market, without having to
publicly abandon its commitment to socialism or run into
the opposition of all those with a vested interest in
central planning. Under this approach, some goods and
services continued to be sold at state-controlled prices
while others were sold at market prices. Over time, the
proportion of goods sold at market prices was steadily
increased until by the early 1990s, almost all products
were sold at market prices. The "dual-track" approach
embodies the combination of pragmatism and incrementalism
that has allowed China's reformers to work around
obstacles rather than confront them. |
Chuyện do Trương Duy Nghênh kể là một cách để hiểu lý thuyết
của ông về “chính sách hai giá”, được thực thi lần đầu vào
năm 1984. Ông lập luận rằng “chính sách hai giá” sẽ cho phép
chính phủ chuyển từ một nền kinh tế do các quan chức đặt giá
sang nền kinh tế do thị trường đặt giá mà không cần công
khai từ bỏ sự cam kết về chủ nghĩa xã hội hoặc rơi vào thế
đối lập với những người được hưởng lợi trong nền kinh tế kế
hoạch hóa tập trung. Theo cách này, một số hàng hóa và dịch
vụ tiếp tục được bán theo giá nhà nước kiểm soát trong khi
một số khác thì được bán theo giá thị trường. Dần dà tỷ lệ
hàng hóa bán theo giá thị trường tăng một cách vững chắc, và
tới đầu những năm 1990 thì gần như hầu hết hàng hóa đều bán
theo giá thị trường. Cách xử lý “hai giá” như là hiện thân
của sự kết hợp chủ nghĩa thực dụng với thuyết tiệm tiến đã
cho phép các nhà cải cách của Trung Quốc đi vòng qua các vật
chướng ngại thay vì đương đầu với chúng. |
| The most famous
village of zebras was Shenzhen. At the end of the 1970s,
Shenzhen was an unremarkable fishing village, providing a
meagre living for its few thousand inhabitants. But over
the next three decades, it became an emblem of the Chinese
capitalism that Zhang Weiying and his colleagues were
building. Because of its proximity to Hong Kong, Deng
Xiaoping chose Shenzhen in 1979 as the first "special
economic zone," offering its leaders tax breaks, freedom
from regulation and a licence to pioneer new market ideas.
The architects of reform in Shenzhen wanted to build
high-tech plants that could mass-produce value-added goods
for sale in the west. Such experimental zones were
financed by drawing on the country's huge savings and the
revenues from exports. The coastal regions sucked in a
vast number of workers from the countryside, which held
down urban wages. And the whole system was
laissez-faire—allowing wealth to trickle down from the
rich to the poor organically rather than consciously
redistributing it. Deng Xiaoping pointedly declared that
"some must get rich first," arguing that the different
regions should "eat in separate kitchens" rather than
putting their resources into a "common pot." As a result,
the reformers of the eastern provinces were allowed to cut
free from the impoverished inland areas and steam ahead.
|
Cái “làng ngựa vằn” nổi tiếng nhất là Thâm Quyến. Vào cuối
những năm 1970, Thâm Quyến là một làng chài chẳng mấy ai để
ý, với vài nghìn dân sống trong nghèo túng. Nhưng ba chục
năm sau, nó đã trở thành biểu tượng của chủ nghĩa tư bản
Trung Hoa mà Trương Duy Nghênh và các đồng sự của ông từng
gây dựng. Do vị trí cận kề Hồng Kông của nó, vào năm 1979
Thâm Quyến đã được ông Đặng Tiểu Bình chọn làm “đặc khu kinh
tế” đầu tiên với những ưu đãi như được miễn thuế, được cởi
trói khỏi những quy định đương thời và được phép đi tiên
phong thực thi các tư tưởng thị trường mới mẻ. Những kiến
trúc sư của cải cách ở Thâm Quyến đã mong ước xây dựng những
nhà máy công nghệ cao có khả năng sản xuất hàng loạt hàng
hóa có giá trị gia tăng để bán sang phương Tây. Những đặc
khu thí điểm như thế được cấp tiền lấy từ những ngân khoản
dự trữ khổng lồ của đất nước và thu nhập từ xuất khẩu. Các
vùng ven biển đã thu hút một số lượng lớn người lao động đến
từ nông thôn, điều đã chi phối các mức lương ở thành thị.
Toàn
bộ hệ thống đã được laissez-faire (= bỏ mặc không can
thiệp), cho phép của cải được rò rỉ từ người giàu sang người
nghèo một cách có hệ thống thay vì được tái phân phối một
cách có chủ ý. Đặng Tiểu Bình tuyên bố thẳng thừng rằng “một
số người phải giàu trước người khác”, với lập luận rằng các
vùng khác nhau cần phải “nấu ăn trong các nhà bếp biệt lập”
thay vì “góp gạo thổi cơm chung”. Kết quả là, các nhà cải
cách ở những tỉnh miền Đông Trung Quốc đã được phép tự do
bứt khỏi các vùng nghèo khó trong nội địa và phất lên. |
| But life today is
getting tougher for the economists behind this system,
like Zhang Weiying. After 30 years of having the best of
the argument with ideas imported from the west, China has
turned against the new right. Opinion polls show that they
are the least popular group in China. Public disquiet is
growing over the costs of reform, with protests by
laid-off workers and concern over illegal demolitions and
unpaid wages. And the ideas of the market are being
challenged by a new left, which advocates a gentler form
of capitalism. A battle of ideas pits the state against
market; coasts against inland provinces; towns against
countryside; rich against poor. |
Nhưng cuộc sống ngày nay đang trở nên gay go hơn đối với
những nhà kinh tế chủ trương hệ thống này như Trương Duy
Nghênh. Sau 30 năm thủ lợi nhờ được tư vấn bởi những tư
tưởng nhập khẩu từ phương Tây, giờ đây nước Trung Hoa lại
không mặn mà nữa với cánh hữu mới. Những cuộc thăm dò dư
luận cho thấy họ đang là nhóm thiểu số nhất ở Trung Quốc. Sự
bất an của công chúng đối với cái giá phải trả cho cải cách
đang gia tăng, với những cuộc phản kháng của những công nhân
mất việc, những lo lắng về sự biển thủ bất hợp pháp và những
khoản tiền lương bị quỵt. Và các tư tưởng thị trường lại bị
thách thức bởi một “cánh tả mới”, những người đang hậu thuẫn
cho một hình thái hiền hòa hơn của chủ nghĩa tư bản. Một
cuộc đấu tranh tư tưởng đang đối lập nhà nước với thị
trường, đối lập các vùng duyên hải với các tỉnh nội địa, đối
lập các đô thị với các thôn quê, đối lập kẻ giàu với người
nghèo. |
| Wang Hui is one of
the leaders of the new left, a loose grouping of
intellectuals who are increasingly capturing the public
mood and setting the tone for political debate through
their articles in journals such as Dushu. Wang Hui was a
student of literature rather than politics, but he was
politicised through his role in the student demonstrations
of 1989 that congregated on Tiananmen Square. Like most
young intellectuals at the time, he was a strong believer
in the potential of the market. But after the Tiananmen
massacre, Wang Hui took off to the mountains and spent two
years in hiding, getting to know peasants and workers. His
experiences there made him doubt the justice of
unregulated free markets, and convinced him that the state
must play a role in preventing inequality. Wang Hui's
ideas were developed further during his exile in the US in
the 1990s, but like many other new left thinkers he has
returned to mainland China—in his case to teach at the
prestigious Qinghua University. I met him last year in
"Thinker's Café" in Beijing, a bright and airy retreat
with comfy sofas and fresh espressos. He looks like an
archetypal public intellectual: cropped hair, a brown
jacket and black polo-neck sweater. But Wang Hui does not
live in an ivory tower. He writes reports exposing local
corruption and helps workers organise themselves against
illegal privatisations. His grouping is "new" because,
unlike the "old left," it supports market reforms. It is
left because, unlike the "new right," it worries about
inequality: "China is caught between the two extremes of
misguided socialism and crony capitalism, and suffering
from the worst elements of both… I am in favour of
orienting the country toward market reforms, but China's
development must be more balanced. We must not give total
priority to GDP growth to the exclusion of workers' rights
and the environment." |
Uông Huy (Wang Hui) là một trong những thủ lĩnh của cánh tả
mới, một tụ tập lỏng lẻo của số trí thức đang ngày càng thu
hút được sự quan tâm của công luận và đang gây thanh thế cho
cuộc thảo luận về chính trị thông qua các bài báo của họ
đăng trên những tạp chí như tờ Dushu (Độc thư = “Đọc sách”).
