Nguyễn Ðăng Cảo

Thời Lê Trung Hưng, có Nguyễn Ðăng Cảo là một người nổi tiếng trong việc ứng đối. Ông quê ở làng Hoài Bảo, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh; không rõ năm sinh và mất, chỉ biết ông đậu Thám hoa vào khoảng Lê Hi Tông (1676- 1705).

Tục truyền Nguyễn Ðăng Cảo tính nết bừa bãi, phóng túng, ngông ngạo, không coi ai vào đâu cả; ngoài thịt chó và rượu ngon không còn ham thích gì nữa.

      Ngày ông vào điện thí, đáng lẽ đỗ đầu, nhưng vì tính ông như thế, triều đình mới đánh xuống hàng thứ ba (Thám hoa). Ông cũng biết vậy, nên khi con giai ông là Nguyễn Ðăng Tuân sinh con đầu lòng là Nguyễn Ðăng Ðạo, mỗi lần bế cháu, ông thường nựng rằng:

 "Triều đình ghét tao cứng cổ không cho đỗ Trạng nguyên, nhưng thằng bé này mà không cho đỗ Trạng thì không được đâu!"

      Thường ngày ở trong triều, ông nói năng không kiêng sợ gì cả, do đó đã mấy lần bị biếm truất.

      Khi sứ nhà Thanh sang sách phong, đi đến trạm Xương Giang thì dừng lại, đưa cho Chúa Trịnh một vuông gấm, viết một chữ càn thật to. Cả triều không ai giải đoán được, Chúa Trịnh phải đặc chỉ triệu ông vào để hỏi. Ông thưa rằng:
- Cái trò đánh đố nhỏ nhặt ấy, bõ bèn gì mà chúa thượng phải bận lòng suy nghĩ.
Rồi ông cầm bút quệt đẫm mực viết một nét xổ để trả lời. Chúa hỏi duyên cớ, ông nói:
- Tượng của quẻ "càn" có 3 nét ngang thêm vào một nét xổ thì thành chữ "vương", có thế thôi!.

      Thời gian ông làm chánh sứ sang cống nhà Thanh, một bữa đi qua một cái chùa rường cột hết sức lộng lẫy, viên sứ Thanh đi cùng theo mời ông đề cho mấy chữ "biển ngạch" (bức hoành phi), ông liền viết ngay hai chữ "trùng nhị". Cả phái bộ nhà Thanh đều phân vân không hiểu ý sứ giả Việt nam muốn nói gì. Cuối cùng, Nguyễn Ðăng Cảo mới cười mà giải thích rằng:

- Ðây là bốn chữ "Phong nguyệt vô biên", viết giản lược

      Phong nguyệt vô biên là chữ sẵn trong sách, có nghĩa là: Gió trăng vô tận không có bến bờ nào. Nhưng đồng thời cũng có nghĩa thứ hai là: Chữ phong chữ nguyệt mà không có nét ngoài biên. Bởi thế, ở đây, Nguyễn Ðăng Cảo chỉ cần viết một phần của hai chữ ấy, tức là chỉ cần viết hai chữ trùng nhị là đã nói lên ý niệm cả câu Phong nguyệt vô biên.

      Thật là thông minh và dí dỏm, sứ nhà Thanh và những người đi cùng đều hết sức kính phục tài mẫn tiệp tuyệt vời của Nguyễn Ðăng Cảo.

      Bấy giờ, vua Khang Hi nhà Mãn Thanh sai sứ mang chiếu sang nước Nam, buộc mọi người phải gọt đầu gióc tóc như người Mãn. Ðược tin ấy, vua Lê Hi Tông lo lắm, liền tức tốc cử Ðăng Cảo lên ải Nam quan tiếp sứ Thanh để tìm cách thoái thác. Lên đến cửa ải, sau khi đã đem lẽ lợi hại ra biện luận với sứ giả, Ðăng Cảo bèn làm một bài biểu gửi sứ giả mang về cho vua Thanh. Vua Thanh xem tờ biểu, phục tài hùng biện của Ðăng Cảo, bèn hạ chiếu bãi bỏ việc ấy đi.

          Ít lâu sau, Ðăng Cảo có dịp sang sứ nhà Thanh, vua Thanh thấy Ðăng Cảo hay chữ, liền ra một vế đối như sau:

Lão khuyển lạc mao, do hướng đình phệ nguyệt.

Nghĩa là: Chó già rụng lông, còn ngóng ra sân sủa nguyệt (trăng)

 

      Nghe câu đối đầy giọng khinh miệt, Ðăng Cảo bực tức liền đối ngay lại một câu rằng:

Tiểu oa đoản cảnh, mạn cư tỉnh để khuy thiên.

Nghĩa là: Ếch con ngắn cổ, cũng ngồi đáy giếng dòm trời.

      Câu trả lời thật ngang tàng, có ý mỉa bọn thống trị Mãn thanh kiến thức hẹp hòi, như ếch ngồi đáy giếng, tầm mắt chỉ thấy trời bằng miệng giếng chớ có biết đâu trời rộng bao la.

     Vua Thanh thấy Ðăng Cảo đối đáp cứng cỏi, khen là người có dũng khí, và tỏ vẻ rất kính trọng ông. Từ đấy, triều Khang Hi nhà Thanh không sách nhiễu nước Nam ta nữa