Lục Vân Tiên

Nguyễn Đ́nh Chiểu (1822 - 1888)

 

Câu 800 - 999.

Thỉnh bà Vũ Hậu đều liền đắn đây
Thỉnh ông Nguyên soái Chinh Tây
Cùng bà Vương mẫu sum vầy một khi
Thỉnh ông Phật tổ A Di
Thập phương chư Phật phù tŕ giúp ông


Lại mời công chúa Ngũ Long
B́nh Nam ngũ hổ hội đồng an dinh
Thỉnh trong thiên tướng, thiên binh
Cùng là tam phủ Động-Đ́nh xích lân
Thỉnh trong khắp hết quỉ thần

Cũng đều xuống chốn dương trần vui chơi
Cho người ba đạo phù trời
Uống vào khoẽ mạnh như lời chẳng sai,
Tiểu đồng vâng lĩnh theo lời
Lấy phù trợ lại toan bài thuốc thang

Vào nhà thưa với thầy Ngang
Pháp phù đă đũ thày toan phương nào?
Ngang rằng c̣n bạc trong bao
Thời ngươi khá lấy mà trao cho thày
Đồng rằng: Tôi hăy ở đây

Bệnh kia dầu khá ḿnh này bán đi
Triệu Ngang biết chẳng c̣n chi
Kiếm lời tráo chác đuổi đi khỏi ṿng
Ở đâu hàng xóm khó ḷng
E khi mưa nắng ai pḥng đỡ che


Đồng rằng: Trong gói vắng hoe
Bởi tin nên mắc, bởi lo nên lầm
Những lo chạy hết một trăm
Một ve khô xép, ruột tằm héo don
Thương thay tiền mất tật c̣n

Bơ vơ đất khách thon von thế này
Thôi thôi gắng gượng khỏi đây
Tôi đi khuyên giáo đỡ ngày gạo rau
Vân Tiên chi xiết nỗi sầu
Tiểu đồng d́u dắt qua cầu Lá Buôn

Đương khi mưa gió luông tuồng
Người buồn lại gặp cảnh buồn khá thương
Xiết bao ăn tuyết nằm sương
Màn trời chiếu đất dặm trường lao đao
Dẫu cho tài trí bậc nào

Gặp cơn nguy biến biết sao cho thường
Bơ vơ lạ khách tha hương
Nhân t́nh nào biết ai thương mà nhờ
Tiên rằng: đi đă ngất ngơ
T́m cây cối bụi bờ nghỉ chân


Đồng rằng: Chốc nữa khỏi rừng
T́m nơi quán xá sẽ dừng nghỉ ngơi
Non Tây vừa khuất mặt trời
Tớ thày d́u dắt tới nơi Đại đề
Trường thi một lũ vừa về

Trịnh Hâm xem lại thấy kề hỏi thăm
Anh về nay đă hai rằm
Cớ sao mang bệnh c̣n nằm nơi đây
Tiên rằng:Tôi vốn chẳng may
Chẳng hay chư hữu khoa này thể nao?

Hâm rằng: Tử Trực đỗ cao
Tôi cùng Bùi Kiệm đều vào cử nhân
Một tôi về trước viếng thân
Hai người trở việc có lần đi sau
Đương cơn hoạn nạn gặp nhau

Người lành nỡ bỏ người đau sao đành
Từ đây tới quận Đông thành
Trong ḿnh có bệnh bộ hành sao xong
Lần hồi đến chốn giang trung
T́m thuyền ta sẽ tháp tùng với nhau


Tiên rằng: T́nh trước ngăi sau
Có thương xin khá giúp nhau phen này
Hâm rằng: Anh tạm ngồi đây
Tiểu đồng ngươi tới trước này cùng ta
Vào rừng kiếm thuốc ngoại khoa

Pḥng khi sóng biển phong ba bất kỳ
Tiểu đồng vội vă ra đi
Muốn cho đặng việc quản ǵ lao đao
Trịnh Hâm trong dạ gươm đao
Bắt người đồng tử trói vào gốc cây

Trước cho hùm cọp ăn mày
Hại Tiên phải dụng mưu này mới xong
Vân Tiên ngồi những đợi trông
Trịnh Hâm về nói tiểu đồng cọp ăn
Vân Tiên than khóc nằm lăn

Có đâu điạ hăm thiên băng th́nh ĺnh
Bấy lâu đất khách lưu linh
Một thày một tớ lộ tŕnh nuôi nhau
Này đà hai ngă phân nhau
C̣n ai nâng trước, đỡ sau cho ḿnh


Hâm rằng: Anh chớ ngại t́nh
Tôi xin đưa tới Đông thành thời thôi
Vân Tiên chi xiết lụy rơi
Buồm đà theo gió chạy xuôi một bề
Tiểu đồng bị trói khôn về