Uông Huy vốn là sinh viên ngành văn học chứ không phải ngành
chính trị học, nhưng anh đã chuyển sang chính trị thông qua
vai trò của anh trong những cuộc biểu tình của sinh viên năm
1989 tập kết ở Quảng trường Thiên An Môn. Giống như hầu hết
trí thức trẻ thời đó, Uông từng là một tín đồ cuồng nhiệt
đối với tiềm năng của thị trường. Nhưng sau vụ thảm sát
Thiên An Môn, anh đã bỏ lên miền núi lẩn trốn hai năm, nhờ
đó hiểu biết về nông dân và công nhân. Trải nghiệm của anh ở
nơi đó đã khiến anh hoài nghi công lý của các thị trường tự
do vô luật lệ, và khiến anh tin rằng nhà nước phải đóng một
vai trò ngăn chặn tình trạng bất bình đẳng. Các tư tưởng của
Uông Huy còn được phát triển thêm trong thời gian anh lưu
vong qua Hoa Kỳ những năm 1990, nhưng cũng giống như nhiều
nhà tư tưởng cánh tả mới khác anh đã quay về Hoa lục – trong
trường hợp của Uông, anh về làm giảng viên tại Đại học Thanh
Hoa danh tiếng. Năm ngoái tôi đã gặp Uông tại quán
“Thinker's Café” ở Bắc Kinh, một nơi kín đáo sáng sủa và
thoáng đãng với những chiếc sofa êm dịu và cà phê espresso
pha tại chỗ. Nom anh hệt như một trí thức công sở nguyên
mẫu: tóc hớt ngắn, áo khoác màu nâu và áo len chui cổ màu
đen. Nhưng Uông Huy không sống trong tháp ngà. Anh viết
những phóng sự phơi bầy những chuyện tham nhũng ở địa phương
và giúp đỡ người lao động tự tổ chức để chống lại những vụ
tư nhân hoá bất hợp pháp. Sự chiêu mộ các thành viên của
nhóm Uông Huy là “mới” bởi lẽ, không giống như lớp người “tả
khuynh” cũ, nhóm của anh ủng hộ những cải cách hướng thị
trường. Nó là “tả” bởi lẽ, khác với “cánh hữu mới”, nó ưu tư
về sự bất bình đẳng: “Nước Trung Hoa bị kẹt giữa hai thái
cực – một bên là chủ nghĩa xã hội lầm lạc và bên kia là chủ
nghĩa tư bản thân hữu, và nó lãnh đủ bởi những phần tử cặn
bã của cả hai phía... Tôi ủng hộ việc đưa đất nước tiến theo
những cải cách hướng thị trường, thế nhưng sự phát triển của
Trung Quốc cần phải cân bằng hơn nữa. Chúng ta không được
dành mọi ưu tiên cho tăng trưởng GDP đến mức bất chấp các
quyền của người lao động và không đếm xỉa đến môi trường.”
|
| The new left's
philosophy is a product of China's relative affluence. Now
that the market is driving economic growth, they ask what
should be done with the wealth. Should it continue
accumulating in the hands of an elite, or can China foster
a model of development that benefits all citizens? They
want to develop a Chinese variant of social democracy. As
Wang Hui says: "We cannot count on a state on the German
or Nordic model. We have such a large country that the
state would have to be vast to provide that kind of
welfare. That is why we need institutional innovation.
Wang Shaoguang [a political economist] is talking about
low-price healthcare. Cui Zhiyuan [a political theorist]
is talking about reforming property rights to give workers
a say over the companies where they work. Hu Angang [an
economist] is talking about green development." |
Triết lý của cánh tả mới là sản phẩm của sự sung túc tương
đối của Trung Quốc. Giờ đây khi thị trường đang dẫn dắt sự
tăng trưởng kinh tế, họ đòi điều cần phải làm đối với sự
giàu có. Liệu có nên để của cải tiếp tục tích tụ vào tay một
giới tinh hoa, hay là Trung Quốc cần cổ vũ cho một hình mẫu
phát triển đem lại lợi ích cho mọi công dân? Họ muốn phát
triển một biến thể Trung Quốc của chủ nghĩa dân chủ xã hội
(the social democracy – N.D.). Uông Huy nói: “Chúng tôi
không thể trông mong vào một nhà nước theo hình mẫu Đức hoặc
Bắc Âu. Chúng tôi có một đất nước lớn đến nỗi nhà nước cũng
phải lớn để cung ứng một phúc lợi như thế. Vậy nên chúng ta
cần một sự canh tân về thể chế.” Vương Thiệu Quang (Wang
Shaoguang, một nhà kinh tế học chính trị) thì đang nói về sự
chăm sóc y tế giá rẻ. Thôi Chi Nguyên (Cui Zhiyuan, một nhà
lý thuyết chính trị) thì đang nỏi về việc cải cách các quyền
sở hữu để trao cho người lao động một tiếng nói ở tất cả các
công ty họ đang làm việc. Hồ An Cương (Hu Angang, một nhà
kinh tế học) thì quan tâm đến sự phát triển xanh. |
| The balance of power
in Beijing is subtly shifting towards the left. At the end
of 2005, Hu Jintao and Wen Jiabao published the "11th
five-year plan," their blueprint for a "harmonious
society." For the first time since the reform era began in
1978, economic growth was not described as the overriding
goal for the Chinese state. They talked instead about
introducing a welfare state with promises of a 20 per cent
year-on-year increase in the funds available for pensions,
unemployment benefit, health insurance and maternity
leave. For rural China, they promised an end to arbitrary
taxes and improved health and education. They also pledged
to reduce energy consumption by 20 per cent. |
Cán cân quyền lực ở Bắc Kinh đang chuyển sang phía tả một
cách êm ái. Hồi cuối năm 2005, Hồ Cẩm Đào và Ôn Gia Bảo công
bố “kế hoạch 5 năm lần thứ 11” và bản đồ án của hai ông cho
một “xã hội hài hòa”. Lần đầu tiên kể từ khi kỷ nguyên cải
cách được khởi xướng năm 1978, tăng trưởng kinh tế không còn
được mô tả như là mục tiêu bao trùm đối với nhà nước Trung
Quốc. Thay vì vậy, hai ông đã nói đến việc khai thuỷ một nhà
nước phúc lợi với những hứa hẹn sẽ tăng 20 phần trăm mỗi năm
các quỹ hưu trí, trợ cấp thất nghiệp, bảo hiểm y tế và nghỉ
sinh con. Đối với nông thôn Trung Quốc, hai ông này đã hứa
sẽ chấm dứt các khoản thuế tuỳ tiện, cải thiện y tế và giáo
dục. Các ông cũng trịnh trọng giao hẹn sẽ tiết giảm 20 phần
trăm mức tiêu dùng năng lượng. |
| The 11th five-year
plan is a template for a new Chinese model. From the new
right, it keeps the idea of permanent experimentation—a
gradualist reform process rather than shock therapy. And
it accepts that the market will drive economic growth.
