Trân trọng một nguồn lực quý báu

Những bài cùng tác giả

"Nay ta hát một thiên ái quốc
Yêu gì hơn yêu nước nhà ta”

 Phan Bôi Châu

Mỗi người Việt, vì những lý do nào đó rời quê hương đi tìm một đất mới, một cuộc sống mới, thì phải chăng như nhà nghệ sĩ tài hoa kia đã nói về những người ra đi, họ “Như những dòng sông nhỏ/ Ôi những dòng sông nhỏ, lời hẹn thề là những cơn mưa”. [Trịnh Công Sơn . “Tình xa”] Mỗi người Việt xa xứ, định cư ở nước ngoài, liệu những lúc nào đó trong lòng họ có quặn lên “những cơn mưa”? Những cơn mưa hay là “những lời hẹn thề”!  Hẹn thề với ai? Với quê hương đất nước, nơi chôn rau cắt rốn, nơi ghi đậm những dấu ấn tuổi thơ.

Ở đồng đất xứ người trên thế giới có biết bao những con sông kỳ vĩ, dài hơn nhiều, rộng hơn nhiều, với những ghềnh thác gầm thét hay phẳng lặng trải dài theo những đồng bằng bát ngát phì nhiêu, nhưng chắc những con sông kỳ vĩ kia sẽ khó thay thế được cho con sông tuổi thơ mà ở đó “chẳng biết nước có giữ ngày giữ tháng, giữ bao nhiêu kỷ niệm giữa dòng trôi. hỡi con sông đã tắm cả đời tôi”. Đó là con sông “nước gương trong soi tóc những hàng tre, tâm hồn tôi là một buổi trưa hè, tỏa nắng xuống dòng sông lấp loáng” khiến cho dù có đi mãi tận chân trời góc biển “lòng tôi như mưa nguồn gió biển, vẫn trở về lưu luyến bên sông”[Tế Hanh. “Nhớ con sông quê hương].

Sẽ rất khiên cưỡng để trả lời một cách rạch ròi, võ đoán có hay không sự  “trở về lưu luyến bên sông”, có hay không những “lời hẹn thề” một cách rạch ròi, thô thiển, hoặc nói một cách xấc xược rằng ai đó “không hiểu hoặc cố tình không hiểu” một “lời kêu gọi” nào đó(*), mà chỉ có thể trân trọng để tìm cách giải mã những cảm xúc vừa rất cụ thể nhưng cũng rất huyễn hoặc, bồng bềnh đấy bí ẩn, như tâm trạng của một người Việt xa xứ dẫn ra đây : “…Nếu không có mái chùa cong cong kia để tôi thấy thoang thoảng màu khói hương trên bức ảnh mẹ tôi, nếu không có mấy sợi bông cỏ bay bay trên mộ của ông ngoại tôi phía sau đồi Long Thọ, nếu không có Huế để tôi nghĩ rằng một ngày nào đó, tóc bạc phơ, tôi sẽ về dầm chân trong nước sông Hương giặt áo, làm sao tôi biết được tôi bây giờ là ai? 1

 “Tôi là ai” đã là một câu hỏi từng day dứt con người sống trên trái đất này, và để trả lời cho câu hỏi đó, đã có bao nhiêu triết thuyết ra đời. “Tôi là ai, là ai, là ai mà yêu quá đời này”, câu hỏi của người nhạc sĩ như thảng thốt mông lung, như bềnh bồng khắc khoải về một nỗi niềm sâu kín có lẽ không chỉ riêng của Trịnh Công Sơn. Nhưng ở đây, liệu có cần phải triết thuyết luận bàn về câu hỏi của nhạc sĩ họ Trịnh, hay chỉ cần một trực nhận về cái vô thức của người nhạc sĩ thiên tài ấy, cũng như của một người phụ nữ tha hương mong một ngày nào đó “khi tóc đã bạc phơ sẽ về dầm chân trong nước sông Hương giặt áo” để rồi cảm nhận, để rồi suy tư.

