Lục Vân Tiên

Nguyễn Đ́nh Chiểu (1822 - 1888)

 

Câu 1400 - 1599.

Canh chày chẳng ngủ những thao thức hoài
Thất t́nh trâm nọ biếng cài
Dựa mành bỏ xơa tóc dài ngồi lo
Chiêu Quân xưa cũng cống Hồ
Bởi người Diên Thọ họa đồ gây nên


Hanh Ngươn sau cũng chẳng yên
V́ người Lư Kỷ cựu hiềm c̣n ghi
Hai nàng chẳng đă phải đi
Một v́ ngay chúa, một v́ thảo cha
Chiêu Quân nhảy xuống giang hà

Thương vua nhà Hán, nàng đà quyên sinh
Hạnh Ngươn nhảy xuống Tŕ-linh
Thương người Lương Ngọc duyên lành phôi pha
Đến nay phận bạc là ta
Nguyện cùng bức tượng trót đà chung thân

1415.T́nh phu phụ nghĩa quần thần
Nghĩa xa cũng trọn, ơn gần cũng nên
Nghĩa t́nh nặng cả hai bên
Nếu ngay cùng chúa lại quên ơn chồng
Sao sao một thác thời xong

Lấy ḿnh báo chúa, lấy ḷng sự phu
Kiều công nương gối đang lo
Nghe con than thở mấy câu thêm phiền
Kêu vào ngồi dựa trướng tiền
Lấy lời dạy dỗ cho tuyền thân danh


Chẳng qua là việc triều đ́nh
Nào cho có muốn ép t́nh con chi
Nàng rằng: Con kể chi con
Bơ vơ chút phận, mất c̣n quản bao
Thương cha tuổi tác đă cao

E khi ấm lạnh buổi nào biết đâu
Tuổi già bóng xế nhành dâu
Sớm xem tối xét, ai hầu cho cha
Công rằng: Chi xá việc nhà
Hăy an dạ trẻ mà qua nước người

Hôm nay đă tới mồng mười
Khá toan sắm sửa hai mươi tống hành
Nàng rằng: Việc ấy đă đành
C̣n lo hai chữ ân t́nh chưa xong
Con xin sang lạy Lục ông

Làm chay bảy bữa trọn cùng Vân Tiên
Ngơ cho nhân nghĩa vẹn tuyền
Pḥng sau xuống chốn huỳnh tuyền gặp nhau
Kiều công biết nghĩ trước sau
Dạy đem tiền bạc cấp hầu đưa đi


Lục ông ra rước một khi
Nguyệt Nga vào đặt lễ nghi sẵn sàng
Ngày lành giờ ngọ đăng đàn
Ăn chay nằm đất cho chàng Vân Tiên
Mở ra bức tượng treo lên

Trong nhà cho tới láng giềng đều thương
Nguyệt Nga cất tiếng khóc than
Vân Tiên anh hỡi suối vàng có hay
Bảy ngày rồi việc làm chay
Bàn đem tiền bạc tạ rày Lục ông

1455.Trông chồng mà chẳng thấy chồng
Đă đành một chữ má hồng vô duyên
Rày vua gả thiềp về Phiên
Quyết ḷng xuống chốn cửu tuyền thấy nhau
Chẳng chi cũng gọi là dâu

1460.Muốn lo việc nước, phải âu việc nhà
Một ngày một bước một xa
Của này để lại cho cha dưỡng già.
Lạy rồi nước mắt nhỏ sa
Ngùi ngùi từ giă bước ra trở về


Các quan xe giá bộn bề
Năm mươi thể nữ hầu kề chân tay
Hai mươi nay đă đến ngày
Các quan bảo hộ đưa ngay xuống thuyền
Nguyệt Nga vội khiến Kim Liên

Lên mời thân phụ xuống thuyền xem qua
Công rằng: Dạ đă xót xa
Con đừng dùn thẳng cho cha thảm sầu
Nàng rằng: Nước non cao sâu
Từ đây xa cách khôn hầu thấy cha

Thân con về đất Ô-qua
Đă đành một nỗi làm ma đất người
Hai phương Nam Bắc cách vời
Con xin gửi lại một lời làm khuây
Hiu hiu gió thổi ngọn cây

Ấy là hồn trẻ về rày thăm cha
Kiều công lụy ngọc nhỏ sa
Các quan ai nấy đều thương
Chẳng qua việc ở quân vương
Cho nên phụ tử hai đường xa xuôi


Buồm trương thuyền vội tách vời
Các quan đưa đón ngùi ngùi đứng trông
Mười ngày đă tới ải Đồng
Mênh mông biển rộng đùng đùng sóng xao
Đêm nay chẳng biết đêm nào