From the new left, it draws a concern about inequality and
the environment and a quest for new institutions that can
marry co-operation with competition. |
Kế hoạch 5 năm lần thứ 11 là một cái khuôn dưỡng cho một
hình mẫu Trung Hoa mới. Nhìn từ lập trường tân hữu, đó là
một cuộc thực nghiệm thường xuyên – một tiến trình cải cách
từ tốn thay vì một liệu pháp sốc. Và nó chấp nhận việc thị
trường sẽ dẫn dắt sự tăng trưởng kinh tế. Nhưng theo quan
điểm tân tả thì mô hình kia đang kéo theo một mối quan ngại
về sự bất bình đẳng và môi trường, cùng với sự truy cầu
những định chế mới khả dĩ kết hợp được nhuần nhuyễn giữa hợp
tác và cạnh tranh. |
| In February 2007, Hu
Jintao proudly announced the creation of a new special
economic zone complete with the usual combination of
export subsidies, tax breaks and investments in roads,
railways and shipping. However, this special economic zone
was in the heart of Africa—in the copper-mining belt of
Zambia. China is transplanting its growth model into the
African continent by building a series of industrial hubs
linked by rail, road and shipping lanes to the rest of the
world. Zambia will be home to China's "metals hub,"
providing the People's Republic with copper, cobalt,
diamonds, tin and uranium. The second zone will be in
Mauritius, providing China with a "trading hub" that will
give 40 Chinese businesses preferential access to the
20-member state common market of east and southern Africa
stretching from Libya to Zimbabwe, as well as access to
the Indian ocean and south Asian markets. The third zone—a
"shipping hub"—will probably be in the Tanzanian capital,
Dar es Salaam. Nigeria, Liberia and the Cape Verde islands
are competing for two other slots. In the same way that
eastern Europe was changed by a competition to join the
EU, we could see Africa transformed by the competition to
attract Chinese investment. |
Tháng Hai năm 2007, Hồ Cẩm Đào hãnh diện loan báo việc thành
lập một đặc khu kinh tế mới, được hoàn tất nhờ sự phối hợp
thông thường giữa các khoản tiền trợ cấp xuất khẩu, ưu đãi
thuế và những hạng mục đầu tư cho đường bộ, đường sắt và
đường biển. Chỉ có điều cái đặc khu kinh tế này lại nằm ở
giữa lòng châu Phi, trong vành đai mỏ đồng của Zambia. Trung
Quốc đang cấy ghép mô hình phát triển của họ vào lục địa Phi
châu bằng việc kiến thiết một loạt “ổ trục” công nghiệp liên
kết với phần còn lại của thế giới bằng đường sắt, đường bộ
và đường biển. Zambia sẽ là sân nhà của “ổ trục kim loại”
của Trung Quốc, cung cấp cho nước Cộng hòa Nhân dân Trung
Hoa đồng, cobalt, kim cương, thiếc và uranium. Đặc khu thứ
hai sẽ là ở Mauritius (tức Mô-ri-ta-ni-a – N.D.), cung ứng
cho Trung Quốc một “ổ trục doanh thương”, cho phép 40 doanh
nghiệp Trung Quốc được hưởng quyền ưu đãi thâm nhập một thị
trường chung gồm 20 nước thành viên ở Đông phần và Nam phần
châu Phi, trải dài từ Libya tới Zimbabwe, cùng lúc với quyền
thâm nhập các thị trường Ấn Độ dương và Nam Á. Đặc khu kinh
tế thứ ba – một “ổ trục vận tải biển” – có lẽ sẽ nằm tại thủ
đô Dar es Salaam của Tanzania. Các nước Nigeria, Liberia và
quần đảo Cape Verde (Cáp Ve – N.D.) đang cạnh tranh nhau để
trở thành hai “ổ trục” mới khác. Theo cùng một cách mà Đông
Âu đã thay đổi bằng cuộc ganh đua gia nhập Liên Âu (EU),
chúng ta cũng có thể chứng kiến một châu Phi biến đổi nhờ
ganh đua nhau thu hút đầu tư của Trung Quốc. |
| As it creates these
zones, Beijing is embarking on a building spree,
criss-crossing the African continent with new roads and
railways—investing far more than the old colonial powers
ever did. Moreover, China's presence is changing the rules
of economic development. The IMF and the World Bank used
to drive the fear of God into government officials and
elected leaders, but today they struggle to be listened to
even by the poorest countries of Africa. The IMF spent
years negotiating a transparency agreement with the
Angolan government only to be told hours before the deal
was due to be signed, in March 2004, that the authorities
in Luanda were no longer interested in the money: they had
secured a $2bn soft loan from China. This tale has been
repeated across the continent—from Chad to Nigeria, Sudan
to Algeria, Ethiopia and Uganda to Zimbabwe. |
Với việc xây dựng những đặc khu này, Bắc Kinh đang xắn tay
áo lao vào một cuộc chơi tốn kém, xây dựng dọc ngang lục địa
Phi châu một lưới đường bộ và đường xe lửa mới – những khoản
đầu tư vượt xa những gì mà các thế lực thực dân cũ từng làm.
Chưa kể đến chuyện sự hiện diện của Trung Quốc đang làm thay
đổi các lề luật trong phát triển kinh tế. Quỹ Tiền tệ Quốc
tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB) vốn quen đem Chúa Trời
ra dọa các quan chức chính quyền địa phương và những nhà
lãnh đạo được tuyển cử (ở châu Phi này – N.D.), nhưng giờ
đây họ đang phải vật lộn để hòng được ngay cả những quốc gia
nghèo nhất châu Phi lắng nghe. IMF từng bỏ ra nhiều năm
thương lượng một hiệp định về chống tham nhũng với chính phủ
Angola, thế rồi chỉ vài giờ trước thời điểm lễ ký được ước
hẹn (vào tháng Ba năm 2004), giới cầm quyền Luanda đã tuyên
bố rằng họ chẳng quan tâm đến tiền bạc (của IMF) nữa: họ vừa
được Trung Quốc bảo đảm cho vay ưu đãi 2 tỷ đô-la. Câu
chuyện này được lặp đi lặp lại khắp lục địa châu Phi, từ
Cộng hoà Chad tới Nigeria, từ Sudan tới Algeria, từ Ethiopia
và Uganda tới Zimbabwe. |
| But the spread of
the Chinese model goes far beyond the regions that have
been targeted by Chinese investors. Research teams from
middle-income and poor countries from Iran to Egypt,
Angola to Zambia, Kazakhstan to Russia, India to Vietnam
and Brazil to Venezuela have been crawling around the
Chinese cities and countryside in search of lessons from
Beijing's experience. Intellectuals such as Zhang Weiying
and Hu Angang have been asked to provide training for
them. Scores of countries are copying Beijing's
state-driven development using public money and foreign
investment to build capital-intensive industries. A rash
of copycat special economic zones have been set up all
over the world—the World Bank estimates that over 3,000
projects are taking place in 120 countries. Globalisation
was supposed to mean the worldwide triumph of the market
economy, but China is showing that state capitalism is one
of its biggest beneficiaries. |
Nhưng sự truyền bá mô hình Trung Quốc còn lan xa hơn cả
những khu vực đã được các nhà đầu tư Trung Quốc để mắt đến.
Các tổ nghiên cứu đến từ các quốc gia thu nhập trung bình và
nghèo từ Iran tới Ai Cập, từ Angola tới Zambia, từ
Kazakhstan tới Nga, từ Ấn Độ tới Việt Nam và từ Brazil tới
Venezuela đã từng lê bước khắp các đô thị và đồng quê Trung
Quốc để tìm kiếm những bài học từ kinh nghiệm của Bắc Kinh.
Những trí thức như Trương Duy Nghênh và Hồ An Cương đã từng
được yêu cầu huấn luyện các tổ nghiên cứu đó. Vô số quốc gia
đang sao chép “mô thức phát triển Bắc Kinh” – phát triển
dưới sự chỉ đạo của nhà nước, sử dụng tiền công và đầu tư
nước ngoài để xây dựng các ngành công nghiệp đòi hỏi vốn
lớn. Những phiên bản copy của các đặc khu kinh tế đang mọc
lên khắp thế giới như nấm sau mưa – WB ước tính đang có tới
hơn 3000 dự án được triển khai tại 120 quốc gia.
Toàn
cầu hóa từng được cho là sự khải hoàn trên
toàn
thế giới của kinh tế thị trường, nhưng Trung Quốc lại đang
chứng minh rằng chủ nghĩa tư bản nhà nước là một trong những
kẻ thủ lợi kếch xù nhất. |
| As free market ideas
have spread across the world, liberal democracy has often
travelled in its wake. But for the authorities in Beijing
there is nothing inexorable about liberal democracy. One
of the most surprising features of Chinese intellectual
life is the way that "democracy" intellectuals who
demanded elections in the 1980s and 1990s have changed
their positions on political reform.
Yu Keping is like the Zhang Weiying
of political reform. He is a rising star and an informal
adviser to President Hu Jintao. He runs an institute that
is part university, part think tank, part management
consultancy for government reform. When he talks about the
country's political future, he often draws a direct
analogy with the economic realm. When I last met him in
Beijing, he told me that overnight political reform would
be as damaging to China as economic "shock therapy."