Hiện có gần 4 triệu người Việt Nam đang sống ở nước ngoài, trong đó có khoảng 300 nghìn người đã tốt nghiệp đại học và sau đại học. Trong số đó, có những nhà khoa học tên tuổi như giáo sư Trịnh Xuân Thuận, là chuyên gia đầu ngành hiện đang làm việc tại các đại học, viện nghiên cứu và công ty nổi tiếng ở các nước Mỹ, Nhật, Canada, Anh, Úc, Hà Lan…liệu trong lòng họ có “như mưa nguồn gió biển, vẫn trở về lưu luyến” con sông quệ hương của mình không?

Người Việt Nam ở nước ngoài ” hay là “Việt kiều”, cụm từ nào diễn đạt được trọn vẹn cả ý lẫn tình về bà con người Việt ta đang cư trú ở nước ngoài?  Nêu câu hỏi này, vì đã có một trí thức Việt Nam sống ở nước ngoài về thăm nhà, tỏ ý bất bình khi được người ta gọi mình là Việt kiều : “Tôi chẳng là kiều gì cả, tôi là người Việt Nam, thế thôi”!

Cũng có người quyết liệt theo một cách khác “Danh có chính thì ngôn mới thuận. Những điều này khi được chính quyền hỏi ý kiến tôi đã viết rõ như thế, tức là cần trung thực, cần đối xử bình đẳng với mọi công dân Việt Nam và đối xử bình đẳng với mọi công dân nước ngoài…xóa chữ Việt Kiều đi mà gọi, chẳng hạn người Mỹ gốc Việt, người Pháp gốc Việt, hoặc người Việt gốc Trung Quốc…với thế hệ con cái, tôi nghĩ tuyệt đại đa số sẽ nghĩ mình là công dân Mỹ. Như Obama. Và đó là tính cách Mỹ. Tôi cũng muốn con cháu tôi như thế. Và ngay cả ở thế hệ thứ nhất, khi đã trở thành người Mỹ, thì cũng rất nhiều người coi mình là Mỹ, và thực hiện quyền công dân Mỹ của mình, như Kissinger, dù giọng còn đặc Đức, chẳng hạn. Hầu hết người đến Mỹ lập nghiệp đều như vậy”.*

Có chuyện để nói về sự bực mình rất đáng suy ngẫm cũng như sự quyết liệt rất chi là sòng phẳng rồi đây. Và, nếu tỉ mẩn tra tự điển, thì mục từ “kiều” mà Từ Điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ định nghĩa cũng chẳng mấy sáng sủa mạch lạc : “yếu tố ghép sau một danh từ riêng, tên gọi một dân tộc, để cấu tạo danh từ, có nghĩa “kiều dân”. Từ Điển Hán Việt của Đào Duy Anh thì định nghĩa “kiều dân” là  “dân ở đậu ở nước ngoài”. Nhưng xem ra, chuyện “ăn nhờ ở đậu” đã không còn diễn đạt được thực tế về cuộc sống hiện nay của nhiều thế hệ người Việt Nam đang định cư ở nước ngoài. Và lại càng không diễn đạt được đúng về khái niệm “người gốc Việt” . Làm sao lại có thể trả lời một cách đơn giản, thuần ngữ nghĩa theo kiểu “gốc Việt ” là “yếu tố ghép sau một danh từ riêng”? Cũng có người gợi ý “kiều” là “cầu”, người Việt xây nên chiếc cầu của tình cảm, của gắn bó và đoàn kết để hướng về quê hương....

Thì hãy tạm chưa bàn thảo đến những gợi ý trên đây, chỉ bằng suy nghĩ của một người Việt Nam bình thường, từng đổ máu trong cuộc trường chinh ngót nửa thế kỷ để tìm chỗ đứng cho dân tộc mình và để được sống trong khát vọng về độc lập, dân chủ và tự do để mà nói rõ rằng, cái “gốc” ấy không chỉ là “yếu tố ghép sau một danh từ riêng”. Trong đó ẩn dấu một ý nghĩa thiêng liêng vốn chìm sâu trong tiềm thức của một đời người, mà đôi khi, trong những bộn bề bon chen của cuộc mưu sinh, ý nghĩa thiêng liêng ấy bị chìm lấp đi. Chìm lấp, thậm chí có thể phôi pha trong muôn một, nhưng không thể bị xóa nhòa để trong một tình huống nào đó thì bật dậy thật mạnh mẽ và không kém phần bí ẩn.

