Thời Hậu Lê, Văn Miếu
chiếm một khu vực rất rộng ở
giữa địa phận hai làng Cổ Giám và Văn
Chương. Bên tả là khu học xá ở thôn Minh
Giám, nơi trú ngụ của các cống sĩ về
học ở Quốc Tử Giám. Phía trước có
một hồ nhỏ gọi là Văn Hồ, tu sửa
thành một cảnh khá đẹp.
Thoi đưa tay mỏi canh chày,
Tiếng ai xin lửa là thầy cống Sen
Thầy rằng đang học tắt đèn
Cậy t́nh lân lư dám phiền đêm hôm.
Đó chính là bài dân ca t́nh
tứ vẫn được truyền tụng nói lên
cái cảnh tượng chung quanh Văn Hồ, ngày
đêm luôn luôn rộn lên những tiếng ngâm thơ,
đọc sách của các "quan nghè" dự
bị xen lẫn tiếng thoi đưa lách cách
nhịp nhàng của các cô gái đảm đang.
Tương truyền, một người
ở thôn Minh Giám là Phủ Hào có lập một toà
nhà ở phía đông Văn Hồ, gọi là Nho sinh quán
để đón mời các sĩ tử ở xa
về kẻ chợ trọ học. Những ai không có
nơi quen biết, hoặc nghèo túng không có tiền
thuê nhà, vào đó ở đều được
đối xử tử tế. V́ vậy người
ta cũng gọi quán ấy là quán ông đồ.
Phủ Hào c̣n dựng một cái dinh con trên một g̣
nhỏ giữa hồ, làm theo h́nh chiếc hồ rượu,
gọi là Nhất hồ đ́nh. Đôi khi Phủ Hào
vẫn mời các danh sĩ chèo thuyền ra đó,
uống rượu, làm thơ. Có lần Phủ Hào
treo giải, ra một câu đối để thách các
bạn làng văn đối chơi cho vui. Câu đối
ấy như sau:
Nước Văn
Hồ tha hồ tắm mát, rượu Hồ Đ́nh thơm
ngát đón làng văn.
Câu đối ra yêu cầu
nho sĩ phải đối với một cảnh
đẹp cũng ở đất Thăng Long. Nhưng
thật oái ăm v́ câu ra có những ba chữ
"hồ" và hai chữ "văn" lại có
thêm một nghĩa riêng không giống nhau v́ vậy luôn
mấy năm liền năm nào cũng treo giải mà
vẫn chưa ai đối được.
|