Ðã đến lúc cha viết những lời sám hối chân thành
gởi đến con. Chắc con rất ngạc nhiên. Con dang xót xa vì
cha cô đơn, ân hận vì không được gần cha đề săn sóc
tuổi già, cũng có thể tưởng tượng cha đang nhẹ nhàng
trách con... Vậy mà làm sao nghe có sự ngược đời. Con
hãy nghe cha nói.
Là con gái lớn của một gia đình
mất mẹ, con đã chịu bao nỗi thiệt thòi. Mẹ mất khi
con mới lên chín và gia đình chỉ gồm một người cha và
ba đứa con dại. Ðâu có còn ai để trông cậy nhờ
vả? Thường thì một người nghèo khó nhất cũng có ông
hay bà, chú bác hay cô dì cậu mợ, không họ gần thì
họ xa, ở kề cận láng giềng. Ðằng này gia đình ta
vừa định cư ở thành phố mới được một năm, chỗ
láng giềng qua lại không hơn ba nhà lân cận.
Cha đi dạy học ở trường tư, lương
tính trả theo giờ, nghỉ dạy giờ nào miễn trả giờ
ấy. Ðã vậy mà chỗ dạy đâu có gì bảo đảm. Ai cũng
có thể thay thế cha được bất cứ lúc nào. Nhà trường
là một cơ sở của hội Phật giáo mà má con và phía
ngoại con lại là người Thiên Chúa giáo. Rồi thằng em
của con, mãi lên tám mới được chính thức đi học và
phải cho học ở một trường tư thục gần nhà. Lại
nhằm một trường của Thiên Chúa giáo. Cha biết có bao
nhiêu khó khăn rồi rắm cứ tuần tự dệt thành tấm lưới
bủa vây cha. Cứ mỗi cuối năm học là chuẩn bị nhận
một bức thư "cám ơn" của Ban quản trị nhà trường.
Cứ đầu năm học là hồi hộp đợi coi niên khóa này mình
được phân phối cho dạy bao nhiêu giờ một tuần. Có
những lần phiền muộn, cha lặng lẽ ra ngồi ở cuối sân,
lần nhổ những bụi cỏ dại. Cho quên đi, cho lắng
xuống, cho tan loãng... Cha tránh không dám gặp các con
ngay lúc đó, sợ đang cơn bực bội phiền muộn, nếu
lỡ gặp điều trái ý mà không giữ được bình tĩnh.
Vậy mà cái "lỡ" đã xảy ra. Hôm
đó cha vừa về, vừa bỏ mũ, vừa tháo nịt thì con
chạy lên mét cha nghe cái gì đó. Ðang uất ức vì việc
ở trường, con lại gây thêm điều rắc rối nên sẵn cái
nịt trên tay cha vụt con một cái. Cha vội vàng dừng
lại. Nhìn con mở to mắt, mặt nhăn đau đớn... con ơi,
hình ảnh đó cứ theo mãi cha, ám ảnh cha suốt hơn ba mươi
năm nay.
Có thể con đã quên, chắc chắn là
con không giận, nhưng mà cha thì cha cứ nhớ. Con có
lỗi, bắt nằm xuống năm roi ba roi, cách phạt đó ngó
vậy mà vẫn thanh nhã vì đánh có kèm theo lời dạy, có
nảy sinh lời hứa. Cái roi bẻ từ một cành cây còn dính
đôi lá xanh non vẫn được nhìn như một người bạn chơi
của đứa nhỏ phạm lỗi. Chớ cái nịt! -Nó được
chế tạo ra hàng loạt để cột, đề siết, để bó.. Nó
lạnh lùng, nó vô tri, nó mang dáng vẻ một dụng cụ
giảo hình.
Sao cha nỡ có hành động tàn bạo như
vậy với con? Mới lên chín, con đã nhận trách nhiệm lo
lắng cho gia đình. Con tính tiền chợ, con trả tiền điện,
con đưa tiền rác, con ngó chừng em, nhắc chị Hai tắm
em, tự tay bôi thuốc vào mụt lở của em. Rồi cái nhìn
đi xa hơn một chút: dọn dẹp cái này cho gọn gàng,
xếp đặt cái kia cho tươm tất.
Con đâu có hưởng nhiều êm đềm
tuổi thơ với cha? Lúc nhỏ thì con lúc thúc bên gối ông
bà. Có lẽ đó là những ngày ngọt ngào nhất của con
bởi ông bà thương vồ vập, đòi cái gì cũng có, muốn
cái gì cũng cho. Sáu tuổi theo cha mẹ về Ðà Lạt con
phải một mình coi chừng em giúp mẹ. Rồi mẹ con bệnh,
gia đình bị xé nát, con lại theo ông bà về quê, cha
đưa mẹ xuống Sài Gòn chữa bệnh. Ba năm sau mẹ con
mất, con biến thành người quản lý của gia đình.