Instead, he has promoted the idea of democracy gradually
working its way up from successful grassroots experiments.
He hopes that by promoting democracy first within the
Communist party, it will then spread to the rest of
society. Just as the coastal regions were allowed to "get
rich first," Yu Keping thinks that party members should
"get democracy first" by having internal party elections.
|
Khi các ý tưởng thị trường tự do được truyền bá khắp hoàn
cầu thì tư tưởng về nền dân chủ khai phóng (liberal
democracy) cũng bám gót theo. Nhưng đối với giới cầm quyền ở
Bắc Kinh, chẳng có gì là bất khả chuyển xung quanh câu
chuyện về nền dân chủ khai phóng đó. Một trong những nét gây
ngạc nhiên hơn cả trong đời sống trí thức Trung Hoa là cái
cách mà các trí thức “dân chủ” – những người vào những thập
kỷ 1980 và 1990 từng yêu sách về bầu cử dân chủ – đã làm
thay đổi địa vị của bản thân họ trong công cuộc cải cách
chính trị.
Về chuyện cải tổ chính trị thì
Du Khả Bình (Yu Keping) cũng giống như
Trương Duy Nghênh. Ông ta là ngôi sao đang lên và một cố vấn
không chính thức cho Chủ tịch Hồ Cẩm Đào. Ông đứng đầu một
viện vừa là trường đại học, vừa là cơ quan tham mưu chính
sách, lại vừa là nhà tư vấn về quản lý trong cải cách hành
chính. Khi nói về tương lai chính trị của đất nước, ông
thường đưa ra một so sánh trực tiếp [câu chuyện đó] với
những gì xảy ra trong địa hạt kinh tế. Lần cuối cùng khi tôi
gặp ông ở Bắc Kinh, ông nói với tôi rằng một cải cách chính
trị “sau một đêm”
sẽ
gây tai họa cho Trung Quốc tựa như một “liệu pháp sốc” về
kinh tế vậy. Thay vì vậy, ông đã xúc tiến một ý tưởng về dân
chủ nhích dần từng bước một theo cách của nó xuất phát từ
những thử nghiệm thành công ở cấp cơ sở. Ông kỳ vọng rằng
bằng việc xúc tiến dân chủ trước tiên trong nội bộ Đảng Cộng
sản, dân chủ sau đó sẽ lan ra phần còn lại của xã hội. Hệt
như việc các vùng duyên hải từng được phép “làm giàu trước”,
ông Du Khả Bình cho rằng các đảng viên cộng sản cũng nên
“thực hành dân chủ trước”, thông qua những cuộc bầu bán
trong nội bộ Đảng.
|
| Where the coastal
regions benefited from natural economic advantages such as
proximity to Hong Kong, the Cantonese language and
transport links, Yu Keping sees advantages for party
members—such as their high levels of education and
articulacy—which make them into a natural democratic
vanguard. What is more, he can point to examples of this
happening. At his suggestion, in 2006 I visited a county
in Sichuan province called Pinchang that has allowed party
members to vote for the bosses of township parties. In the
long run, democracy could be extended to the upper
echelons of the party, including competitive elections for
the most senior posts. The logical conclusion of his ideas
on inner party democracy would be for the Communist party
to split into different factions that competed on
ideological slates for support. It is possible to imagine
informal new left and new right groupings one day even
becoming formal parties within the party. If the Communist
party were a country, its 70m members would make it bigger
than Britain. And yet it is hard to imagine the remote,
impoverished county of Pinchang becoming a model for the
gleaming metropolises of Shanghai, Beijing or Shenzhen. So
far, none of the other 2,860 counties of China has
followed its lead. |
Ở những nơi nào mà các vùng duyên hải được hưởng lợi từ các
thế mạnh kinh tế tự nhiên như sự cận kề với Hồng Kông, sự sử
dụng tiếng Quảng Đông và
mạng lưới đường giao thông, Du Khả Bình cũng nhìn thấy những
lợi thế đối với các đảng viên cộng sản – tỷ như trình độ văn
hóa cao và khả năng ăn nói lưu loát –, những nhân tố đang
khiến họ trở thành đội tiên phong tự nhiên của dân chủ. Còn
hơn thế, Du có thể chỉ ra những thí dụ đang hiển hiện. Theo
gợi ý của ông, vào năm 2006 tôi đã đến một huyện có tên gọi
Pinchang trong tỉnh Tứ Xuyên, nơi các đảng viên cộng sản
được phép bầu ra những người đứng đầu các cơ quan ở cấp thị
trấn. Về lâu về dài, dân chủ có thể được mở rộng lên các cấp
bậc cao hơn của đảng, kể cả những cuộc bầu cử có cạnh tranh
vào những vị trí cao cấp nhất. Kết cục lô-gích được kéo theo
từ những ý tưởng của Du về nền dân chủ nội đảng này có thể
sẽ là sự phân ly Đảng Cộng sản thành nhiều nhóm chống chọi
nhau về ý thức hệ để tranh giành sự ủng hộ. Có thể hình dung
được rằng các phe nhóm tân hữu hoặc tân tả một ngày nào đó
thậm chí sẽ trở thành những chính đảng chính thức bên trong
Đảng Cộng sản. Nếu coi Đảng cộng sản là một quốc gia, thì 70
triệu đảng viên của nó sẽ là một nước còn lớn hơn Anh quốc.
Song cũng khó mà hình dung nổi một huyện Pinchang xa lắc và
nghèo rớt lại trở thành một hình mẫu cho những đô thành hoa
lệ như Thượng Hải, Bắc Kinh hay Thâm Quyến. Cho tới nay,
chưa có huyện nào trong số 2860 huyện của Trung Quốc đi theo
sau Pinchang hết. |
| Many intellectuals
in China are starting to question the utility of
elections. Pan Wei, a rising star at Beijing University,
castigated me at our first meeting for paying too much
attention to the experiments in grassroots democracy. "The
Sichuan experiment will go nowhere," he said. "The local
leaders have their personal political goal: they want to
make their names known. But the experiment has not
succeeded. In fact, Sichuan is the place with the highest
number of mass protests. Very few other places want to
emulate it." |
Nhiều trí thức ở Trung Quốc đang bắt đầu cật vấn về tính hữu
ích của các cuộc bầu cử. Phan Vĩ (Pan Wei), một minh tinh
đang lên khác ở Đại học Bắc Kinh, ngay lần đầu gặp tôi đã
chỉ trích tôi là quá chú tâm tới những thử nghiệm dân chủ ở
cơ sở. Ông nói: “Thử nghiệm dân chủ ở Tứ Xuyên sẽ chẳng đi
tới đâu hết. Giới lãnh đạo địa phương có mục tiêu chính trị
cá nhân của họ: họ chỉ mong tên tuổi họ được mọi người biết
đến. Nhưng cuộc thử nghiệm đó đã bất thành. Trên thực tế, Tứ
Xuyên là nơi có số cuộc biểu tình phản kháng của quần chúng
nhiều hơn cả. Ít có nơi nào khác muốn bắt chước Tứ Xuyên.”
