Nguyễn Trăi - Thị Lộ

 

Nguyễn Trăi là một danh nhân đời Lê, hiệu là Ức Trai, quê ở làng Nhị Khê, huyện Thượng Phúc (Thường Tín), Hà Đông. Ông sinh năm 1380 và mất năm 1442.

Năm Thành Nguyên thứ nhất( 1400), ông đỗ thái học sinh và làm quan với nhà Hồ. Khi nhà Hồ mất, ông bị giặc Minh giam lỏng ở Đông Quan (Hà Nội). Sau ông trốn vào Lam Sơn, giúp Lê Lợi khởi nghĩa và kháng chiến trong suốt 10 năm trời.

Khách chiến thành công, ông thay Lê Lợi viết bài B́nh Ngô Đại Cáo nổi tiếng.  Là người có công lớn trong cuộc chống Minh,ông được Lê Thái Tổ (Lê Lợi) cho theo họ Lê và phong tước Quan phục hầu.
Tương truyền một hôm đi chầu về, trời đă xâm xẩm tối; ông gặp một người con gái bán chiếu, nhan sắc tuyệt trần, ông liền đọc bốn câu thơ:

Ả ở đâu ta bán chiếu con?
Chẳng hay chiếu ấy hết hay c̣n?
Xuân thu phỏng độ chừng bao tuổi?
Đă có chồng chưa, được mấy con?

Cô gái bán chiếu ấy tên là Nguyễn Thị Lộ, vốn xuất thân là con nhà gia thế, nên văn chương chữ nghĩa cũng không phải xoàng, bèn đọc ngay một bài thơ tứ tuyệt đáp lại:

Tôi ở Tây Hồ bán chiếu gon,
Cớ chi ông hỏi hết hay c̣n?
Xuân thu tuổi mới trăng tṛn lẻ,
Chồng c̣n chưa có, hỏi chi con!

Nguyễn Trăi thấy Thị Lộ đă có nhan sắc lại thạo văn chương, liền lấy nàng làm vợ.
Chẳng bao lâu, nàng lại được phong làm Lễ nghi nữ học sĩ trong triều và được Lê Thái Tông ( 1434- 1442) rất yêu mến. Rồi cũng chính v́ thế mà gây nên tấm thảm kịch rất đáng thương tâm cho gia đ́nh và họ hàng Nguyễn Trăi. Nguyên sau hồi Lê Thái Tổ mất, Nguyễn Trăi bị bọn gian thần gièm pha nên phải xin về nghỉ ở Côn Sơn, Hải Dương (1440) Nhưng chẳng được bao lâu, ông lại bị triệu ra làm quan. Năm 1442, Lê Thái Tông đi duyệt binh ở Hải Dương và mất đột ngột ở Lệ Chi Viên, Bắc Ninh . Thị Lộ v́ mối quan hệ thân cận với nhà vua cũng có mặt trong khi vua chết; do đó triều thần đă vu oan cho Nguyễn Trăi tội sai nàng hầu giết vua, rồi đem tru di cả 3 họ Nguyễn Trăi.