Chín, mười tuổi là cái tuổi nhớ trước
quên sau, cái tuổi miệng hay ăn vặt và hát nghêu ngao, là
dàn bày đồ chơi ra rồi bỏ vãi đó không dẹp, là
tuổi đi chơi phố có mẹ cầm tay. Con thì không. Con
phải đứng vững như một thân cây che hai cây nhỏ đứng
kề. Không có mẹ nhẹ nhàng vuốt ve và nói lời dịu
ngọt, không có kinh nghiệm về cái không khí yêu thương,
con phải tự tìm lấy. Ði chợ qua hàng trứng vịt lộn,
thấy có cái trứng quá già bị nứt phát ra tiếng kêu
chíp chíp từ bên trong, con nài nỉ mua về gỡ con vịt bé
xíu ra nuôi. Ngày hè năm đó cha có việc phải đi Quảng
Ngãi nửa tháng, nhà vắng cha, con ghé chợ mua về một
con heo nhỏ để nuôi cho vui nhà. Săn sóc chơi đùa
với heo để quên niềm cô quạnh.
Sao nỡ giận con, trách con mà tàn bạo
với con? Ðâu có dễ để xử sự minh bạch, giải
quyết rạch ròi ở đời? Thì ngay chính cha: chị Hai
cầm cũng số tiền đó đi chợ mà có bữa ăn được, có
bữa chẳng ra chi, nhưng cha biết nói sao? Con thúc cha nói
nhưng cha cứ ngại ngùng. Sợ lỡ chị giận, chị bỏ đi
nơi khác. Từ khi mẹ con mất, cha thêm rụt rè cam phận.
Ðã có quá nhiều âu lo và bổn phận dành cho cha rồi mà.
Thằng em của con mới vừa bị sốt. Cha vẫn phải đi
dạy cho hết buổi rồi đạp xe hấp tấp về nhà, kêu xích
lô chở nó đi bác sĩ. Ðầu năm, con Út bị chó nhà
bạn cắn nơi đùi. Vậy là cha suốt đêm nằm lo lắng,
mãi đến khi trở mình mới hay nước mắt đã chảy đầm
đìa.
Cha có cảm tưởng là chưa bao giờ con
nhận được một sự dịu dàng nào từ cha. Một người
đàn ông nghiêm trang thật khó biết nên dịu dàng như
thế nào. Không thể pha chế giọng nói, "biên
tập" câu nói, hoa hòe điều nói. Cha chân tình thường
chỉ lo nghĩ đến bổn phận nên nhiều khi quên mất sự
dịu dàng. Thương yêu tha thiết trong lòng nhưng khó tìm
cách nào để biểu hiện cho tinh tế, tránh xa công
thức. Thành ra cha con ta sống âm thầm, cha gắng lo
sao cho các con không thiếu thốn về vật chất, được
đầy đủ về học vấn. Nhưng còn về tình cảm thì,
mất đi người mẹ là tối sầm hết một nửa bầu
trời. Cha cố gắng giữ cho nửa còn lại được sáng
bằng cách ở vậy nuôi con. Nếu tục huyền, sợ chỉ còn
một phần tư còn sáng. Nhưng giữ cho được một
nửa cũng không dễ, bởi bao nhiêu thiếu sót, bao nhiêu
khuyết điểm phần cha! Chỉ cần một nét mặt trầm ngâm,
một cái nhíu mày u uất là đủ làm tắt đi nụ cười
nơi mắt các con. Chỉ lỡ dùng một tiếng la rầy hơi
nặng là tiếng đó cứ đè nặng dài ngày trên tâm hồn
các con.
Bức thư ân hận của nhà văn
Livingstone Larnod đã làm xúc động những người cha.
Người cha trong truyện đã rầy con vì cách con lau mặt,
mắng con vì giày không đánh bóng, la con vì trong bữa ăn
sáng đã làm đổ sữa, ngồi tì tay lên bàn, nhai không
kỹ càng. Khi con chào đi học, lại rầy "đi thẳng lưng".
Trên đường ở trường về con lại bị rầy vì chơi bi
dọc đường để làm rách bít tất. Buổi tối con bước
vào phòng, giọng cha còn bất bình hỏi "cái gì?",
và bất ngờ con chạy lại ôm chặt cổ cha, đầy tình
thương yêu rồi bỏ chạy lên gác. Người cha bất giác
thấy cái tâm đại lượng của con, thấy cái hẹp hòi
của mình, -con còn con nít mà cha bắt làm người lớn- ,
cha ngồi bên giường nhìn con ngủ mà lòng đầy ân
hận.
Con ơi, những cái lỗi dồn dập
trong một ngày của người cha Larnod vẫn quá nhẹ so
với chỉ mợt cái vụt dây nịt của cha. Và nhã nhặn
quá, đẹp quá, cái hôn của đứa nhỏ so với cái
nhăn mặt đau đớn của con. Cuộc sống của họ sung túc
nên dẫu khuyết điểm mà chúng vẫn thuộc loại sang, chúng
như được son phấn điểm trang, như được bọc trong
nhung lụa: giày đánh bóng, ngồi bàn ăn làm đổ sữa.