Và đây, thật khó giải mã được hiện tượng thú vị này : trả lời cho câu hỏi : “ông sẽ ăn món ăn gì khi đến Huế”, vị sĩ quan Hải quân Mỹ trả lời bằng tiếng Việt theo giọng Huế : “Bún bò Huế”. Đó là câu trả lời của trung tá Lê Bá Hùng, một người Mỹ gốc Việt, hạm trưởng chiến hạm USS Lassen, vừa ghé cảng Đà Nẵng trong chuyến thăm Việt Nam vừa rồi. Vị sĩ quan của hạm đội 7 của Hoa Kỳ ấy nói : “Việt Nam là nơi tôi sinh ra. Tôi tự hào là người Mỹ và tôi cũng tự hào về nguồn gốc Việt Nam của tôi. Tôi luôn ước mơ quay trở lại Việt Nam và rốt cuộc cũng đã có cơ hội để về, và tôi coi đó là điều rất đặc biệt. Và vào chính lúc này chứ không phải lúc nào khác, tôi muốn trở lại Việt Nam. Lần tới khi trở lại Việt Nam tôi sẽ đưa vợ và các con tôi về để các cháu có thể thấy được nơi tôi lớn lên”.

Cũng lại chuyện “gốc” rất thú vị ấy, có câu chuyện cảm động về một người 43 năm đuổi tìm tiếng “mẹ ơi” của Mirei Lehman, một người Thụy Sĩ gốc Việt. Ba mẹ nuôi của cô đem cô về Thụy Sĩ khi cô mới vài tháng tuổi và đã từng cho cô biết “Việt Nam là nơi chúng ta từng đến và đón nhận con, nơi đó xa lắm”.  Thế rồi, “tôi là ai” là câu hỏi đã theo Lehman suốt cả tuổi xuân trong cuộc sống đầy đủ tiện nghi tại một đất nước thanh bình có chỉ tiêu GDP cao ngất ngưỡng, một môi trường sống đứng loại nhất nhì của thế giới. Tuy vậy, người phụ nữ tài năng và đa đoan đó vẫn cảm nhận rằng “Việt Nam-con người thứ hai của tôi” khiến cho cô quyết tâm đeo đuổi mục tiêu tìm lại nơi chôn rau cắt rốn của mình, tìm về cái “gốc” của mình. Và mục tiêu ấy đã giục giã người đang là một nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp, giám đốc một trung tâm truyền thông và từng đoạt nhiều giải thưởng về nhiếp ảnh , từng “thành công trong việc diễn tả những mâu thuẫn về cảm xúc trong quá trình phát triển từ thơ ấu  cho đến tuổi dậy thì, sự đắn đo giữa khát khao được quan tâm và nỗi sợ hãi vì thiếu tình thương…” như sự đánh giá của các nhà phê bình Thụy Sĩ. Và vì thế, dự án “Việt Nam-con người thứ hai của tôi” được giới thiệu tại “La Maison de l’Indochine” ở Paris đã thu hút sự quan tâm của giới nghiên cứu và am hiểu nghệ thuật. Và rồi năm 2008, Lehman trở về ViệtNam để thực hiện ba nhóm tác phẩm lớn với đề tài “From another part”, “Here and there” và “Hello & goodbye”. Các tác phẩm này đã được xuất bản thành sách và triển lãm hai lần tại Thụy Sĩ. Năm 2009, Lehmann lại trở về Việt Nam để thực hiện bộ phim “Le coeur au bord des yeux” [ tạm dịch là “góc khuất trong đôi mắt em” ], bộ phim đã ra mắt khán giả tại TP.Hồ Chí Minh ngày 1.12.2009.