|
| Chinese thinkers
argue that all developed democracies are facing a
political crisis: turnout in elections is falling, faith
in political leaders has declined, parties are losing
members and populism is on the rise. They study the ways
that western leaders are going over the heads of political
parties and pioneering new techniques to reach the people
such as referendums, opinion surveys or "citizens'
juries." The west still has multi-party elections as a
central part of the political process, but has
supplemented them with new types of deliberation. China,
according to the new political thinkers, will do things
the other way around: using elections in the margins but
making public consultations, expert meetings and surveys a
central part of decision-making. This idea was described
pithily by Fang Ning, a political scientist at the Chinese
Academy of Social Sciences. He compared democracy in the
west to a fixed-menu restaurant where customers can select
the identity of their chef, but have no say in what dishes
he chooses to cook for them. Chinese democracy, on the
other hand, always involves the same chef—the Communist
party—but the policy dishes which are served up can be
chosen "à la carte." |
Các tư tưởng gia Trung Hoa lập luận rằng tất cả các nền dân
chủ phát triển đều đang đối mặt với khủng hoảng chính trị:
số người tham gia bầu cử đang rớt đài, niềm tin vào các lãnh
tụ chính trị đang suy giảm, các đảng phái đang mất dần đảng
viên và chủ nghĩa dân túy đang trỗi dậy. Các nhà tư tưởng
này nghiên cứu những phương pháp mà giới lãnh đạo phương Tây
đang thực thi để leo lên đứng đầu các chính đảng và việc họ
khai phá những kỹ thuật mới để tiếp cận quần chúng như trưng
cầu dân ý, thăm dò dư luận hoặc các “bồi thẩm đoàn công
dân”. Phương Tây vẫn coi bầu cử đa đảng là thành tố trung
tâm của tiến trình chính trị, nhưng cũng đang bổ sung thêm
nhiều kiểu thức thảo luận mới. Trung Quốc, theo các tư tưởng
gia chính trị mới, sẽ tiến hành mọi việc theo một cách khác
hẳn: trong khi bầu cử [chỉ] được sử dụng bên lề, những cuộc
tham khảo ý kiến công khai, những cuộc họp và khảo cứu ở cấp
chuyên viên sẽ trở thành yếu tố trung tâm của sự hoạch định
chính sách. Ý tưởng này đã được mô tả rất súc tích bởi Phòng
Ninh (Fang Ning), một nhà khoa học chính trị ở Viện Khoa học
Xã hội Trung Quốc. Phòng so sánh nền dân chủ ở phương Tây
với một nhà hàng có những thực đơn cố định mà ở đó, thực
khách có thể chọn lọc được bản sắc riêng của mỗi ông đầu
bếp, nhưng khách chẳng có tiếng nói nào trong việc ông đầu
bếp kia lựa chọn các món ăn sẽ nấu cho họ. Nền dân chủ Trung
Hoa, trái lại, bao giờ cũng chỉ có một đầu bếp thôi – đó là
Đảng Cộng sản –, nhưng các món ăn chính sách mà thực khách
được phục vụ thì lại được chọn “à la carte”
(=
“theo ý muốn”). |
| Chongqing is a
municipality of 30m that few people in the west have heard
of. It nestles in the hills at the confluence of the
Yangtze and Jialin Jiang rivers and it is trying to become
a living laboratory for the ideas of intellectuals like
Pan Wei and Fang Ning. The city's government has made all
significant rulings subject to public hearings—in person,
on television and on the internet. The authorities are
proudest of the hearings on ticket prices for the light
railway, which saw fares reduced from 15 to just 2 yuan
(about 14p). This experiment is being emulated in other
cities around China. But an even more interesting
experiment was carried out in the small township of Zeguo
in Wenling City—it used a novel technique of "deliberative
polling" to decide on major spending decisions. The
brainchild of a Stanford political scientist called James
Fishkin, it harks back to an Athenian ideal of democracy
(see "The thinking voter," Prospect May 2004). It involves
randomly selecting a sample of the population and
involving them in a consultation process with experts,
before asking them to vote on issues. Zeguo used this
technique to decide how to spend its 40m yuan (£2.87m)
public works budget. So far the experiment has been a
one-off but Fishkin and the Chinese political scientist He
Baogang believe that "deliberative democracy" could be a
template for political reform. |
Trùng Khánh là một thị khu trực thuộc trung ương có 30 triệu
dân mà ít người ở phương Tây biết tới. Nó náu mình trên một
vùng núi, ở nơi hợp lưu của các con sông Dương Tử và Gia
Lăng, và đang nỗ lực để trở thành một phòng thí nghiệm sống
các ý tưởng của những trí thức như Phan Vĩ và Phòng Ninh.
Chính quyền thành phố đã buộc cho mọi quyết định quan trọng
phải được lấy trên cơ sở tham khảo ý kiến công khai – trực
tiếp với cá nhân, thông qua ti-vi và Internet. Điều khiến
cho giới chức ở đây hãnh diện hơn cả là những quyết định về
giá vé tàu cao tốc, đã được hạ từ 15 nguyên
xuống chỉ còn 2 nguyên (tương đương khoảng 4000 đồng Việt
Nam – N.D.). Thử nghiệm này đang được nhân rộng tại các
thành phố khác trên
toàn
Trung Quốc. Nhưng một thử nghiệm còn thú vị hơn nữa đang
được tiến hành tại thị trấn Zeguo thuộc thành phố Wenling –
thử nghiệm này sử dụng một kỹ thuật mới gọi là “đầu phiếu có
thảo luận” để lấy những quyết định lớn về chi tiêu. Đây là
đứa con tinh thần của một nhà khoa học chính trị đến từ Đại
học Stanford tên là James Fishkin, một giải pháp quay về với
một mô hình dân chủ thời Athena (xem “The thinking voter”,
Prospect Magazine, issue 98, May 2004). Kỹ thuật này yêu cầu
chọn ngẫu nhiên một nhóm cư dân “mẫu” và mời họ tham gia vào
một quá trình tư vấn cùng với các chuyên gia, sau đó yêu cầu
họ bỏ phiếu cho vấn đề cần giải quyết. Thị trấn Zeguo đã sử
dụng kỹ thuật này để quyết định cách chi 40 triệu nguyên
(khoảng 80 tỷ đồng Việt Nam – N.D.) từ công quỹ. Cho tới
nay, thử nghiệm này mới chỉ được thực hiện một lần duy nhất,
nhưng cả Fishkin và nhà khoa học chính trị Trung Quốc Hà Bảo
Cương (He Baogang) đều tin rằng “đầu phiếu có thảo luận” có
thể là một khuôn mẫu cho cải tổ chính trị. |
| The authorities
certainly seem willing to experiment with all kinds of
political innovations. In Zeguo, they have even introduced
a form of government by focus group. But the main
criterion guiding political reform seems to be that it
must not threaten the Communist party's monopoly on power.
Can a more responsive form of authoritarianism evolve into
a legitimate and stable form of government? |
Giới chức ý hẳn đang sẵn sàng thử nghiệm tất cả các dạng
canh tân chính trị. Ở Zeguo, người ta thậm chí còn đưa ra
một hình thức chính quyền thông qua “nhóm tiêu điểm”. Nhưng
tiêu chuẩn chính yếu dẫn dắt cải tổ chính trị dường như vẫn
là không được đe dọa nền độc tôn quyền lực của Đảng Cộng
sản. Liệu có còn một hình thái thích ứng nào của chủ nghĩa
toàn
trị có thể giúp nó biến hoá thành một nhà nước chính danh và
ổn định hơn thế nữa hay không? |
| In the long term,
China's one-party state may well collapse. However, in the
medium term, the regime seems to be developing
increasingly sophisticated techniques to prolong its
survival and pre-empt discontent. China has already
changed the terms of the debate about globalisation by
proving that authoritarian regimes can deliver economic
growth. In the future, its model of deliberative
dictatorship could prove that one-party states can deliver
a degree of popular legitimacy as well. And if China's
experiments with public consultation work, dictatorships
around the world will take heart from a model that allows
one-party states to survive in an era of globalisation and
mass communications. |
Về lâu dài, nhà nước độc đảng của Trung Quốc có thể sụp đổ
lắm. Tuy nhiên, trong trung hạn, chế độ này có vẻ như đang
phát triển những kỹ xảo ngày càng tinh vi để kéo dài sự sống
sót của nó và ngăn chặn trước sự bất mãn. Trung Quốc đã làm
thay đổi hẳn ngôn ngữ tranh biện về
toàn
cầu hóa bằng cách chứng minh rằng các chế độ
toàn
trị có thể đem đến tăng trưởng kinh tế. Trong tương lai, mô
hình của nước này về một “nền chuyên chế có thảo luận” có
thể cho thấy những nhà nước độc đảng cũng có khả năng có
được một mức độ nào đó của tính chính đáng và được đông đảo
quần chúng chấp nhận. Và nếu như những cuộc thử nghiệm lấy
tư vấn công chúng của Trung Quốc mà thành công, các chế độ
độc tài trên khắp thế giới sẽ lấy lại được can đảm từ cái mô
hình cho phép các nhà nước độc đảng tiếp tục sống sót trong
kỷ nguyên của
toàn
cầu hóa và phổ cập truyền thông. |
| China scholars in
the west argue over whether the country is actively
promoting autocracy, or whether it is just single-mindedly
pursuing its national interest. Either way, China has
emerged as the biggest global champion of
authoritarianism. The pressure group Human Rights Watch
complains that "China's growing foreign aid programme
creates new options for dictators who were previously
dependent on those who insisted on human rights progress."
