|
Võ Hồng là một tác gia lớn của văn xuôi Việt Nam hiện đại.
Nhà văn vừa từ trần lúc 14g ngày 31 tháng 3 năm 2013, tại
nhà riêng ở Nha Trang – Khánh Hòa. Ông sinh ngày 05 tháng
Chạp năm Nhâm Tuất tức ngày 21/01/1923 (nhưng giấy khai sinh
ghi ngày 05/05/1921); tại làng Ngân Sơn, xã An Thạch, huyện
Tuy An, tỉnh Phú Yên. Hơn nửa thế kỷ cầm bút Võ Hồng đã để
lại hơn 30 đầu sách, với hơn trăm truyện ngắn, 8 tiểu thuyết
và truyện dài cùng với nhiều bài báo khác.
Vậy là nhà văn Võ Hồng đã chọn ra đi vào cõi
thiên thu vào ngày cuối cùng của tháng 3 - Ngày 31/3/2013!
Ngày tiếp sau là ngày 1 tháng 4, ngày kỷ niệm 12 năm ngày
mất của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Còn nhớ năm 1972, trong cuốn
Mười khuôn mặt văn nghệ hôm nay, tập 2, tác
giả Tạ Tỵ có chọn và viết về mười nhà văn, nghệ sĩ tiêu biểu
của miền Nam thời bây giờ. Cuốn sách mở đầu là phần viết về
Trịnh Công Sơn và kết thúc là chương viết về Võ Hồng.
Võ Hồng cũng như Trịnh Công Sơn là những
người nghệ sĩ mang tâm hồn dân tộc, là những người đã lưu
giữ qua tác phẩm của mình một thời đã qua với những mất mát,
đau thương của hơn 20 năm khói lửa chiến tranh ở miền Nam.
Trong Từ Điển Văn Học (bộ mới),
tác giả T. Khuê và Nguyễn Huệ Chi nhận xét: "Võ
Hồng là một nhà văn đôn hậu, yêu quê hương và con người..."
Nhà văn Võ Hồng có lần kể ông sinh năm 1923,
nhưng để đủ tuổi đi học người nhà ông đã khai là 1921. Võ
Hồng sinh ra và lớn lên bên dòng sông Phường Lụa, vùng có
nghề dệt vải và nghề làm gốm nổi tiếng, thuộc làng Ngân Sơn,
xã An Thạch, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên. Thuở nhỏ học ở
trường huyện, trường phủ, ra Qui Nhơn học rồi sau đó ra tận
Hà Nội học Tú tài. Những năm kháng chiến chống Pháp, Võ Hồng
tham gia công tác Bình dân học vụ, dạy học và làm Hiệu
trưởng trường Trung học Lương Văn Chánh của Phú Yên. Năm
1954, ông đưa vợ con về quê vợ ở Đà Lạt. Năm 1956, ông
chuyển xuống Nha Trang và sinh sống bằng nghề dạy học ở các
trường tư thục. Đến 1957, vợ ông qua đời, Võ Hồng một mình
nuôi 3 con nhỏ, vừa dạy học vừa sáng tác văn chương. Với gia
tài hơn 30 đầu sách đã in gồm hơn trăm truyện ngắn và 8 tiểu
thuyết, truyện dài; có nhiều tác phẩm được tái bản; Võ Hồng
là nhà văn có vị trí chắc chắn trong văn xuôi Việt Nam hiện
đại, đặc biệt trong giai đoạn 1954-1975.
Truyện của Võ Hồng bao gồm nhiều đề tài khác
nhau: Về hiện thực cuộc sống thời chiến tranh, về thân phận
con người, về tình yêu. Nhưng bao quát và thành công nhất
của ông vẫn là viết về quê hương, về những kỷ niệm của tuổi
học trò. Đọc tác phẩm của Võ Hồng, có thể hình dung các miền
của Phú Yên, từ đèo Cả đến đèo Cù Mông, biển Mỹ Á, Sông Cầu,
vùng Xuân Phước, Xuân Quang của Đồng Xuân...; làng Ngân Sơn
của nhà văn với con sông Phường Lụa trong trẻo, những bến đò
đông đúc, nhà thờ Mằng Lăng, chùa Châu Lâm... Trên những con
đường quê nối liền An Thạch với An Thổ, An Dân, An Mỹ; vẫn
là bóng dáng của những người nông dân lam lũ, cần cù, suốt
đời gắn bó với đất.
