Bee.net Trong cuộc trả lời báo chí mới đây, GS Ngô Bảo Châu đưa ra quan điểm riêng về trí thức. Ông cho rằng, “giá trị của trí thức là giá trị của sản phẩm mà anh ta làm ra, không liên quan gì đến vai trò phản biện xã hội”.
Đã có nhiều ý kiến trái chiều liên quan đến quan điểm này. Chúng tôi có cuộc trò chuyện cùng GS. Nguyễn Minh Thuyết nhằm cung cấp thêm cho độc giả một góc nhìn nữa về trí thức.
GS Nguyễn Minh Thuyết |
Phản biện xã hội không phải
tiêu chí của riêng trí thức!
“Trí thức không nhất thiết phải là người đưa ra phản biện xã hội. Tuy nhiên, họ là những người hiểu biết, nhạy cảm thì việc đưa ra phản biện là điều cần thiết và cần được khuyến khích. Có điều, xã hội ta chưa cởi mở về tư tưởng. Xã hội đó là dở chứ không phải là hay. Phản biện đâu phải chỉ có chê? Nếu chỉ thích nghe khen thì không ổn”, GS Nguyễn Minh Thuyết. |
Thưa ông, trong cuộc trả lời
báo chí mới đây, GS Ngô Bảo Châu cho rằng
không thể “coi phản biện xã hội như chỉ tiêu
để được phong hàm “trí thức””, và “giá trị
của trí thức là giá trị của sản phẩm mà anh
ta làm ra, không liên quan gì đến vai trò
phản biện xã hội”. Quan điểm của ông thế nào
về điều này?
Trước hết, tôi cho rằng, chúng ta cần tôn
trọng tự do ngôn luận của mỗi người. Thứ
nữa, ý kiến bàn về trí thức hiện nay chỉ thể
hiện những quan điểm cá nhân, thường xuất
phát từ hoạt động, kinh nghiệm thực tế, thậm
chí kỳ vọng của mỗi người; trong khi định
nghĩa về trí thức rất khó vì trí thức là một
tập hợp mở, chứ không phải là một giai cấp
như nông dân, công nhân.
Tôi đồng tình với GS Châu rằng “trí thức là
những người hoạt động trí óc”, nhưng nói thế
cô đọng quá. Tôi hiểu trí thức là những
người lao động trí óc chuyên nghiệp mà sản
phẩm của họ mang tính sáng tạo cao. Trí thức
là người có nhận thức sâu sắc, có tư duy độc
lập, sáng tạo nên thường rất nhạy cảm trước
các vấn đề. Hiếm có trường hợp nào mà trong
lúc xã hội, nhân dân đòi hỏi có sự phản
biện, xây dựng mà trí thức không nhận ra.
Trí thức càng lớn thì càng quan tâm đến các
vấn đề của xã hội, càng đưa ra những ý kiến
sâu sắc, xác đáng, có tác dụng thức tỉnh xã
hội.
Nói như ông thì trí thức nào
cũng quan tâm đến vấn đề của xã hội?
Không hẳn thế. Vẫn có một bộ phận trí thức
chỉ chú tâm vào công việc chuyên môn của
mình mà ít quan tâm đến các vấn đề của đời
sống, ít đưa ra những ý kiến phản biện xã
hội. Đó là một thực tế. Nhưng không thể vì
thế mà nói rằng họ không còn là trí thức
nữa, nhất là khi những nghiên cứu của họ có
ích cho xã hội.
Theo ông, phản biện xã hội có
phải là một tiêu chí của trí thức?
Tôi cho rằng phản biện xã hội là một phẩm
chất của những người có hiểu biết, có trách
nhiệm với xã hội, chứ không nhất thiết là
của trí thức. Như tôi đã nói, phần lớn trí
thức với sự nhạy cảm của mình thường nhận ra
những vấn đề bức xúc trong xã hội. Tuy
nhiên, không phải trí thức nào cũng dám nói.
Và việc nói lên ý kiến phản biện không phải
chỉ có ở trí thức.
Tôi nhớ có một nông dân nói trên báo chí về
vấn đề thu nhập bình quân hiện nay. Ông lấy
ví dụ: nói bình quân 2 người ăn một con vịt
nhưng có khi một người ăn cả con, còn người
kia chẳng được miếng nào. Như thế, rõ ràng
cách tính thu nhập bình quân nhiều khi không
phản ánh đúng thực tế. Phản biện như vậy là
sắc sảo, đâu chỉ có trí thức mới nói được?
