Xem dân ta "vùi dập" hoa ngày lễ (TT&VH
Cuối tuần) - Rất biết là năm nay Hà
Nội lại có phố hoa bên Hồ Gươm,
nhưng đắn đo mãi, cuối cùng tôi
quyết định không đưa con ra phố Hoa
chơi. Tôi có thể kìm được cảm giác
muốn… sờ thử vào rừng hoa đẹp kia,
nhưng thằng cu nhà tôi thì chắc chắn
là không. Chắc chắn khi thả nó ra
phố Hoa nó sẽ "sờ" vào hết bông này
đến bông khác, nó sẽ bám vào càng
chiếc xe bò giữa luống hoa bắp cải
Đà Lạt, chưa kể còn có thể chui vào
đám hoa lay ơn để chơi trốn tìm...
Với những hành vi như thế nó có thể
bị chụp ảnh đưa lên báo như những
những kẻ thiếu ý thức, chà đạp lên
cái Đẹp, làm xấu đi hình ảnh phố
Hoa. Trong khi nó chỉ là đứa bé chưa
đầy 5 tuổi.
Bẻ hoa anh đào tại lễ hội
1. Từ sau vụ một số bạn trẻ ở Hà Nội
làm "tan nát một đời hoa" trong Lễ
hội hoa Anh đào năm 2008, dư luận
dấy lên phong trào phê phán những
hành vi thiếu văn hóa của một bộ
phận công chúng khi tham gia các lễ
hội cộng đồng, mà dễ thấy nhất là
trong các lễ hội hoa. Sự phê phán
này có tác dụng cảnh tỉnh ý thức của
cộng đồng, nhưng đồng thời, theo
tôi, cũng dẫn tới những biểu hiện
"thái quá". Về phía các BTC và chính
quyền từ chỗ bày hoa hớ hênh, đến
chỗ thiết lập hàng rào an ninh để
bảo vệ hoa chẳng khác gì bảo vệ
chính khách hay siêu sao ngoại quốc.
Nó khiến cho lễ hội đông nhưng không
còn vui nữa. Về phía dư luận thì
cũng có biểu hiện quá đà, chả cứ
người cố ý ngắt hoa, bẻ cành, giờ
đây, đến người tò mò sờ thử vào hoa,
hay mấy em bé lon ton bước qua luống
hoa, hoặc mấy cô nàng làm đỏm ôm hoa
vào sát lòng mà tạo dáng… cũng bị
"chộp" lên báo và viết như thể họ
thiếu ý thức, chà đạp lên cái Đẹp
vậy. Có người nói, nếu khắt khe với
những người thế thì nên đưa hoa vào
bảo tàng, đặt trong tủ kính, treo
biển "cấm sờ vào hiện vật" có hay
hơn không? 2. Việc tham gia một lễ hội khác với
việc đi tham quan một bảo tàng hay
một triển lãm sắp đặt. Người ta nói
đi chơi hội chứ không nói đi tham
quan hội. Đã là "chơi" thì phải ồn
ào, chen chúc, phải thoải mái, phải
"đã đời". Các lễ hội ngày nay chẳng
phải là đều đặt mục tiêu phải nối
tiếp truyền thống, hay thậm chí là
tái hiện truyền thống đó sao? Vậy
tôi thử hỏi lễ hội truyền thống có
cấm các cụ nhà ta sờ vào hiện vật
hay không? Và các cụ nhà ta chơi hội
như thế nào? Đây là một vấn đề văn hóa rất thú
vị, các nhà nghiên cứu văn hóa đã
chỉ ra rằng, về bản chất lễ hội gồm
hai phần, phần lễ là những nghi
thức, và phần hội là phần vui chơi
xả láng. Nếu như phần lễ nghiêm
trang thành kính, và trật tự bao
nhiêu thì phần hội ồn ào, thậm chí
là… náo loạn bấy nhiêu. Giữa sân
đình khi các cụ mũ cao áo dài vừa lễ
bái uy nghiêm, chẳng khác gì các
quan bộ Lễ trong triều đình thì ngay
sau đó lại bày trò "bắt trạch trong
chum", trai gái một tay ôm nhau, tay
kia thò vào chum bắt trạch, dĩ nhiên
bắt được trạch đâu có dễ, chỉ tranh
thủ "khua khoắng" nhau là nhiều.