Kêu la chẳng thấu bốn bề rừng hoang
Phần ḿnh c̣n mất chi màng
Cám thương họ Lục suối vàng bơ vơ
Xiết bao nhưng nỗi vật vờ
Đ̣ giang nào biết, bụi bờ nào hay

Vân Tiên hồn có linh rày
Đem tôi theo với đỡ chân tay cùng
Vái rồi lụy nhỏ ṛng ṛng
Đêm khuya ngồi dựa cội ṭng ngủ quên
Sơn quân ghé lại một bên

Cắn dây mở trói cơng lên ra đàng
Tiểu đồng thức dậy mơ màng
Xem qua dấu vết ràng ràng mới hay
Nửa mừng nửa lại sợ thay
Chạy ra chốn cũ kiếm thầy Vân Tiên


Mặt trời vừa khỏi mái hiên
Người buôn kẻ bán chợ phiên rộn ràng
Hỏi thăm bà quán giữa đàng
Bữa qua có mấy người tang chăng là?
Quán rằng: Thôi đă ra ma

Khi mai xóm làng người đà đi chôn
Tiểu đồng nghe nói kinh hồn
Hỏi rằng biết chỗ nào chôn chỉ chừng
Tay lau nước mắt rưng rưng
Xẩy nghe tiếng nói đầu rừng lao xao

Tiểu đồng vội vă bước vào
Xóm làng mới hỏi: Thằng nào tới đây?
Đồng rằng tớ tới kiếm thầy
Chẳng hay người thác mả này là ai?
Người rằng: Một gă con trai

Ở đâu khôn biết, lạc loài tới đây
Chân tay, mặt mũi tốt thay
Đau chi nên nỗi nước này khá thương.
Tiểu đồng chẳng kịp hỏi han
Nằm lăn bên mả khóc than một hồi


Người người xem thấy thương ôi
Kêu nhau vác cuốc đều lui ra đàng
Tiểu đồng nằm giữa rừng hoang
Che cḥi giữ mả ḷng toan trọn bề
Một ḿnh ở đất Đại Đề

Sớm đi khuyên giáo, tối về quảy đơm
Dốc ḷng trả nợ áo cơm
Sống mà trọn nghĩa, thác thơm danh hiền
Thứ này đến thứ Vân Tiên
Năm canh ngồi dựa be thuyền thở than

Trong khăn lụy nhỏ be thuyền thở than
Cám thương phận tớ mắc nàn khi không
Lênh đênh thuyền giữa biển Đông
Riêng than một tấm cô bồng ngẩn ngơ
Đêm khuya lặng lẽ như tờ

Nghênh ngang sao mọc, mịt mờ sương bay
Trịnh Hâm khi ấy ra tay
Vân Tiên bị ngă xô ngay xuống vời
Trịnh Hâm giả tiếng kêu trời
Cho người thức dậy lấy lời phôi pha


Trong thuyền ai nấy kêu la
Đều thương họ Lục, xót xa tấm ḷng
Vân Tiên ḿnh lụy giữa ḍng
Giao long d́u đỡ vào trong băi rầy
Vừa may trời đă sáng ngày

Ông chài xem thấy vớt ngay lên bờ
Hối con vầy lửa một giờ
Ông hơ bụng dạ, mụ hơ mặt mày
Vân Tiên vừa ấm chân tay
Nǵn ngơ hồn phách như say mới rồi

Ngỡ là ḿnh phải nước trôi
Hay đâu c̣n hăy đặng ngồi dương gian
Ngư ông khi ấy hỏi han
Vân Tiên thưa hết mọi đàng gần xa
Ngư rằng: Người ở cùng ta

Hôm mai hẩm hút một nhà cho vui
Tiên rằng: Ông lấy chi nuôi
Thân tôi như thể trái mùi trên cây
May mà trôi nổi đến đây
Không chi báo đáp, ḿnh này trơ trơ


Ngư rằng: Ḷng lăo chẳng mơ
Dốc ḷng nhân nghĩa, há chờ trả ơn
Nước trong rửa ruột sạch trơn 
Một câu danh lợi chi sờn ḷng đây
Rày doi mai vịnh vui vầy

Ngày kia hứng gió, đêm này chơi trăng
Một ḿnh thong thả làm ăn
Khoẻ quơ chài kéo, mệt quăng câu dầm
Nghêu ngao nay chích mai dầm
Một bầu trời đất vui thầm ai hay

Kinh luân đă sẵn trong tay
Thung dung dưới thế, vui say trong trời
Thuyền nan một chiếc ở đời
Tắm mưa chải gió trong vời Hàn Giang
Tiên rằng: Vậy cũng một làng