Bóng trăng vặc vặc, bóng sao mờ mờ
Trời trên lặng lẽ như tờ
Nguyệt Nga nhớ nỗi tóc tơ chẳng tṛn
Than rằng: Nọ nước ḱa non
Cảnh thời thấy đó, người c̣n về đâu

Quân hầu đều ngủ đă lâu
Lui ra một bức rèm châu một ḿnh
Vắng người có bóng trăng thanh
Trăm năm xin gửi chút t́nh lại đây
Vân Tiên anh hỡi có hay

Thiếp nguyền một tấm ḷng ngay với chàng
Than rồi lấy tượng vai mang
Nhằm ḍng nước chảy vội vàng nhảy ngay
Kim Liên thức dậy hoảng thay
Cùng quân thạ nữ một bầy đều lo


Cùng nhau đều chẳng dám hô
Thầm toan mưu kế chẳng lo lậu t́nh
Việc này là việc triều đ́nh
Đốc quan hay đặng ắt ḿnh thác oan
Muốn cho cẩn nhiệm trăm đàng

Kim Liên thế lấy làm nàng Nguyệt Nga
Trá hôn về nước Ô qua
Ai mà vạch lá, ai mà t́m sâu
Tính rồi xong xả chước mầu
Phút đâu thuyền đă đến đầu ải quan

Đốc quan xe giá sửa sang
Kiệu trương long phụng, rước nàng về Phiên
Ai hay t́ tất Kim Liên
Đặng làm hoàng hậu nước Phiên trọn đời
Nguyệt Nga nhảy xuống giữa vời

1Sóng thần đưa đẩy vào nơi băi rày
Bóng trăng vừa khuất ngọn cây
Nguyệt Nga hồn hăy chơi rày âm cung
Xiết bao sương tuyết đêm đông
Ḿnh nằm giữa băi lạnh lùng ai hay


Quan âm thương gái thảo ngay
Bèn đem làng lại để rày vườn hoa
Dăn rằng: Nàng hỡi Nguyệt Nga
T́m nơi nương náu cho qua tháng ngày
Đôi ba năm nữa gần đây

Vợ chồng sau sẽ xum vầy một nơi
Nguyệt Nga giây phút tỉnh hơi
Định hồn mới nghĩ mấy lời chiêm bao
Thiệt hư chưa biết làm sao
Bây giờ biết kiếm nơi nào gửi thân

Một ḿnh luống những bâng khuâng
Phút đâu trời đă rạng hừng vừng đông
Một ḿnh mang bức tượng chồng
Xẩy đâu lại gặp Bùi ông dạo vườn
Ông rằng: Nàng ở hà phương

Việc chi mà tới trong vườn hoa ta
Nàng rằng: Trận gió hôm qua
Ch́m thuyền nên nỗi ḿnh ra thế này
Tối tăm sẩy bước tới đây
Xin soi xét tới thơ ngây lạc đường


Bùi ông đứng ngắm tướng nàng
Chẳng tranh đài các cũng hàng trâm anh
Đầu đuôi han hỏi sự t́nh
Nàng bàn lời thiệt việc ḿnh bày qua
Bùi ông mừng rước về nhà

Thay đổi xiêm áo nuôi mà làm con
Rằng: Ta sinh đặng chồi non 
Tên là Bùi Kiệm hăy c̣n ở kinh
Trong nhà không gái hậu sinh
Ngày nay lại gặp minh linh phước trời

Nguyệt Nga ở đă an nơi
Đêm đêm nghĩ lượng sự đời gần xa
Một lo về nước Ô-qua
E vua bắt tội cha già rất oan
Hai lo phận gái hồng nhan

Sợ khi bảo dưỡng mưu toan lẽ ǵ
Nguyệt Nga luống những sầu bi
Xẩy đâu Bùi Kiệm tới khi về nhà
Từ ngày thấy mặt Nguyệt Nga.
Đêm đêm trằn trọc pḥng hoa mấy lần


Thấy nàng thờ bức tượng nhân
Nghiệm trong t́nh ư dần lân hỏi liền
Tượng này sao giống Vân Tiên
Bấy lâu thờ có linh thiêng điều ǵ?
Nàng rằng: Làm phận nữ nhi

Một câu chánh tiết phải ghi vào ḷng
Trăm năm cho trọn đạo ṭng
Sống sao thác vậy, một chồng mà thôi
Kiệm rằng: Nàng nói sai rồi
Ai từng bán đắt mà ngồi chợ trưa

Làm người trong cơi gió mưa
Bảy mươi mấy mặt người xưa thấy nào
Chúa xuân c̣n ở vườn đào
Ong qua bướm lại biết bao nhiêu lần
Chúa xuân ra khỏi vườn xuân