Trong Trò Trám ở Phú Thọ thì trai
gái cầm cái nõ (biểu tượng sinh thực
khí nam) và cái nường (biểu tượng
sinh thực khí nữ) đâm vào nhau trong
một không khí hết phồn thực. Sau ba
lần hỏi đáp và nõ nường chạm nhau
thì tắt hết đèn nến. Chiêng trống
nổi lên. Đôi nam nữ cầm nõ nường
theo ông từ chạy ra ngoài. Dân làng
chầu trực ở điếm Trám cũng ùa sang
chạy sau họ. Họ chạy quanh miếu trò
ba vòng theo chiều ngược kim đồng
hồ, vừa chạy vừa hú. Sau đó, người
ta chạy tản vào rừng trám, liền sau
miếu thờ để thực hiện nam nữ tính
giao đích thực. Cặp nam thanh nữ tú
nào có mang trong dịp này còn được
dân làng thưởng hậu hĩnh vì việc thờ
lễ đã ứng nghiệm. Dân làng gọi lễ
mật là trò "linh tinh tình phộc"
hoặc trò "tháo khoán". Tháo khoán
cho trai gái ôm nhau.
Tàn cuộc Lễ hội hoa Hà Nội 2009
Ngắm nghía chiến lợi phẩm.
Có lễ hội còn tổ chức như một… trò
cướp, ấy là khi cây bông (thực chất
chỉ là khúc tre được làm tướp ra
giống như đám bông) tung ra, mọi
người xô nhau vào tranh cướp suốt từ
chiều hôm trước đến…rạng sáng này
hôm sau . Ai cướp được nhiều coi như
có lộc. Đó là trò cướp bông của
người dân Sơn Đồng (Quốc Oai, Hà
Tây) "Tháo khoán" trong lễ hội,
không chỉ là nhu cầu tất yếu cần
xả-xú-páp của những anh trai làng
những cô thôn nữ khi đi trẩy hội, mà
còn có ý nghĩa triết học của nó.
Trái với phần lễ trang nghiêm thể
hiện trật tự của thế giới, của xã
hội, thì phần hội tái hiện sự hỗn
độn của tự nhiên và xã hội trước khi
có "Lễ"; là sự tái hiện lại lịch sử
hình hành Lễ, và mô phỏng những sinh
hoạt hết sức đời thường… Ở trong
phần hội, mọi người không những có
quyền “mất trật tự” một chút, mà còn
tạm thời được gạt bỏ những quy tắc,
cấm kỵ ngoài đời như màn tắt hết
đèn, đuốc để trở về thời hồng hoang,
bất chấp quan niệm “nam nữ thụ thụ
bất thân”.trật tự và hỗn độn là hai
mặt của Lễ hội thể hiện thế giới
quan và nhân sinh quan của các cụ ta
thời xưa. 3. Tất nhiên, đó chỉ là về mặt triết
lý, chứ các cụ ngày xưa, dù có bắt
trạch trong chum, hay thoải mái
trong lúc “tắt hết đèn đuốc” thì vẫn
rất văn hóa (vì phong tục nó thế),
chứ hẳn không có chuyện lợi dụng lúc
“tháo khoán” để làm những trò đồi
bại. Trong một xã hội văn minh thì
tất nhiên càng không có chuyện mất
trật tự, quậy phá ở chốn đông người.