 Xuyên suốt các tác phẩm của mình Mirei Lehmann ấp ủ ước vọng thầm kín : “mong mỏi được một lần gặp lại người sinh ra mình, được ôm họ và một lần được kêu lên hai tiếng Mẹ ơi”! Ước vọng mãnh liệt ấy đã tác động mạnh đến những người sống quanh người phụ nữ tài năng ấy. Romeo Dimier Degrange, diễn viên đóng vai nam trong bộ phim nói trên, đã tâm sự “…khi tiếp xúc với Mirei và thấy được sự khao khát tìm về nguồn gốc của cô quá mãnh liệt, tôi chợt hiểu rằng mình đang làm một điều đúng đắn. Tôi thật sự mong cô sẽ được gặp lại những người yêu thương của mình vì đó là điều cô xứng đáng được nhận”.

Và rồi, chỉ vừa mới tháng trước, một sự kiện rất đáng tự hào :  Thảo Nguyễn, người Mỹ gốc Việt duy nhất trong danh sách 100 nhà khoa học trẻ được nhận giải thưởng của Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama trong năm 2009. Đây là giải thưởng dành cho các khoa học gia và kỹ sư khởi đầu sự nghiệp, một danh hiệu cao quí nhất mà chính phủ Hoa Kỳ trao tặng cho các nhà khoa học và kỹ sư trẻ trong giai đoạn khởi đầu sự nghiệp nghiên cứu của họ.

Sinh năm 1976 tại Việt Nam trong một gia đình nhà giáo, Thảo Nguyễn cùng gia đình tới Mỹ định cư vào năm 1986 theo một chương trình định cư của Liên Hiệp Quốc. Được lớn lên trong một gia đình nhà giáo, nên ngay từ nhỏ, Thảo đã tỏ ra là một cô bé ham học hỏi và điều mà cô nhớ nhất về tuổi thơ của mình chính là những ngôi trường mà cô theo học. Ngay từ khi còn nhỏ ba mẹ cô đã hướng cô vào con đường học vấn, bởi họ biết rằng kiến thức là hành trang quan trọng cho con cái trong tương lai. Với thành tích xuất sắc ở bậc trung học của mình, cô đã được nhận vào một trong những trường đại học danh tiếng của Mỹ là Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) để theo học ngành kỹ sư cơ khí.  Sau đó cô tiếp tục theo học thạc sĩ và tiến sỹ tại trường Stanford, một trường đại học hàng đầu của Mỹ. Hiện tại cô là giáo sư tại Đại học Johns Hopkins ở vùng thủ đô Washington.

Giáo sư Thảo Nguyễn cho biết : “ Nghiên cứu mà tôi được giải thưởng để tiếp tục thực hiện là về một loại vật liệu khá mới mẻ có tên gọi là polyme nhớ hình dạng (shape memory polymer). Vật liệu này có tính năng đặc biệt có thể phản ứng với nhiệt và có thể được sản xuất theo một hình dạng rồi nung nóng và tạo thành hình dạng khác và có thể lưu trữ được trong thời gian dài và tái sử dụng khi cần thiết bằng cách nung nóng. Có nhiều tiềm năng để ứng dụng, ngành hàng không vũ trụ rất quan tâm đến loại vật liệu này ví dụ như để sản xuất bộ phận của cánh máy bay... ngành cơ khí sinh học cũng rất quan tâm đến vật liệu này vì có thể sử dụng để sản xuất những thiết bị nhỏ nhất như sten để đặt trong cơ thể”.