Hoa tàn nhụy rữa như rừng bỏ hoang
Ở đời ai cậy sang giàu
Ba xuân dẫu hết ngàn vàng khôn mua
Hay chi như văi ở chùa
Một căn cửa khép, bốn mùa lạnh tanh


Lênh đênh một chiếc thuyền t́nh
Mười hai bến nước gửi ḿnh vào đâu
Ai từng mặc áo không bâu
Ăn cơm không đũa, ăn trầu không cau
Nàng sao chẳng nghĩ trước sau

Giữ ôm bức tượng bấy lâu thiệt ḿnh,
Nàng rằng: Tằng đọc sử kinh
Làm thân con gái chữ trinh làm đầu
Chẳng phen thói nước Trịnh đâu
Hẹn người tới giữa vườn dâu tự t́nh

Kiệm rằng: Đă biết sử kinh
Sao không suy xét để nằm không
Hồ Dương xưa mới góa chồng
C̣n mơ nhan sắc Tống công cũng vừa
Hạ cơ lớn nhỏ đều ưa


Chú thích:


1.Chiêu Quân: Vương Tường tự là Chiêu Quân, một cung nhân của Nguyễn đế nhà Hán, sau bị gă cho vua Hung-Nô. Đi thuyền vào quá nội địa Hung-Nô, Chiêu Quân nhảy xuống sông Hắc-Hà tự tử. "Chiêu Quân cống Hồ" một đề tài thường được các nhà thơ văn xưa nay ca ngợi thương tiắc.

2.Hạnh Ngươn (Nguyên): một nhân vật trong truyện Nhị Độ Mai. Cũng như Chiêu Quân, Hạnh Nguyên bị bắt đi cống Hồ và cũng tự tử nhưng có người cứu vớt.

3.Cựu hiềm: thù cũ

4.Ngay chúa: trung với vua. Thảo cha: hiếu với cha. Nói một đằng Chiêu Quân, một đằng Hạnh Nguyên theo mệnh cha, hai người phải trọng đạo trung với đạo hiắu mà đành đi hiến thân cho nước Hồ.

5.Quyên sinh: vứt bỏ cái mạng sống, tự tử

6.Chung thân: trọn đời, đến khi chết

7.Nghĩa xa cũng trọn, ơn gần cũng nên: nói nghĩa vua tôi cũng như ơn (t́nh) vợ chồng cùng phải giử cho trọn vẹn .

8.Sự phu: thờ chồng. nói: chết đi th́ mới có thể được cả hai bề : báo chúa , thờ chồng .

9.Trướng tiền: trước màn

10.Thân danh: thân ḿnh và danh dự

11.ấm lạnh buổi nào biết đâu: nói không biết lúc nào khoẻ lúc nào ốm .

47.Bóng xế nhành dâu: như nói bóng xế về Tây. Sách Hoài Nam Tử nói: mặt trời xế về Tây, gác bóng trên ngọn cây, gọi là "tang du" (tang: cây dâu, du: một loài cây cao, gỗ bền chắc, thường dùng chế khí cụ). Người sau mượn dùng hai chữ "tang du" này để chỉ phương Tây hay ví với tuổi già.

12.Tống hành: tiễn người lên đường.

13. Đăng đàn: lên đàn tế lễ.

14. Bức tượng: đây là bức tranh truyền thần.

15.Cửu tuyền: chín suối, chỉ dưới đất sâu, tức cơi chết, cũng như nói "hoàng tuyền" (suối vàng).

16.Xe giá: xe dùng cho vua, gia đ́nh vua, hoặc các bậc vương hầu. Đây Nguyệt Nga được coi là vợ vua Phiên, nên các quan đưa xe giá đến đón một cách rộn rịp.

17.Thể nữ (con gái):con gái hầu trong cung vua, tức cung nữ. Đây Nguyệt Nga đă coi là hoàng hậu phi, nên con gái đưa đến hầu nàng, cũng gọi là thể nữ.

18.Bảo hộ: giữ ǵn hộ vệ.

19.ải Đồng: cửa ải Đồng-Quan, xem chú thích câu 1375

20.Tóc tơ: kết tóc xe tơ, tức t́nh nghĩa vợ chồng.

21.Rèm châu: chính nghĩa là một thứ rèm bện bằng ngọc châu, sau thường dùng để chỉ chung những thứ rèm quí.

22.Lậu t́nh: tiết lộ t́nh h́nh để cho người ngoài biết chuyện.

23.Đốc quan: chức quan đôn đốc việc Nguyệt Nga đi cống Phiên.