|
Các học giả về Trung Quốc ở phương Tây đang tranh luận xem
liệu có phải nước này đang xúc tiến tích cực một nền chuyên
chế, hay đó chỉ là cách nó theo đuổi quyền lợi quốc gia một
cách chuyên chú. Bất luận là thế nào, Trung Quốc đã nổi lên
như một nhà vô địch
toàn
cầu lớn nhất của chủ nghĩa
toàn
trị. Tổ chức Quan sát Nhân quyền (Human Rights Watch) than
phiền rằng “chương trình viện trợ nước ngoài đang gia tăng
của Trung Quốc đã tạo ra những lựa chọn mới cho những tên
độc tài trước đó chỉ sống nhờ vào những người luôn luôn đòi
hỏi những tiến bộ về nhân quyền.”
|
China's foray into
international politics should not, however, be reduced to
its support for African dictators. It is trying to
redefine the meaning of power on the world stage. Indeed,
measuring "CNP"—comprehensive national power—has become a
national hobby-horse. Each of the major foreign policy
think tanks has devised its own index to give a numerical
value to every nation's power—economic, political,
military and cultural. And in this era of globalisation
and universal norms, the most striking thing about Chinese
strategists is their unashamed focus on "national" power.
The idea of recapturing sovereignty from global economic
forces, companies and even individuals is central to the
Chinese worldview.
|
Song le, sự đột phá của Trung Quốc vào nền chính trị quốc tế
rồi sẽ không chỉ dừng lại ở việc nước này hậu thuẫn cho bọn
độc tài châu Phi. Nó còn đang tìm cách định nghĩa lại khái
niệm quyền lực trên vũ đài thế giới. Quả thật, [ở Trung
Quốc] việc đo lường cái “quyền lực quốc gia tổng hợp”
(comprehensive national power, CNP) đã trở thành một niềm
đam mê
toàn
quốc. Mỗi một trong số các cơ quan tham vấn chính sách đối
ngoại lớn [của Trung Quốc] đều đã từng bày ra những tiêu chí
của mình để lượng hóa từng quyền lực của quốc gia – kinh tế,
chính trị, quân sự và văn hóa. Và trong cái kỷ nguyên của
toàn
cầu hóa và của những chuẩn mực phổ quát này, điều nổi bật
nhất ở các chiến lược gia Trung Quốc là sự tập trung vô liêm
sỉ của họ vào quyền lực “quốc gia”. Ý tưởng đoạt lại chủ
quyền từ các thế lực kinh tế
toàn
cầu, từ các công ty và ngay cả từ các cá nhân đang là tâm
điểm của thế giới quan Trung Quốc. |
Yang Yi is a
military man, a rear admiral in the navy and the head of
China's leading military think tank. He is one of the
tough guys of the Chinese foreign policy establishment,
but his ideas on power go far beyond assessments of the
latest weapons systems. He argues that the US has created
a "strategic siege" around China by assuming the "moral
height" in international relations. Every time the
People's Republic tries to assert itself in diplomatic
terms, to modernise its military or to open relationships
with other countries, the US presents it as a threat. And
the rest of the world, Yang Yi complains, all too often
takes its lead from the hyperpower: "The US has the final
say on the making and revising of the international rules
of the game. They have dominated international discourse…
the US says, 'Only we can do this; you can't do this.'"
|
Dương Nghị (Yang Yi) là một quân nhân, một chuẩn đô đốc hải
quân và thủ trưởng của một viện nghiên cứu chính sách quân
sự hàng đầu ở Trung Quốc. Là một nhân vật cứng rắn trong
việc kiến tạo chính sách đối ngoại của Trung Quốc, tư tưởng
của Dương về quyền lực còn vượt xa cả những đánh giá về các
hệ thống vũ khí mới nhất. Ông lập luận rằng Hoa Kỳ đã tạo ra
một “thế bao vây chiến lược” xung quanh Trung Quốc bằng cách
giả bộ “cao đạo” trong các quan hệ quốc tế. Cứ mỗi lần Cộng
hòa Nhân dân Trung Hoa nỗ lực tự khẳng định mình trong ngôn
ngữ ngoại giao, tìm kiếm hiện đại hóa sức mạnh quân sự hoặc
mở rộng quan hệ với các quốc gia khác thì Hoa Kỳ đều coi đó
là một mối đe dọa. Và thế là, Dương than phiền, các nước còn
lại trên thế giới bao giờ cũng theo đuôi siêu cường này:
“Hoa Kỳ có tiếng nói cuối cùng trong việc tạo ra hoặc xét
lại các luật chơi quốc tế. Họ thống lĩnh các ngôn từ quốc
tế... Hoa Kỳ thường nói ‘Các vị được làm việc này, không
được làm việc kia’.” |
| One of the buzzwords
in Chinese foreign policy circles is ruan quanli—the
Chinese term for "soft power." This idea was invented by
the American political scientist Joseph Nye in 1990, but
it is being promoted with far more zeal in Beijing than in
Washington DC. In April 2006, a conference was organised
in Beijing to launch the "China dream"—China's answer to
the American dream. It was an attempt to associate the
People's Republic with three powerful ideas: economic
development, political sovereignty and international law.
Whereas American diplomats talk about regime change, their
Chinese counterparts talk about respect for sovereignty
and the diversity of civilisations. Whereas US foreign
policy uses sanctions and isolation to back up its
political objectives, the Chinese offer aid and trade with
no strings. Whereas America imposes its preferences on
reluctant allies, China makes a virtue of at least
appearing to listen to other countries. |
Một trong những dụng ngữ thời thượng trong giới làm chính
sách đối ngoại Trung Quốc là “quyền lực mềm” (âm Quan Thoại
ruan quanli “nhuyễn quyền lực”, tiếng Anh ‘soft power’ –
N.D.). Tư tưởng này được nhà khoa học chính trị người Mỹ
Joseph Nye phát minh vào năm 1990, nhưng nó lại được xúc
tiến ở Bắc Kinh một cách sốt sắng hơn nhiều so với ở
Washington D.C. Vào tháng Tư năm 2006, một hội nghị đã được
tổ chức ở Bắc Kinh để khởi động “giấc mơ Trung Quốc” – sự
đáp trả của Trung Quốc đối với “giấc mơ Mỹ”. Đây là một toan
tính gắn kết Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa với ba khái niệm
đầy quyền uy: phát triển kinh tế, chủ quyền chính trị và
luật quốc tế. Trong khi các nhà ngoại giao Mỹ nói về thay
đổi chế độ, các đồng nhiệm Trung Quốc của họ nói về tôn
trọng chủ quyền và sự đa dạng của các nền văn minh. Trong
khi chính sách ngoại giao Hoa Kỳ sử dụng các chế tài và phép
cô lập để bảo trì các mục tiêu chính trị của mình, người
Trung Quốc lại chìa ra viện trợ và doanh thương không kèm
theo bất cứ ràng buộc nào. Trong khi Hoa Kỳ áp đặt những ưu
tiên của họ đối với các đồng minh bất đắc dĩ, Trung Quốc ít
nhất cũng tỏ vẻ miễn cưỡng lắng nghe các quốc gia khác. |
| But while all
Chinese thinkers want to strengthen national power, they
disagree on their country's long-term goals. On the one
hand, liberal internationalists like Zheng Bijian like to
talk about China's "peaceful rise" and how it has rejoined
the world; adapting to global norms and learning to make a
positive contribution to global order. In recent years,
Beijing has been working through the six-party talks to
solve the North Korean nuclear problem; working with the
EU, Russia and the US on Iran; adopting a conciliatory
position on climate change at an international conference
in Montreal in 2005; and sending 4,000 peacekeepers to
take part in UN missions. Even on issues where China is at
odds with the west—such as humanitarian intervention—the
Chinese position is becoming more nuanced. When the west
intervened over Kosovo, China opposed it on the grounds
that it contravened the "principle of non-intervention."