Nói đúng hơn, quê hương không chỉ là đề tài.
Quê hương còn là máu thịt, là tâm niệm của nhà văn Võ Hồng.
Ông có lần nói:
"Nếp sống của quê tôi chưa hề được nhà văn
nào nhắc đến... Thế hệ của chúng tôi bị chiến tranh tàn phá
quá nhiều, một số lớn đã chết, những nếp sống cũ lần lượt bị
xóa đi, thay thế bằng nếp sống mới. Tôi nghĩ rằng nếu tôi
dâng trọn cả cuộc đời của tôi để dựng lại cái Dĩ vãng đó
cũng vẫn còn chưa đủ... Vậy viết về những kỷ niệm Dĩ vãng
tôi nhằm vào việc lấp một cái hố trống. Tôi muốn các thế hệ
đàn em có dịp để thiết tha gắn bó với quê hương hơn..."
.
Tiểu thuyết Như cánh chim bay
là truyện dài nhất của nhà văn Võ Hồng được nhiều người biết
đến, có nội dung chính nói về lịch sử kháng chiến và con
người Phú Yên. Truyện mô tả đầy đủ những phong trào chống
giặc ngoại xâm, giặc đói, giặc dốt. Cảnh phá đường, tập huấn
quân sự, canh gác; cảnh tăng gia sản xuất, trồng khoai lang
bồ, trồng bí, trồng sắn; cảnh dạy học đóng cổng đố chữ của
phong trào Bình dân học vụ, cảnh đi xe goòng... diễn ra sống
động trong suốt tác phẩm. Võ Hồng miêu tả sự vận động của
lịch sử chính bằng những đổi thay trong cuộc sống và nếp
sinh hoạt của người dân. Tập truyện ngắn Hoài cố nhân
là tác phẩm được in đầu tiên của Võ Hồng. Hoài cố nhân
còn là nỗi hoài cố hương, là những kỷ niệm trong trẻo, hồn
nhiên của tuổi học trò.
Nhà văn cho rằng quê hương đồng nghĩa với cội
nguồn và là chỗ dựa về tinh thần cho mỗi con người. Bị bứt
khỏi ruộng vườn, con trâu, cái cày, những người dân quê trở
nên lạc lõng, tội nghiệp. Và trong mệt mỏi, bất an... của
cuộc sống hiện tại, những người dân quê càng hướng về "chốn
cũ", càng da diết với mảnh đất quê nhà. Những nhân vật người
nông dân như ông Túc trong Tình yêu đất, bà Xự
trong Bên đập Đồng Cháy, Năm Nhiều trong
Thế giới của Năm Nhiều, cô Ba Hường trong
Dấu chân sa mạc... là những người dân quê thân quen
mà ông đã từng biết, đã từng sống với họ. Đó cũng là những
chân dung văn học thành công nhất của Võ Hồng.
Văn chương Võ Hồng không gây nên những cuộc
tranh luận bàn cãi nhưng bền bỉ và nhất quán. Viết về quê
hương, Võ Hồng bắt đầu bằng một tình yêu ruột thịt như con
với mẹ. Mở rộng thêm một chút còn là ý thức lưu giữ một nếp
sống, một nền văn hóa, làng mạc của người miền Trung mà ít
người biết đến.
Nhà văn ra đi khi mùa xuân đã cạn ngày! Nắng
rất vàng và biển vẫn rất xanh ở miền Trung. Tại ngôi nhà số
51 Hồng Bàng, Nha Trang của ông mọi thứ dường như vẫn vậy.
Học trò, người quen vẫn thường ghé thăm. Tại Phú Yên, học
trò cũ, người quen của nhà văn Võ Hồng nhận tin ông qua đời,
ai cũng buồn thương, xót xa. Vẫn biết người không ra khỏi
vòng sinh, lão, bệnh, tử; vẫn biết thầy đã nằm lâu trên
giường bệnh và sức lực đã cạn dần, cạn dần. Không biết giờ
đây trong cõi u minh trên đường từ bỏ cõi tạm, ông có nhìn
thấy quê hương và nghe tiếng gọi đò xưa cũ!
Vĩnh biệt nhà văn Võ Hồng! Vĩnh biệt thầy với
những ngày tháng được ở bên thầy, được lắng nghe và được
chia sẻ với thầy những tâm tình cuộc sống và tình yêu dành
cho văn chương!
TS. Nguyễn Thị Thu Trang
Trường Đại học Phú Yên
|