Vơ công người ở gần đàng đây chăng?
Ngư rằng: Nhà ở cũng gần
Khỏi ba khúc vịnh thời lần đến nơi
Tiên rằng: Xưa đă gá lời
Sui gia bao nỡ đổi dời chẳng thương


Vợ chồng là đạo tào khương
Chi bằng tới đó t́m phương gửi ḿnh
Trăm năm muốn trọn ân t́nh
Đương khi hoạn nạn ai đành bỏ nhau
Chút nhờ cứu tử ơn sâu

Xin đưa tới đó trước sau cho tṛn.
Ngư rằng: Làm đạo rạ con
Cũng như sợi chỉ mà ḷn trôn kim
Sợ bay mà mỏi cánh chim
Bơ vơ cảnh lạ khôn t́m cây xua

E khi chậm bước tới trưa
Chớ tin sông cũ bến xưa mà lầm
Mấy ai ở đặng hảo tâm
Nắng đun chóp nón mưa dầm áo tơi
Mấy ai hay nghĩ sự đời

Chú thích:
1.Vũ Hậu: Vũ Chiếu, vợ Đường Cao Tông, Cao Tông chết, con là Trung Tông lên kế ngôi, được mấy tháng, bà phế con tự lập làm vua, đổi hiệu nhà Đường là nhà Chu. Sau bọn Trương Giản Chi phù Trung Tông phục lại ngôi vua, tôn hiệu bà là Tắc Thiên đại thánh hoàng đế, người sau nhân gọi là Vũ Tắc Thiên.

2.Nguyên soái Chinh Tây: theo chính sử, Tiết Nhân Quí, một tướng tài đời Đường Thái Tông, thường đánh Đông dẹp Tây, phá được các nước Cao-Ly, Khiết-Đan, Đột-khuyết. Người sau đă nhân sự tích náy diễn thành tiểu thuyết Chinh Đông chinh Tây.

3.Vương mẫu: tức Tây Vương mẫu, cũng là gọi là Kim mẫu, một bà tiên lănh đạo tất cả các nữ tiên, ở cơi Dao tŕ (nơi Vương mẫu ở có ao ngọc gọi là Dao tŕ), thường có nhiều chuyện giao thiệp với trần gian.

4.A Di: tức A Di Đà, tên hiệu vị Phật tổ chí tôn ở thế giới cực lạc phương Tây. Di Đà nguyên là một quốc vương xuất gia, sau khi măn quả thành phật, do công đức tu hành, Di Đà đă tạo được một cơi quảng đại trang nghiêm, trong đó chỉ có vui sướng không có khổ sở, gọi là thế giới cực lạc, những chúng sinh ở thập phương, người nào nhất tâm niệm phật, tu phật, đều được Di Đà tiếp dẫn về thế giới ấy.

5. Công chúa Ngũ Long: tức Thành Long, Hắc Long, Bạch Long, Xích Long, Hoàng Long, năm vị công chúa (năm con gái Long vương) trong truyện "Thuyết Đường", năm vị này tu tiên ở núi Ngũ-long, có nhiều phép lạ, từng bày ngũ trận "Ngũ hành" giúp nước Tây phiên đánh nhau với quân nhà Đường.

6.B́nh Nam ngũ hổ: năm tướng mạnh như hổ đi đánh phương Nam trong tiểu thuyết "Ngũ Hổ B́nh Nam". An dinh: đóng yên dinh trại, nói đến tụ họp nơi bàn dinh

7.Tam phủ: Thiên phủ, Địa phủ, Thủy phủ.

8.Động Đ́nh: tên một cái hồ lớn đẹp có tiếng ở tỉnh Hồ-Nam Trung-Quốc. Xích lân: không rơ tác giả tác giả dùng điển ǵ. Xích lân: nguyên nghĩa là vẩy đỏ, có lẽ chỉ thần "rồng" hay "cá" có vẩy đỏ, một vị thủy thần ở Động-Đ́nh, mà phải thỉnh vị thần ǵ ở hồ ấy.

9.Dương trần: cơi dương bụi bặm, tức cơi đời.

10.Pháp phù:phép và bùa để chữa bệnh

11.Tráo chác: trở tráo, đổi chác, tức là lừa dối, trở mặt.

12.Vắng hoe: ở đây là cạn hết tiền.

13.Khuyên giáo: đi quyên tiền, đi xin.

14.Cầu Lá buôn: buôn (có chỗ viết là buôm) là một thứ cây gồi, cây cọ ở miền Nam, lá dùng làm nón và áo tơi. Trung-quốc th́ không có địa danh Lá Buôn, nhưng ở tỉnh Biên Ḥa, có cái rạch (sông nhỏ) gọi là rạch Lá Buôn, trên có một các cầu gọi là cầu Lá Buôn, đường quan lộ từ Huế vào Gia Định đi qua cái cầu này. (Theo Gia định Thống chí của Trịnh Hoài Đức).