Ghép nối những “hiện tượng” cụ thể vừa dẫn, để thử truy tìm những yếu tố sâu lắng, huyễn hoặc không dễ gì giải thích một cách đơn giản, phân tích một cách dung tục hay suy đoán một cách hàm hồ chen lẫn những định kiến hoặc những ngộ nhận. Phải chăng, để góp phần “giải mã” những “hiện tượng” nói trên, nên tìm hiểu kỹ về bối cảnh nào đã là điều kiện để cho cái “gốc Việt” đó đâm ra những hoa trái của cuộc đời, vừa đậm hương sắc nơi thổ ngơi mới nhưng vẫn ủ ấp những hương vị “gốc” quê hương, nơi chôn rau cắt rốn của mình. Ở nơi ấy, nơi “Tình yêu tìm thấy” như cách nói của Trịnh Công Sơn : “Tìm thấy nỗi nhớ từ mỗi chiếc lá/ Góc phố nào cũng thấy quê nhà”. Vì lẽ “Từng ngọn núi con sông ruộng vườn/ Từng dòng suối con kênh đầu làng/ Đã mang hình bóng quê hương/ Đã nuôi dòng máu trong tim” [Tình yêu tìm thấy] để rồi “ngàn dâu cố quận muôn trùng nhớ thêm” [Em đi bỏ lại con đường], để giục giã “về cội xưa níu tay nghìn trùng”[ Níu tay nghìn trùng], nói như lời bình của Cao Huy Thuần : “đó là cội nguồn, đó là quê nhà nằm sâu trong tiềm thức của anh.1  Phải chăng bởi “đã nuôi dòng máu trong tim”, bởi “cội xưa níu tay nghìn trùng”, bởi “cội nguồn nằm sâu trong tiềm thức” đã khiến cho vị hạm trưởng của chiến hạm Hoa kỳ kia đã thốt lên : Việt Nam là nơi tôi sinh ra. Tôi tự hào là người Mỹ và tôi cũng tự hào về nguồn gốc Việt Nam của tôi ”?

Đó là chuyện “ủ ấp những hương vị “gốc” quê hương” vừa đặt ra! Thế còn “bối cảnh nào đã là điều kiện để cho cái “gốc Việt” đó “đâm ra những hoa trái của cuộc đời, đậm hương sắc nơi thổ ngơi mới”? Phải chăng đó là cái điều kiện để thực hiện “khẩu hiệu hành động” của vị Bộ trưởng Đức gốc Việt, ông Philipp Roesler : “Một người có thể nói mọi điều mà anh ta nghĩ - Miễn là anh có suy nghĩ!”!

Sinh tại Khánh Hòa Việt Nam năm 1973, rời trại cô nhi ở đây lúc mới 9 tháng tuổi, Philipp Roesler theo bố mẹ nuôi người Đức về sống tại CHLBĐức. Ông bố - vốn là sĩ quan chuyên nghiệp - nuôi con trai 4 tuổi, và cho cậu bé sớm làm quen với cuộc đời binh nghiệp. Roesler thành bác sĩ quân y và rời quân ngũ sau 16 năm phục vụ. Anh gia nhập Đảng Dân chủ Tự do [FDP] năm 1992, và liên tục hoạt động trên chính trường Đức, năm 2007 người Đức gốc Việt ấy trở thành thành viên lãnh đạo liên bang của FDP. Ở mỗi cuộc bầu cử nội bộ Roesler luôn đạt số phiếu trên 95%, bất kể để làm tổng bí thư FDP của Hạ Saxony hay chủ tịch đảng FDP ở cùng bang hoặc khi được chọn ứng cử vào nghị viện bang. Philipp Roesler vừa được chỉ định làm Bộ trưởng Y tế CHLB Đức. Và rồi, “A Roesler” trở thành một thuật ngữ được dùng cho những chính trị gia trẻ tuổi có kỷ lục thăng chức liên tục với “hiện tượng Philipp Roesler”. Trên trang web cá nhân, Philipp Roesler cho biết lý do tham gia chính trị : “Trước hết để thay đổi điều gì đó, thứ hai, đó là công việc thú vị”. Với câu hỏi là thành viên Đảng FDP có ý nghĩa gì với ông, Roesler trả lời : “Tự do, trách nhiệm và khoan dung”. Với ông, tính cách mà một chính trị gia nên có là : “Dũng cảm và trung thực”. Còn “Sự thật luôn có sức mạnh hơn lời nói dối, nó chỉ không to tiếng và đi nhanh bằng lời nói dối” là trả lời của chính trị gia 36 tuồi này về chính sách đối xử với bên ngoài của ông. “Tôi thích là người quyết định” là câu trả lời cho câu hỏi đâu là điểm mạnh của ông.Và để thực hiện điều đó, ông nói “chúng ta cần có tự do nhiều hơn nữa” trong sự lựa chon những quyết định của mình.