Nhưng từ bản chất của lễ hội nói
trên, tôi chỉ muốn nhấn mạnh một
điều: để lễ hội đông vui thì phần
hội phải có trò, cốt nhất là để
người đi chơi hội được THAM GIA vào
lễ hội. Đừng biến họ thành những
khách tham quan bảo tàng im lặng đi
thành hàng dài bên những hiện vật
lạnh lùng đặt trong tủ kính. Đó gần
như là điều không thể, bởi ai cũng
biết hiệu ứng của tâm lý đám đông,
khi một người “thiếu kiềm chế” sờ
thử vào bông hoa một cái, thì lập
tức cả đám đông đều cảm thấy ngứa
ngáy chân tay. Và thật là bí bách
nếu như người ta đi xem hội (nhất là
hội hoa) mà chỉ sử dụng có mỗi hai
giác quan là mắt nhìn và mũi ngửi,
còn xúc giác (sờ) thì lại bị cấm
tiệt. nếu nhất thiết phải “sờ” vào
mới cảm nhận được như chàng trai
khiếm thị tại Lễ hội hoa anh đào năm
2009, thì bị ngay bảo vệ áp giải vào
trụ sở vì “xâm phạm hoa”! đó là chưa
kể tới tâm lý “thụ lộc” khi tham gia
lễ hội. Một món đồ cũ, một cây cảnh trong Lễ
hội ở chợ viềng, một tờ triện trong
Lễ hội Khai ấn…luôn là những món lộc
mà người đi hội muốn đem về. và như
thế thì cũng rất hợp lý, nếu như ai
đó muốn có một bông hoa để ép vào
trang nhật ký khi tham gia Lễ hội
hoa anh đào. Không thể thỏa mãn tất cả mọi người
bằng cách cho họ thoải mái ngắt hoa,
bẻ cành, giẫm đạp lên hoa. nhưng cần
có chỗ để mọi người có thể “khám
phá” những loài hoa đang trưng bày,
thậm chí một cửa hàng bán hoa lưu
niệm chẳng hạn, để ai cần những loài
hoa đẹp trong phố hoa thì cứ việc
xùy tiền ra xách về. Cũng cần có chỗ
cho trẻ em chơi. Cũng cần có những
hiện vật để cho người ta “thử” hoặc
chụp ảnh… và cuối cùng, nói thật,
bông hoa cũng chỉ là bông hoa, cả
một rừng hoa như thế, hết hội cũng
tàn. 4. Nhân nói về Lễ hội hoa, tôi xin
kể câu chuyện này. Quê tôi là làng
việt cổ, phong tục nhìn chung rất
nặng nề. Một thời, đến ăn cỗ nhà ai,
các cụ ông, cụ bà đã thủ sẵn nắm lá
chuối, lúc ngồi bên mâm chỉ uống
chén rượu, ăn bát cơm, húp bát nước
canh thôi, còn thì bao nhiêu xôi chè
giò chả măng miến, thịt mỡ… đợi đến
lúc tàn cỗ là chia nhau trút vào lá
chuối mang về bằng sạch! Bản thân
tôi cũng rất xấu hổ khi thấy bà tôi
đi ăn cỗ “lấy phần” một bọc to đùng
như thế… tục “lấy phần” đúng là… hủ
tục thật, nó thể hiện sự đói khổ, sự
tham lam, bệ rạc của người dân
quê... tôi vẫn nghĩ như thế, cho tới
một lần, tôi nghe bác tôi tâm sự
rằng, cả cuộc đời bác tôi luôn nhớ
những kỷ niệm mỗi lần chờ ông nội đi
ăn cỗ về. gói xôi gấc, thịt gà mà
ông nội mang về ấy, không biết là
tham lam, bệ rạc như thế nào, nhưng
trong con mắt của đứa trẻ lên năm là
bác tôi lúc bấy giờ, nó tuyệt vời
biết bao, nó thấm đẫm tình cảm ông
cháu. và biết đâu đấy, ông nội của
bác, tức cụ nội tôi cũng chỉ vì muốn
giữ niềm vui ấy cho đàn cháu đông
đúc mà phải bóp mồm bóp miệng trong
bữa cỗ, chấp nhận “tham lam, bệ rạc”
trong con mắt người đời để được “lấy
phần” mang về? Một sự việc nhìn ở góc này như là sự
tha hóa của nhân cách, nhưng ở góc
độ khác lại là câu chuyện nhân văn.
Vâng, cũng như gói phần ông nội bạn
đi ăn cỗ mang về, hãy rộng lượng mà
nghĩ rằng có thể trong số những
người tham mấy bông hoa, mấy cái lá
đem về kia (nhất là thời điểm phố
hoa đã bế mạc), cũng chỉ vì muốn lưu
một dấu ấn hoặc làm một món quà kỷ
niệm với ai đó mà thôi. Đông Kinh
|