15.Hai rằm: hai tháng.

16.Chư hữu: các bạn

17.Viếng thân: thăm cha mẹ.

18.Trở việc: bận việc

19.Giang trung: giữa sông tức là nơi có sóng nước, nơi bến đ̣.

20.Tháp tùng: chữ "tháp" chính âm là "đáp", nói đáp thuyền mà đi cùng. Tiếng này rất phổ biến ở Nam bộ.

21.Trong dạ gươm đao: do câu chữ Hán "Phúc trung hữu kiếm": trong bụng có gươm, nói tâm địa bất nhân, hiểm ác.

22.Địa hăm thiên băng: đất sụp trời sụp. Tai biến rất lớn.

23.Lưu linh: trôi nổi lạc loài, nay đây mai đó.

24.Suồi vàng: do chữ Hán "hoàng tuyền" , tức cơi chết. Đây nói tiểu đồng nghĩ thương cho Vân Tiên không ai d́u dắt nuôi nấng chắc đă chết rồi.

25.Đ̣ giang nào biết, bụi bờ nào hay: nói hồn Vân Tiên - cái hồn mù mắt - vật vờ không biết lối mà đi .

26.Cội ṭng: gốc cây thông

27.Sơn quân: vua núi, tức là cọp.

28.Ràng ràng: rơ ràng.

29.Người tang: người mặc quần áo tang, chỉ Vân Tiên.

30.Quảy đơm: cúng lễ

31.Be thuyền: mạn thuyền

32.Mắc nàn khi không: bỗng dưng mắc nạn

33.Cô bồng: cô: lẻ loi, bồng: mui thuyền. Nói chiếc thuyền lẻ loi một ḿnh.

34.Vời: khoảng nước rộng.

35.Phôi pha: chữ phôi pha dùng ở câu này có nghĩa: làm cho nhẹ chuyện đi, che lấp việc đi.

36.Giao long: con rồng nước, rồng bể, có tính hung tơn hay gây sóng gió. Vân Tiên và tiểu đồng đều là người rất tốt, nên giao long hay sơn quân cũng cảm thông mà đến cứu giúp. Sông Cửu-long có nhiều cá sấu, cũng gọi là giao long.

37.Băi rầy: băi này.

38.Hối: giục vội. Vầy lửa như nghĩa nhóm lửa

39.Nước trôi: nói chết bị nước cuốn đi.

40.Hẩm hút: hẩm: hư hỏng, biến chất (gạo hẩm, đường hẩm). Hút: (tiếng miền Nam, nói về gạo) không trắng, không ngon. Danh từ hẩm hút dùng để chỉ thứ gạo xấu, thức ăn người nghèo, cũng như nói rau cháo. Câu này nói: tuy nhà nghèo, nhưng thây mật vui vẽ .

41.Trái mùi: trái chím lắm. Vân Tiên nói: trái cây chín mùi, tất phải rụng, cũng như thân ḿnh, bệnh hoạn ốm yắu nhiều, tất phải chết, sẽ phụ cả công ơn của ngư ông .

42.Doi: dải đất tḥi ra ngoài bể, ngoài sông (doi bể, doi sông).

43.Chích: cái hồ, cái đầm.

44.Kinh luân: ông ngư nói: ông có tài chài lưới, cũng chẳng kém ǵ người trị nước có tài kinh luân .

45.Dưới thế: dưới đời

46.Tắm mưa chải gió: tắm ḿnh bằng mưa, chải đầu bằng gió. Do câu chữ Hán "Trất phong mộc vũ" : chải gió gội mưa, chỉ sự cần lao dầu dăi ở ngoài trời.

47.Gá lời: như nói hứa lời.

48.Sui gia: thân gia, dâu gia, hai nhà gả con cho nhau.

49.Cứu tử: cứu cho khỏi chết.

50.Sợi chỉ ḷn trôn kim: ḷn tức là luồn. nói: sợi chỉ phải vừa với trôn kim, cũng như con rạ phải hợp với nhà vợ. Ông ngư sợ rằng: ngày nay Vân Tiên đă tang tóc sa sút lại đeo tật bệnh, chắc sẽ bị nhà vợ ruồng rẫy mà không nhận nữa .

51.Nắng đun: đun: nung đốt, nắng đun cũng như nói nắng nung. Chóp nón: hai chữ này có lẽ là "nón chóp" chép lộn đi. ở dưới đặt chữ "áo tơi", th́ đây phải đặt chữ "nón chóp", văn mới sóng nhau, vậy nên đổi làm "nón chóp" cho được đúng nghĩa, đúng văn. Nón chóp là thứ nón lá h́nh chóp, h́nh chum chúp.

Xem Câu 1000-1199