Nhưng người dân thường kỳ vọng vào giới trí
thức. Và giới trí thức là những người được
đào tạo, có trình độ hiểu biết, cần xác định
trách nhiệm xã hội của mình. Các cụ có câu
“Quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách.”
Người dân thường còn thấy trách nhiệm của
mình với đất nước thì những người được ăn
học đến nơi đến chốn, đi nhiều hiểu rộng lẽ
nào lại có thể thờ ơ với những gì đang diễn
ra quanh mình, quan hệ tới đời sống dân
mình, tương lai con cháu mình, vận mạng dân
tộc mình?
Thời nào cũng có “trí thức trùm chăn”
Thế nhưng thực tế như ông vừa
nói vẫn có bộ phận trí thức không lên tiếng
phản biện. Theo ông thì vì sao?
Đó là những trí thức trùm chăn. Đến phản
biện khoa học những trí thức này cũng còn dè
dặt, nói gì phản biện xã hội! Không dám phản
biện thường là do ngại đụng chạm, sợ ảnh
hưởng tới quyền lợi của mình. Đó là hiện
tượng thường thấy ở những nơi chưa cởi mở về
tư tưởng. Nhưng nguyên nhân sâu xa là những
trí thức trùm chăn không ý thức được trách
nhiệm của mình với xã hội.
Đối tượng này có nhiều không,
thưa ông?
Không riêng gì trí thức mà trong xã hội luôn
có những bộ phận trùm chăn. Thời nào cũng có
chứ không phải chỉ bây giờ. Con số này bao
giờ cũng chiếm số đông. Như thời Pháp thuộc
cũng có nhiều trí thức đi theo cách mạng,
nhưng cũng rất nhiều trí thức đứng bên
ngoài. Không phải tất cả những trí thức này
không nhận ra lẽ phải. Nhưng họ không dám
dấn thân, không đủ bản lĩnh nói lên tiếng
nói phản biện hoặc hành động.
Trí thức không dám dấn thân,
không đủ bản lĩnh để phản biện? Theo ông thì
nguyên nhân là do đâu?
Có thể do năng lực, nhất là đối với các
trường hợp chạy bằng, chạy chức.
Việc xã hội đặt kỳ vọng vào
giới trí thức phải chăng là một gánh nặng?
Đúng thế. Là trí thức, nhất là khi đã có tên
tuổi thì trách nhiệm với ngành, với xã hội
rất lớn, rất nặng nề. Nhưng chính sức ép của
dư luận, của xã hội cũng tạo thành động lực
để người trí thức vươn lên, hoàn thành trách
nhiệm của mình.
Phải đổi mới ở khâu thực thi
Ông nhìn nhận thế nào về
những ý kiến phản biện của giới trí thức
trong thời gian qua?
Thời gian qua, trước nhiều dự án, nhiều vấn
đề xã hội, giới trí thức đã có những ý kiến
phản biện rất sâu sắc, kiên quyết, kịp thời.
Những ý kiến đó có tác động tích cực đối với
nhân dân và với các cấp lãnh đạo, rất đáng
trân trọng. Tuy nhiên, như tôi nói lúc nãy,
chúng ta chưa cởi mở về tư tưởng nên chưa
thật sự tạo điều kiện để trí thức tham gia
phản biện.
Theo ông, để giới trí thức
ngày càng thể hiện vai trò phản biện, cần
phải làm gì?
Tôi cho rằng mặc dù chính sách cần tiếp tục
được hoàn thiện nhưng cần phải đổi mới ở
khâu thực thi chứ không phải ở chính sách.
Thực tế, ở nước ta, khoảng cách từ văn bản
nghị quyết, pháp luật đến thực thi thường
rất xa. Ví dụ, Hiến pháp xác định nhiều
quyền tự do của người dân nhưng thực thi như
thế nào? Hay nói một chuyện đơn giản, pháp
luật về giao thông quy định rất đầy đủ,
nhưng nếu nạn tham nhũng, mãi lộ không chấm
dứt thì làm sao thi hành pháp luật được?
Vâng, xin cảm ơn ông!
Bài: Thanh Thủy – Thu Huyền, Ảnh: Trần Hải
http://bee.net.vn/channel/1983/201201/GS-Nguyen-Minh-Thuyet-noi-ve-tri-thuc-trum-chan-1823586/