Như nàng công chúa đầm đìa nước mắt khóc vì một cành
hoa héo. Phần cha con ta thì niềm đau lớn hơn, bởi
cuộc sống thưòng ngày của một đứa nhỏ chín tuổi
mồ côi mẹ đã phải mang chằng chịt những vết roi vô
hình.
Mẹ con chết, cha ở vậy nuôi con, người
ta khen cha và mừng cho các con. Thì cũng có đúng, nhưng
mấy ai tìm hiểu sâu để thấy cho bao nhiêu cái khó khăn.
Dẫu không làm ra đồng tiền đi nữa, không đẹp như á
hậu, không giỏi như bà Curie, dẫu ốm đau không giúp ích
được gì cho chồng cho con nhưng sự có mặt của mẹ
tựa viên đường làm cho chén nước mắm thêm ngon, như
ngọn gió làm cho căn phòng thêm mát. Những đêm mưa
sụt sùi, những đêm gió ào ào, mưa từng trận vã rào
rào trên lá cây ngoài hiên, tiếng gió rít qua khe cửa,
ba đứa con chắc thèm mong có được mẹ ngồi giữa, ba
đứa bu quanh, hơi ấm từ mẹ tỏa ra, bàn tay mẹ vuốt
ve, tiếng nói mẹ êm nhẹ... Tất cả những cảnh đó,
mỗi đứa con có thể đang nằm trong chăn mà tưởng tượng.
Hai đứa lớn dễ tưởng tượng hơn vì có thời gian
sống cạnh mẹ, tội cho con Út, chỉ biết mặt mẹ qua
tấm hình. Thiếu thốn nhiều lắm. Mùa hè ngọt ngào
với đủ thứ trái cây chín bày đầy chợ: xoài, thơm,
cam, mít, vú sữa... Nhưng ai nhớ cho, ai lưu ý mua giùm
cho các con ăn? Cha thì chỉ lo được cái bao quát, làm
được cái đại khái. Ðặt vào thưc tế, nhiều khi
thật thà lúng túng như con rùa bị lật ngửa. Ai lại đi
tin lời bà bán hàng, như mua pyjama con trai đem về cho con
gái bận. Hoặc vô tâm tới mức đi chợ Tết, cứ tuột
quần thằng con lên bảy, mặc thử cái quần mới để
trả mua.
Nhưng rồi năm tháng lặng lẽ trôi, các
con lớn lên và cha già đi. Kỷ niệm gần nhất là kỳ
cha bị bệnh, con chạy lo hết mọi mặt để đưa cha vào
bệnh viện. Cha được thong thả không ngờ, chỉ cần làm
theo lời con, đưa tay lên, hả miệng ra, co chân lại, đứng
thẳng dậy, bước chầm chậm. Khỏi lo, khỏi nghĩ,
khỏi cân nhắc tính toán, khỏi trù liệu trước sau.
Trời ơi, sao mà dễ chịu vậy! Khỏi phải tìm đến
Niết Bàn, Thiên Ðường, cứ được thế này là đã
hạnh phúc quá rồi. Con đang đóng vai người mẹ và cha
trở thành đứa nhỏ lên bốn lên năm.
Sau một tháng lành bệnh trở về, cha
nhìn những đứa nhỏ gặp trên đường với con mát khác.
Dẫu nó ốm o ghẻ lở, mẹ nó vừa ẵm vừa phát vô đít,
dẫu nó đi lững chững cha nó vừa dắt vừa la, dẫu nó
nằm ngo ngoe trong nôi vừa khóc ằng ặc... thì cha cũng
cứ tưởng tượng vài chục năm sau đứa nhỏ đó sẽ
lớn khôn, sẽ dìu trở lại người cha hôm nay, sẽ bế
trở lại người mẹ hôm nay đi bệnh viện; lo lắng
bữa cơm, chạy mua hộp thuốc. Chắc không đứa con nào
giận cái phát vào đít, cái trót ngang lưng.
Gần đây, một cô hàng xóm có tổ
chức mừng sinh nhật, bùi ngùi nhờ lại mới ngày nào.
Cô nói: "Mới ngày nào... hồi em lên 12 tuổi... má
em tắm cho em... Da em không được trắng, "bả"
cứ tưởng còn đất, "bả" cứ kỳ hoài..."
Mười hai tuổi mà còn được mẹ tắm? Lòng cha xúc động
cơ hồ nước mắt muốn rơi. Vì cha nghĩ đến con, đến
đứa nhỏ mới lên chín đã phải quằn vai trách nhiệm.
Và đã nhận sự bất công tàn bạo của người cha,
dẫu chỉ một lần.
Này con, mỗi cơn mưa, nước cuốn đi
chỉ bò sót lại một viên sỏi, nhưng sau ba mươi năm đủ
thành một đống sỏi lớn rồi.
Hãy thứ lỗi cho người cha cô đơn
tự xét thấy mình đầy khuyết điểm.
Võ Hồng