Trả lời câu hỏi về khẩu hiệu hành động của mình, Philipp Roesler khẳng định: “Một người có thể nói mọi điều mà anh ta nghĩ - Miễn là anh có suy nghĩ!”. Với khẩu hiệu hành động đó, vị Bộ trưởng Đức gốc Việt đang được coi là ngôi sao thu hút mọi sự chú ý trên chính trường Đức và trên mạng lưới báo chí truyền thông quốc tế.

Liệu có phải khi đưa ra khẩu hiệu hành động “có thể nói mọi điều mà anh ta nghĩ - miễn là anh ta có suy nghĩ, chính trị gia trẻ tuổi này muốn nhắc đến luận điểm tuyệt vời của Immanuel Kant, triết gia người Đức lớn nhất của thời cận đại, một cột mốc trong lịch sử tư duy của loài người, từng “đẩy lùi tất cả những gì đi trước vào bóng tối và tỏa sáng lên những gì đi sau” 2, với tuyên ngôn: “Sapere aude! [Hãy dám có tư duy sáng suốt ]. Hãy dũng cảm sử dụng lý trí của chính mình. Đó là phương châm của khai sáng”.

Ơ đây Kant đã phát huy tư tưởng của Voltaire, nhà Khai sáng Pháp, lên một tầm mức mới : “Tôi có thể không đồng ý với điều anh nói, nhưng tôi sẽ bảo vệ cho đến chết quyền của anh được nói điều đó”. Quyền được nói lên suy nghĩ của mình, đó cũng là phương châm của khai sáng. Chính điều này từng mở đầu cho kỷ nguyên mới của loài người, từ bỏ “Thời kỳ đen tối” [Dark Ages] của sự phi lý với thế lực thống trị của thần quyền và chế độ độc tài chuyên chế, để có thể từng bước, bước vào một thế giới mới, trong đó “con người đứng bằng đầu”! Trả lời cho câu hỏi Khai sáng là gì, E. Kant  nói ngắn gọn : “Khai sáng là sự vượt thoát của con người khỏi trạng thái vị thành niên tự kỷ. Tính vị thành niên là tình trạng bất lực của của con người trong việc sử dụng nhận thức của chính mình mà không có sự hướng dẫn của người khác.”

Kant nói rõ rằng nguyên nhân của tính tự kỷ không chỉ là thiếu lý trí mà là thiếu sự quyết đoán và dũng khí để sử dụng nó, chứ không nhất thiết lúc nào cũng phải phụ thuộc vào sự chỉ đạo, dẫn dắt của ai đó. Hấp thu được sức mạnh của sự khai sáng ấy, vị Bộ trưởng người Đức gốc Việt  nói lên khát vọng mãnh liệt của mình : “chúng ta cần có tự do nhiều hơn nữa”! Để làm gì? Để “đẩy lùi tất cả những gì đi trước vào bóng tối và tỏa sáng lên những gì đi sau”, khát vọng khai sáng của Kant mà vị bộ trưởng Đức gốc Việt kia chuyển thành khẩu hiệu hành động.

Gần gủi hơn, trong thế kỷ XX chuẩn bị bước vào thế kỷ XXI, Tổng thống Nelson Mandela, người anh hùng giải phóng dân tộc của Nam Phi, một trong những con người được cả thế giới ngưỡng mộ, đã nói một cách dung dị : "Bất cứ ai muốn phát biểu đều có thể nói. Đó là dân chủ trong hình thức thuần túy nhất. Có thể không tránh khỏi tình trạng đẳng cấp giữa vị trí quan trọng của người phát biểu này với người kia, nhưng dù là lãnh tụ hay dân thường, tướng tá hay thầy thuốc, buôn bán hay nông dân, địa chủ hay tá điền, người nào cũng được nói... Chính đó là nền tảng của tự chủ: tất cả mọi người đều được tự do phát biểu ý kiến của mình và tất cả đều bình đẳng như là công dân".

