Đoàn Thị Điểm (1705 - 1748)
Đoàn thị Điểm là nhà thơ Việt
nam. Hiệu Hồng Hà nữ sĩ. Con
của Đoàn Doăn Nghi . Em danh sĩ Đoàn Doăn Luân.
Tổ quán vốn ở xă Hiến Phạm,
huyện Văn giang, xứ Kinh Bắc. Sau, bà và mẹ
về ở với anh ở huyện Đường Hào,
tỉnh Hải Dương (nay là Hải Hưng)
Năm 16 tuổi, Thượng thư Lê Anh
Tuấn muốn xin bà làm con nuôi rồi ngỏ
ư muốn tiến bà vào cung chúa Trịnh., nhưng
chỉ ở ít lâu bà xin về. Cùng với anh cần cù
học tập trở nên người sành văn chương.
Người anh mất, bà đảm
nhận gánh nặng gia đ́nh. Bấy giờ bà đă
nhiều tuổi mà vẫn chưa lấy chồng.
Nhiều người đến hỏi, trong đó có
cả những kẻ quyền quư (như công tử làng
Họach Trạch là Nhữ Đ́nh Toản; Thượng
thư làng Kim Lũ....), bà đều từ chối.
Năm 37 tuổi, bà lập gia đ́nh
với Tiến sĩ Nguyễn Kiều, người làng
Phú xá, huyện Từ liêm. Năm 1748, ông được
cử làm Tham thị ở Nghệ an. Ngày cùng chồng
lên đường đến nhiệm sở mới, bà
bệnh nặng rồi mất ở Nghệ an ngày 11/09/
1748.
Tác phẩm:
Chinh phụ ngâm (bản dịch)
Truyền kỳ tân phả (hay Tục
truyền kỳ)
Giai thoại về bà:
Bà Đoàn
thị Điểm là người có sắc đẹp, có
lời nói văn hoa, có cử chỉ tao nhă, nên bà
nổi danh rất sớm.
Năm bà 16 tuổi, thượng thư
Lê Anh Tuấn nghe tiếng bà sành thơ Nôm, Lê Anh
Tuấn muốn thử tài. Lúc bà mới đến nhà,
ông bèn ra đầu đề:
Một ngày không
thấy như là ba thu
và bảo bà vịnh thơ quốc âm.
Bà Điểm liền ngâm rằng:
Những màng mây
khắc giang cầm hạc
Ngỡ đă và phen đổi lá ngô.
Lê Anh Tuấn khen
ngợi không ngớt rồi ngỏ ư muốn tiến bà
vào cung chúa Trịnh. Nhưng bà không bằng ḷng, bèn
lại cùng anh là Doăn Luân dời nhà ở tới
chỗ người cha đang dạy học ở làng
Lạc Viên, huyện Yên Dương, tỉnh Kiến An
để tránh trước những sự không hay có
thể xảy ra v́ việc từ hôn ấy.
Năm bà Đoàn thị Điểm 25
tuổi (1730) th́ thân phụ mất ở nơi dạy
học. Bà cùng mẹ và anh đưa linh cửu về
quê mai táng; rồi đó ba mẹ con lại tới
ngụ cư ở làng Vơ Ngại, huyện Đường
Hào (Mỹ Hào) tỉnh Hưng Yên.
Bấy giờ, bà
Điểm thường thay anh trong việc thù tiếp các
tân khách. Bà vốn là cô gái tài sắc, lại giỏi
về khoa giao tiếp, nên tiếng tăm bà lừng
lẫy khắp nơi. Người ta đồn
rằng: khi bà Điểm giúp anh tiếp khách, tuy "dâng
rau muối mà hơn cả trân tu". Do đó khách
đến thăm anh bà đă nhiều, mà những khách
"phong lưu công tử" đến để ḍm
ngó bà cũng lắm.
Khi ấy có hoàng giáp
Vũ Diệm, người làng Thổ Vượng (Hà tĩnh)
với các bạn là tiến sĩ Nhữ Đ́nh Toản
ở xă Hoạch Trạch (Hải dương) và
tiến sĩ Nguyễn Công Thái ở làng Kim Lũ (Hà
Đông) cùng kéo nhau đến nhà bà Điểm. Các
"thầy giám" được bà Điểm tiếp
đăi rất lịch sự, bà cho người bưng
khay trầu ra mời, trên khay có để một
bức hoa tiên viết một câu đối:
Đ́nh tiền thiếu
nữ khuyến tân lang.
Hai chữ
thiếu nữ ở đây có hai nghĩa:
"gió nhẹ" hoặc "cô gái". Hai chữ tân
lang là "cây cau" th́ đồng âm
với hai chữ tân lang là "chàng rể". Bởi
vậy, vế đối cũng có thể hiểu theo
hai nghĩa. Một là: trước sân có gió thoảng
phất cây cau. Một là: trước sân có cô gái
mời chàng rể.
Các thầy đọc
xong vế đối, rồi sáu mắt ngó nhau,
chẳng ai đối lại được. Thế là
trầu cũng chẳng kịp ăn, ư định cḥng
ghẹo cũng tiêu tan hết; các thầy đành nhă
nhặn gửi lời chào bà chủ rồi vội vă rút
lui...
|