24.Cẩn nhiệm: cẩn thận bí mật.

25.Trá hôn: giả mạo trong công việc cưới gả, nghĩa là không đúng người đă đính ước.

26.Long phụng: lọng che vẽ h́nh chim phượng.

27.Âm cung: âm phủ, cơi chết. nói Nguyệt Nga c̣n mê mệt chưa tĩnh .

28.Quân âm: tức Quan Thế Âm, tên một vị Phật, quan là nghe xem, thế âm là âm thanh của người đời, vị Phật này thường nghe xem những tiếng kêu khổ nạn của người đời mà t́m đến chỗ giải cứu cho, nên gọi như thế.

29.Định hồn: tỉnh lại, hồn được yên định lại

30.Hà phương: phương nào, nơi nào?

31.Đài các: dinh thự và lầu gác, chỉ nơi quan chức quyền quí. Trâm anh: cái gài tóc và cái dải mũ, chỉ hạng người sang cả.

32.Minh linh: một loại sâu (sau hóa bướm) thường cuộn tổ ở lá lúa, lá rau mà cắn hại. Kinh Thi có câu: "Minh linh hữu tử, quả lơa phụ chi", nghĩa là minh linh có con, ṭ ṿ cơng về nuôi, do đó, tục gọi "con nuôi" là: "minh linh". Việt nam cũng có câu: "Ṭ ṿ mà nuôi con nhện...". Nhưng người xưa đă không xét kỹ, ṭ ṿ bắt minh linh hay nhện đưa về, là để làm thức ăn nuôi con nó, chứ không phải để nuôi làm con.

33Nghĩ lượng: nghĩ ngợi suy tính.

34.Bảo dưỡng: giữ ǵn và nuôi nấng. Nguyệt Nga sợ rằng: Bùi ông bảo dưỡng ḿnh là có mưu toan ǵ chăng ?

35.Pḥng hoa: căn pḥng trang trí đẹp đẽ, văn vẻ.

36Tượng nhân: h́nh người vẽ

37.Dần lân: lân la dần dần

38.Chánh tiết: điều trinh tiết chủ yếu.

39.Bán đắt: tiếng miền Nam là đắt hàng. nói: bán đắt hàng sao không bán ngay mà lại ngồi chợ trưa nghĩa là có nhan sắc như Nguyệt Nga, ai chả say mê, việc chi mà ngồi đợi .

40.Bảy mươi mấy mặt người xưa thấy nào: do câu thơ của Đỗ Phủ đời Đường. Nhân sinh thất thập cổ lai hy, nghĩa là đời người ta, xưa nay ít ai sống được bảy mươi tuổi.

41.Mười hai bến nước: có lẽ là một thành ngữ chỉ con số cửa sông hoặc cửa biển của nước ta thời xưa. Bài thơ của Lê Quát đời Trần có câu: "Hải môn thập nhi ngă hoàn sơn", nghĩa là: một vùng mười hai cửa biển, ta về núi ẩn". Đây nói số phận đàn bà lênh đênh, không biết rơ đâu là bờ bến.

42.Bâu: cổ áo. Câu này là một câu ca dao có sẵn

43.Thói nước Trịnh: nước Trịnh đời Xuân thu, có tiếng là một nước nhiều thói phóng đăng, trai gái thường tụ trên sông Trăn sông Vị, cùng nhau tặng hoa thược dược mà đùa bỡn, c̣n những chuyện trèo tường, đón ngơ, hẹn nhau ngoài nội cỏ, th́ rất phổ biến ở trong nước.

44.Vườn dâu: đời Xuân Thu c̣n có nước Vệ cũng dâm tục như nước Trịnh, trai gái thường hẹn ḥ nhau ở trên sông Bộc hoặc trong vườn dâu.

45.Hồ Dương: theo Hậu Hán thư: Hồ Dương công chúa, chị gái vua Hán Quang Vũ, góa chồng được ít lâu muốn lấy Tống Hoằng (Tống công) một đại thần của Quang Vũ. Hoằng không chịu lấy, quyết giữ trọn t́nh nghĩa với người vợ "tào khang" của ḿnh (Xem chú thích ở câu 410).

46.Hạ Cơ: một người đàn bà đẹp nhưng đa dâm, là con gái Trịnh Mục Công (đời Xuân thu), lấy Ngự Thúc, quan nước Trần, Ngự Thúc chết, thông t́nh với Trần Linh Công và các quan triều là Khổng Ninh, Nghi Hành Phủ. Sau Sở diệt Trần, lại lấy Liên Doăn Tương Lăo (Liên Doăn là họ). Tương Lăo chết, lại lấy Thân Công Vu Thần nước Sở

Xem Câu 1600-1799