Đây chính là tiền đề quan trọng nhất để cho người Đức gốc Việt Philipp Roesler, người Mỹ gốc Việt Lê Bá Hùng, Mirei Lehman, người Thụy Sĩ gốc Việt, và rồi Lê Nam, chàng trai người Úc gốc Việt sinh năm 1979, vừa nhận được giải thưởng văn học của Thủ tướng Úc, và chỉ tháng trước, nữ khoa học gia Thảo Nguyễn sinh năm 1976 , người Mỹ gốc Việt vừa được nhận giải thưởng của Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama trong năm 2009.  

Nếu không có một tiền đề quan trọng, đúng hơn, điều kiện quyết định ấy, sẽ không thể có những “hiện tượng” thật nổi bật nói trên. Họ, những người nước ngoài có “gốc Việt” trở thành những  “hiện tượng” đáng tự hào và khơi mào cho những suy tư về phát triển được hiểu một cách thoáng đạt và khoa học. Đất nước ta đang rất cần một tầm nhìn thoáng đạt và khoa học như vây. Và chính chúng ta đang cố gắng hun đúc, tạo dựng một môi trường sống mới thể hiện trong tư tưởng lớn : “đoàn kết mọi người Việt Nam ở trong và ngoài nước, không phân biệt thành phần xã hội và dân tộc, quá khứ và ý thức hệ, tôn giáo và tín ngưỡng, miễn là tán thành công cuộc đổi mới, nhằm mục tiêu giữ vững độc lập, thống nhất, chủ quyền quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ…” 3. Gọi là “lớn” vì tư tưởng này đã bác bỏ sự độc quyền yêu nước của một thời ấu trĩ và cực đoan đã từng làm phôi pha, nếu chưa muốn nói là đã đánh mất, một nguồn lực to lớn của người Việt Nam trong và ngoài nước cùng chung lưng đấu cật xây dựng quê hương.

Việc “không phân biệt quá khứ và ý thức hệ, tôn giáo và tín ngưỡng” sẽ tạo nên một không gian rộng lớn cho sự tập hợp những người Việt Nam đang lưu chảy trong huyết quản mình dòng máu Việt thiêng liêng, khiến cùng cất lên những lời đồng vọng từ Phan Bội Châu trong “Ái quốc ca”: “Nay ta hát một thiên ái quốc, Yêu gì hơn yêu nước nhà ta”, từ Hồ Chí Minh trong Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến 19.12.1946 : “Hễ là người Việt Nam thì …” . Xuất phát điểm của lời kêu gọi ấy khởi nguồn từ một truyền thống vô cùng quý báu của dân tộc Việt Nam ta.

Đừng quên rằng, trong cương lĩnh dựng nước của Khúc Hạo năm 906, đúng 10 thế kỷ trước đây đã khẳng định : “Chính trị cốt chuộng sự khoan dung giản dị…khiến cho trăm họ được yên vui” đã mở đầu cho thời kỳ tự chủ sau khi đã thoát ra khỏi đêm dài của ách Bắc thuộc. Những lời đồng vọng ấy chỉ có thể cất lên trên âm vang của sự chân thành đoàn kết, cùng trân trọng lẫn nhau cho dù chỗ đứng còn khác nhau nhưng đều đang mong muốn đến với nhau để cùng cất lên một thiên ái quốc.

Thay cho những diễn giải dài dòng, mạn phép giáo sư Cao Huy Thuần, người bạn kính mến mà chúng tôi rất trân trọng để trích ra đây câu trả lời của ông cho câu hỏi : “Theo ông, bản thân ông và trí thức Việt Kiều có thể đóng góp gì cho đất nước?”.