On Iraq, it abstained. And on Darfur, in 2006 it finally
voted for a UN mandate for peacekeepers—although Beijing
is still under fire for its close ties to the Sudanese
government. |
Thế nhưng, trong khi tất cả các nhà tư tưởng Trung Hoa muốn
tăng cường quyền lực quốc gia, họ lại bất đồng về các mục
tiêu dài hạn của đất nước họ. Một mặt, những người quốc tế
chủ nghĩa chủ trương khai phóng như Trịnh Tất Kiên (Zheng
Bijian) thích nói đến sự “trỗi dậy hòa bình” của Trung Quốc
và cách thức nước này quay trở lại với thế giới, thích ứng
với các chuẩn mực
toàn
cầu và học cách đóng góp tích cực vào trật tự thế giới.
Trong những năm gần đây, Bắc Kinh đã từng tham gia các cuộc
hội đàm sáu bên để giải quyết vấn đề hạt nhân ở Bắc Triều
Tiên; đã làm việc với Liên Âu, Nga và Hoa Kỳ về Iran; đã giữ
lập trường hoà giải về thay đổi khí hậu tại một hội nghị
quốc tế ở Montreal năm 2005; và đã gửi 4000 lính gìn giữ hòa
bình tham gia vào các sứ mệnh của Liên hợp quốc. Ngay cả
trong những vấn đề mà Trung Quốc còn bất đồng với phương Tây
– tỷ như “can thiệp nhân đạo” – thì lập trường của Trung
Quốc cũng đã trở nên uyển chuyển hơn. Khi phương Tây can
thiệp vào Kosovo, Trung Quốc đã phản đối trên cơ sở coi đó
là sự vi
phạm
“nguyên tắc không can thiệp”. Về Iraq, Trung Quốc đã bỏ
phiếu trắng. Còn về Darfur, vào năm 2006 Trung Quốc cuối
cùng cũng đã bỏ phiếu cho một uỷ trị của Liên hợp quốc về
đội quân gìn giữ hoà bình – mặc dù Bắc Kinh vẫn đang bị lên
án vì những quan hệ khăng khít của họ với chính quyền Sudan.
|
| On the other hand,
China's "neocons"—or perhaps they should be called
"neo-comms"—like Yang Yi and his colleague Yan Xuetong
openly argue that they are using modern thinking to help
China realise ancient dreams. Their long-term goal is to
see China return to great-power status. Like many Chinese
scholars, Yan Xuetong has been studying ancient thought.
"Recently I read all these books by ancient Chinese
scholars and discovered that these guys are smart—their
ideas are much more relevant than most modern
international relations theory," he said. The thing that
interested him the most was the distinction that ancient
Chinese scholars made between two kinds of order: the
"Wang" (which literally means "king") and the "Ba"
("overlord"). The "Wang" system was centred on a dominant
superpower, but its primacy was based on benign government
rather than coercion or territorial expansion. The "Ba"
system, on the other hand, was a classic hegemonic system,
where the most powerful nation imposed order on its
periphery. Yan explains how in ancient times the Chinese
operated both systems: "Within Chinese Asia we had a
'Wang' system. Outside, when dealing with 'barbarians,' we
had a hegemonic system. That is just like the US today,
which adopts a 'Wang' system inside the western club,
where it doesn't use military force or employ double
standards. On a global scale, however, the US is
hegemonic, using military power and employing double
standards." According to Yan Xuetong, China will have two
options as it becomes more powerful. "It could become part
of the western 'Wang' system. But this will mean changing
its political system to become a democracy. The other
option is for China to build its own system." |
Mặt khác, những tay “tân bảo thủ” Trung Quốc – có lẽ nên gọi
họ là “tân cộng sản” – như Dương Nghị và người đồng sự Diêm
Học Thông (Yan Xuetong) của ông ta thì tranh biện một cách
cởi mở rằng họ đang vận dụng tư duy hiện đại để giúp Trung
Quốc thực hiện những giấc mơ xa xưa. Mục tiêu lâu dài của họ
là nhìn thấy Trung Quốc quay trở lại địa vị đại cường quốc.
Giống như nhiều học giả Trung Hoa, Diêm Học Thông từng
nghiền ngẫm những tư tưởng cổ đại. Ông cho biết: “Gần đây,
tôi đã đọc lại tất cả các trước tác của các học giả Trung
Quốc cổ đại và khám phá ra rằng các tiên sinh này thật là
thông tuệ – tư tưởng của họ thích đáng hơn nhiều so với
những lý thuyết về quan hệ quốc tế hiện đại nhất”. Điều làm
cho Diêm thích thú nhất là cách thức mà các tác gia Trung
Quốc cổ đại phân biệt hai loại trật tự: “vương” (nghĩa đen
là “vua”) và “bá” (“chúa đất lớn”). Hệ thống “vương” xoay
quanh một siêu cường quyền thế làm trung tâm, nhưng địa vị
đứng đầu của siêu cường này dựa trên một sự cai trị hiền từ,
chứ không phải sự o ép hoặc bành trướng lãnh thổ. Còn hệ
thống “bá”, trái lại, là một hệ thống đầu lãnh cổ điển,
trong đó quốc gia nào mạnh hơn cả thì áp đặt trật tự lên các
nước xung quanh. Rồi Diêm giải thích làm thế nào mà thời cổ
người Trung Quốc đã vận hành cả hai hệ thống: “Trong phần
châu Á thuộc Trung Hoa, chúng tôi có một hệ thống “vương”.
Bên ngoài
phạm
vi này, khi phải ứng xử với các “man di”, chúng tôi có một
hệ thống “bá”. Điều đó cũng y hệt như Hoa Kỳ ngày nay: trong
câu lạc bộ phương Tây nó hành xử theo lối “vương”, không sử
dụng vũ lực hoặc khai thác các tiêu chuẩn kép; nhưng ở tầm
toàn
cầu, Hoa Kỳ là “bá” – sử dụng sức mạnh quân sự và khai thác
các tiêu chuẩn kép.” Theo Diêm Học Thông, Trung Quốc sẽ có
hai lựa chọn một khi nó trở nên mạnh hơn. “Nó có thể trở
thành một bộ phận của hệ thống “vương” phương Tây; nhưng
điều này sẽ đồng nghĩa với việc nó thay đổi hệ thống chính
trị để trở thành một nước dân chủ. Lựa chọn kia là Trung
Quốc tự xây dựng lấy hệ thống của riêng mình.” |
| The tension between
the liberal internationalists and the neo-comms is a
modern variant of the Mao-era split between bourgeois and
revolutionary foreign policy. For the next few years,
China will be decidedly bourgeois. It has decided—with
some reservations—to join the global economy and its
institutions. Its goal is to strengthen them in order to
pin down the US and secure a peaceful environment for
China's development. But in the long term, some Chinese
hope to build a global order in China's image. The idea is
to avoid confrontation while changing the facts on the
ground. Just as they are doing in domestic policy, they
hope to build pockets of an alternative reality—as in
Africa—where it is Chinese values and norms that
increasingly determine the course of events rather than
western ones. |
Mâu thuẫn giữa các nhà quốc tế khai phóng và các “tân cộng
sản” là một biến thể hiện đại của sự phân chia thời Mao giữa
hai chính sách đối ngoại tư sản và cách mạng. Trong vòng ít
năm tới, Trung Quốc hiển nhiên sẽ thành tư sản. Với đôi chút
dè dặt, Trung Quốc đã quyết định tham gia vào nền kinh tế
toàn
cầu và các định chế quốc tế. Mục đích của Trung Quốc là củng
cố những định chế này để kiềm chế Hoa Kỳ và bảo đảm một môi
trường hòa bình cho sự phát triển của Trung Quốc. Nhưng
trong trường hạn, một số người Trung Quốc vẫn nuôi mộng xây
dựng một trật tự thế giới theo hình ảnh của Trung Hoa. Tư
tưởng là tránh đối đầu trong khi làm thay đổi thực tiễn về
căn bản. Hệt như cách họ đang làm trong chính sách đối nội,
người Trung Quốc hy vọng gây dựng nên những túi tiền trong
một thực tại luôn đổi thay – như ở châu Phi – nơi các giá
trị và chuẩn mực Trung Hoa chứ không phải phương Tây đang
ngày càng quyết định tiến trình các sự kiện.
|
| The western
creations of the EU and Nato—defined by the pooling rather
than the protecting of sovereignty—may one day find their
matches in the embryonic East Asian Community and the
Shanghai Co-operation Organisation. Through these
organisations, China is reassuring its neighbours of its
peaceful intent and creating a new community of interest
that excludes the US. The former US official Susan Shirk
draws a parallel between China's multilateral diplomacy
and her own country's after the second world war: "By
binding itself to international rules and regimes, the US
successfully established a hegemonic order." |
Những tác phẩm Tây phương như Liên Âu và NATO – được xác
định như một sự “góp gạo thổi cơm chung” thì hơn là những
định chế để bảo vệ chủ quyền – có lẽ rồi sẽ có ngày tìm được
những kẻ bằng vai phải lứa là khối Cộng đồng Đông Á đang
thai nghén và Tổ chức Hợp tác Thượng Hải. Thông qua những tổ
chức này, Trung Quốc đang tái cam kết với các lân bang về
dụng ý hòa bình của mình và đang tạo ra một cộng đồng lợi
ích mới mà ở đó, Hoa Kỳ bị loại ra ngoài. Một cựu quan chức
Hoa Kỳ, bà Susan Shirk, đã so sánh nền ngoại giao đa biên
của Trung Quốc với nền ngoại giao Hoa Kỳ sau Đệ nhị Thế
chiến: “Bằng cách ràng buộc chính mình vào luật lệ và các
chế độ quốc tế, Hoa Kỳ đã thiết lập thành công một trật tự
bá quyền.” |
The UN is also
becoming an amplifier of the Chinese worldview. Unlike
Russia, which comports itself with a swagger—enjoying its
ability to overtly frustrate US and EU plans—China tends
to opt for a conciliatory posture. In the run-up to the
Iraq war, although China opposed military action, it
allowed France, Germany and Russia to lead the opposition
to it. In 2005 when there was a debate about enlarging the
UN security council, China encouraged African countries to
demand their own seat, which effectively killed off
Japan's bid for a permanent seat. Equally, Beijing has
been willing to allow the Organisation of Islamic States
to take the lead in weakening the new UN human rights
council. This diplomacy has been effective—contributing to
a big fall in US influence: in 1995 the US won 50.6 per
cent of the votes in the UN general assembly; by 2006, the
figure had fallen to just 23.6 per cent. On human rights,
the results are even more dramatic: China's win-rate has
rocketed from 43 per cent to 82 per cent, while the US's
has tumbled from 57 per cent to 22 per cent. "It's a
truism that the security council can function only insofar
as the US lets it," says James Traub, UN correspondent of
the the New York Times. “The adage may soon be applied to
China as well.”
|
Liên hợp quốc cũng đang trở thành một bộ khuếch đại của thế
giới quan Trung Quốc. Không giống như Nga luôn xử sự một
cách ngang ngạnh, thích thú với năng lực tự thân công nhiên
làm thất bại các kế hoạch của Hoa Kỳ và Liên Âu, Trung Quốc
có xu hướng chọn lựa một tư thế hòa giải. Trong thời đoạn
chạy đà trước cuộc chiến tranh Iraq, mặc dù chống lại hành
động quân sự, Trung Quốc đã để cho Pháp, Đức và Nga đứng đầu
phe chống đối. Năm 2005 khi diễn ra cuộc tranh cãi về việc
mở rộng Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, Trung Quốc đã khuyến
khích các quốc gia châu Phi đòi chỗ ngồi của họ, một động
thái đã thực sự làm tiêu tan nỗ lực của Nhật Bản muốn kiếm
chiếc ghế uỷ viên thường trực. Tương tự, Bắc Kinh đã sẵn
sàng để cho Tổ chức Các nước Hồi giáo đầu trò trong việc làm
suy yếu Uỷ hội Nhân quyền mới của Liên hợp quốc. Đường lối
ngoại giao này đã tỏ ra hiệu quả trong việc góp phần làm suy
giảm mạnh ảnh hưởng của Hoa Kỳ: vào năm 1995 Hoa Kỳ từng
giành được 50,6 phần trăm phiếu bầu tại Đại Hội đồng; sang
năm 2006, con số này tụt xuống chỉ còn 23,6 phần trăm. Về
nhân quyền, kết quả thậm chí còn bi đát hơn: tỷ lệ giành
điểm của Trung Quốc tăng vọt từ 43 lên 82 phần trăm, trong
lúc Hoa Kỳ tụt dốc từ 57 xuống còn 22 phần trăm. James
Traub, phóng viên thường trú tại Liên hợp quốc của tờ New
York Times, nói: “Hiển nhiên là cho tới nay Hội đồng Bảo an
Liên hợp quốc chỉ có thể vận hành như thể Hoa Kỳ lãnh dạo
nó. [Nhưng] châm ngôn này sẽ sớm được áp dụng cho Trung
Quốc.”
|
| The debate between
Chinese intellectuals will continue to swirl within think
tanks, journals and universities and—on more sensitive
topics—on the internet. Chinese thinkers will continue to
act as intellectual magpies, adapting western ideas to
suit their purposes and plundering selectively from
China’s own history. As China’s global footprint grows, we
may find that we become as familiar with the ideas of
Zhang Weiying and Wang Hui, Yu Keping and Pan Wei, Yan
Xuetong and Zheng Bijan as we were with those of American
thinkers in previous decades; from Reaganite economists in
the 1980s to the neoconservative strategists of the 9/11
era. |
Tranh cãi giữa các trí thức Trung Quốc sẽ tiếp tục hừng hực
bên trong các viện tham mưu chính sách, trên báo chí và
trong các trường đại học; và nếu về những chủ đề nhạy cảm
hơn – trên Internet. Các tư tưởng gia Trung Quốc sẽ còn tiếp
tục hành vi của những con quạ khoang trí thức, xào xáo những
ý tưởng Tây phương để chúng thích ứng với các mục tiêu của
họ, cũng như chôm chỉa có chọn lọc những trí niệm lấy từ
chính lịch sử đất nước họ. Một khi dấu ấn toàn cầu của Trung
Quốc lớn lên, có thể chúng ta rồi sẽ thấy mình trở nên quen
thuộc với các tư tưởng của Trương Duy Nghênh và Uông Huy,
của Du Khả Bình và Phan Vĩ, của Diêm Học Thông và Trịnh Tất
Kiên như chúng ta đã từng quen với các ý niệm của các học
giả Hoa Kỳ trong những thập niên trước đây – từ các nhà kinh
tế học thời Reagan những năm 1980 tới những chiến lược gia
tân bảo thủ của “kỷ nguyên 11 tháng Chín”. |
| China is not an
intellectually open society. But the emergence of freer
political debate, the throng of returning students from
the west and huge international events like the Olympics
are making it more so. And it is so big, so pragmatic and
so desperate to succeed that its leaders are constantly
experimenting with new ways of doing things. They used
special economic zones to test out a market philosophy.
Now they are testing a thousand other ideas—from
deliberative democracy to regional alliances. From this
laboratory of social experiments, a new world-view is
emerging that may in time crystallise into a recognisable
Chinese model—an alternative, non-western path for the
rest of the world to follow. |
Trung Quốc không phải là một xã hội cởi mở trí thức. Nhưng
sự xuất hiện của tranh luận chính trị tự do hơn, đám đông du
sinh trở về sau khi thụ giáo dưới “trời Tây” và những sự
kiện quốc tế trọng đại như Thế vận hội đang làm cho nó
thoáng đãng hơn. Và nếu như những cuộc thử nghiệm đang được
giới lãnh đạo Trung Quốc liên tục tiến hành về những phương
pháp mới để điều hành xã hội mà thành công, thì đó sẽ là
điều gì đó thật lớn lao, thật kinh khủng và thật thực dụng.
Họ đã dùng các đặc khu kinh tế để thử thách triết lý thị
trường. Giờ đây họ lại đang kiểm nghiệm cả nghìn ý tưởng
khác – từ “dân chủ có thảo luận” tới những liên minh khu
vực. Từ cái phòng thí nghiệm xã hội này, một thế giới quan
mới đang trồi lên, một thế giới quan có lẽ đã kết tinh vừa
đúng lúc vào trong cái mô hình Trung Hoa khả dĩ được chấp
nhận – một lối đi khác, phi-Tây-phương cho phần còn lại của
thế giới dẫm bước theo. |
|
|
|