 Trước hết, tôi không phải là "Việt Kiều", chưa bao giờ tôi nhận tước hiệu này.  Rất đơn giản, tôi là người Việt Nam ở nước ngoài. Người Việt ở nước ngoài hay người Việt ở trong nước đều đóng góp giống nhau về bản chất.  Đóng góp là đóng góp.  Ngày trước, trong thời kháng chiến chống Pháp, chúng tôi nghe say mê bài hát thi đua như sau (mà lâu ngày tôi quên mất một câu) :

                            Anh có cây súng kia /  thì tôi có bàn tay thợ
                                         ....
                                       Anh giết thêm thực dân / thì tôi đúc thêm súng đạn
                                      Anh có bông lúa vàng / thì tôi có ngàn lời thơ

Đóng góp là như thế.  Ai ai cũng giống nhau.  Hễ môi trường tốt đẹp thì đóng góp hồ hởi.  Hát lên mà nghe bừng bừng khí thế. Ai cũng muốn đem cái gì quý nhất của mình để cho.  Ai cũng muốn đưa ra, không nghĩ đến chuyện thu vào.  Bây giờ, hình như ai cũng nghĩ đến chuyện vơ cả vào cho mình, mấy ai còn nghĩ đến chuyện đem ra cho.  Đóng góp, trước khi nói đến của cải, hãy nói đến tinh thần. Tạo ra được tinh thần đó thì không còn thấy đâu là bên ngoài, đâu là bên trong.  Tôi nghĩ lúc này là lúc không nên phân biệt gì nữa giữa trong với ngoài.  Càng không phân biệt, dân tộc Việt Nam càng lớn, lớn ra năm châu bốn biển.  Còn nếu cứ nói "đóng góp của Việt Kiều", còn phân biệt người trong nước với người ngoài nước từ trong đầu óc, từ trong chính sách, từ trong tình cảm, thì chính người đặt ra câu hỏi đã định nghĩa "dân tộc Việt Nam" với một nghĩa hẹp, rất hẹp, hẹp như cái vung. Bởi vậy nên tôi không bao giờ nghĩ đến chuyện tôi làm như là "đóng góp của trí thức Việt Kiều".  Trí thức là trí thức, công việc giống nhau.  Tôi làm cái việc bình thường của mọi trí thức, giống hệt trí thức trong nước.  Nghĩa là dạy học, viết sách.  Công việc gần đây nhất của tôi cho Việt Nam, như cô hỏi, là dạy học, viết sách.  Bình thường!  Hè vừa qua, tôi dạy học ở Huế.  Những bài giảng của tôi đang in thành sách, nếu không có gì trở ngại.  Cũng hè vừa qua, tôi có tham dự một Hội Thảo ở Đà Nẵng mà tôi là thành viên của Ban tổ chức.  Đây là một sự kiện trí thức được dư luận đánh giá cao, nhưng nếu Hội Thảo đã thành công như thế, chính là vì biết khẳng định lĩnh vực của mình là lĩnh vực trí thức, khoa học thuần túy.  Chúng tôi không muốn báo chí tham dự, vì chuyện trí thức là chuyện bình thường, chuyện làm hàng ngày, hàng giờ, có gì chính trị mà phải phô trương?  Trí thức không có cái gì khác để "đóng góp" ngoài kiến thức và suy nghĩ. 4 Và rồi, ông biểu tỏ bản lĩnh của mình khi trả lời cho câu hỏi : “ Đáng lẽ trí tuệ như các ông phải đóng góp nhiều hơn cho đất nước chứ! Ông có nghĩ rằng ông bị gạt ra rìa”không ?” - Không.  Tổ quốc mênh mông như bầu trời.  Đâu là "rìa"?  Ai dám nói bầu trời đã gạt mặt trăng ra rìa? 4

 Liệu trong “tổ quốc mênh mông như bầu trời” của chúng ta đã tạo ra được “tinh thần đó” để “không còn thấy đâu là bên ngoài, đâu là bên trong ” chưa? 

Mở đầu cho một mùa xuân của đất nước, hy vọng rằng mong muốn kia sẽ biến thành  những giải pháp cơ bản, vừa trực tiếp, vừa lâu dài để tập hợp, khai thác và phát huy được một nguồn lực vô giá mà đất nước đang rất cần để phát triển. Đầu tư cho trí tuệ và trái tim con người là sự đầu tư mang tính nhân văn sâu sắc, chính vì thế, là sự đầu tư thông minh nhất.