|
Nhà sử học Ngô Sĩ Liên
Ngô Sĩ Liên người làng Chúc Lư, huyện Chương
Đức (nay thuộc huyện Chương Mỹ,
tỉnh Hà Tây). Là sử thần đời Lê, ông
đă góp phần công sức chủ yếu trong
việc soạn thảo Đại Việt sử kư
toàn thư - bộ quốc sử đầu tiên
của Việt Nam được khắc in vào
cuối thế kỷ 17 và c̣n lại nguyên vẹn
cho tới ngày nay.
Theo các tài liệu mới được công
bố gần đây, Ngô Sĩ Liên tham gia khởi
nghĩa Lam Sơn khá sớm, cùng với Nguyễn
Nhữ Soạn (em cùng cha khác mẹ với
Nguyễn Trăi) giữ chức vụ thư kư trong
nghĩa quân, nhiều lần được Lê
Lợi cử đi giao thiệp với quân Minh trong
những thời kỳ đôi bên tạm ḥa hoăn
để củng cố lực lượng.
Rất đáng tiếc, về năm sinh và năm
mất của ông, hiện nay vẫn chưa
được biết thật đích xác, nhưng
theo Đại Việt lịch triều đăng
khoa lục th́ ông thọ tới 98 tuổi, đỗ
tiến sĩ khoa Nhâm Tuất, niên hiệu Đại
Bảo thứ 3 đời Lê Thái Tông (1434 - 1442).
Đây là khoa thi đầu tiên được
triều đ́nh tổ chức lễ xướng
danh, yết bảng; các vị tiến sĩ tân khoa
được vua ban mũ áo, vào cung dự
yến, được ban ngựa quư để
đi dạo chơi thăm phố xá kinh kỳ,
được "ân tứ vinh quy" với
lễ đón rước rất trọng thể. Và
sau này, theo lệnh vua Lê Thánh Tông, họ tên
lại được khắc vào bia đá, đặt
ở Văn Miếu, để "làm gương
sáng cho muôn đời".
Sau khi thi đỗ, Ngô Sĩ Liên đă từng
giữ các chức Đô ngự sử dưới
triều Lê Nhân Tông, Lễ bộ Hữu thị
lang, Triều liệt đại phu kiêm Quốc
Tử Giám Tư nghiệp, kiêm Sử quan tu soạn
dưới triều Lê Thánh Tông. Đóng góp to
lớn mà Ngô Sĩ Liên c̣n để lại cho
đời sau chính là bộ Đại Việt
sử kư toàn thư mà ông đă biên soạn theo
lệnh nhà vua và đă hoàn thành vào năm Kỷ
Hợi, niên hiệu Hồng Đức thứ 10
đời Lê Thánh Tông, gồm 15 quyển, chia thành
hai phần:
Phần một (ngoại kỷ), gồm 5 quyển,
chép từ thời Hồng Bàng đến hết
thời Bắc thuộc (năm 938). Phần hai
(bản kỷ) gồm 10 quyển, chép từ
thời Ngô Quyền dựng nước (năm 938)
đến khi vua Lê Thái Tổ lên ngôi (năm 1428).
Bài tựa Đại Việt sử kư ngoại
kỷ toàn thư cũng do Ngô Sĩ Liên viết, có
đoạn nêu rơ: "Trộm nghĩ: may gặp
buổi thịnh trị, tự thẹn không chút báo
đền, nên không tự nghĩ sức học kém
cỏi, lấy hai bộ sách của các bậc tiên
hiền làm trước đây, sửa sang lại,
thêm vào một quyển Ngoại kỷ, gồm
một số quyển, gọi là Đại
Việt sử kư toàn thư. Trong bộ sách này,
về sự việc, có việc nào trước kia
quên sót th́ bổ sung vào; về thể lệ có
lệ nào chưa thật đúng th́ chỉnh lư
lại; về văn có chỗ nào chưa ổn th́
đổi thay đi; thảng hoặc có việc nào
hay việc nào dở có thể làm gương khuyên
răn được th́ góp thêm ư kiến quê
kệch ở dưới... Tuy những lời khen
chê ấy chưa có thể làm công luận cho muôn
đời về sau nhưng may ra cũng có thể
giúp ích phần nào cho việc tra cứu t́m
hiểu...". Qua những đoạn trích trên
đây cũng có thể thấy được
đôi nét tổng quát về quan niệm, bút pháp
sử học... của Ngô Sĩ Liên.
Bộ Đại Việt sử kư toàn thư
hiện đang lưu hành, tuy do Ngô Sĩ Liên
khởi thảo (hoàn thành vào năm 1479), nhưng
đă được các sử thần các đời
khác như: Vũ Quỳnh, Lê Tung, Phạm Công
Trứ, Lê Hy... hiệu chỉnh bổ sung thêm.
Phần đóng góp chủ yếu của tiến sĩ
họ Ngô vào bộ quốc sử lớn này là:
đặt tên cho bộ sách là Đại Việt
sử kư toàn thư, được triều đ́nh
và các đời sau chính thức công nhận.
Cuốn Đại Việt sử kư toàn thư
của Ngô Sĩ Liên đă dựa vào Đại
Việt sử kư của Lê Văn Hưu và Đại
Việt sử kư tục biên của Phan Phu Tiên. Ông
viết thêm 1 quyển thuộc Ngoại kỷ, tŕnh
bày lại tiến tŕnh lịch sử của
Việt Nam từ họ Hồng Bàng cho tới khi quân
xâm lược Minh bị đánh đuổi về
nước; viết Tam triều bản kỷ, sau này
được đưa vào phần Bản kỷ
toàn thư và Bản kỷ thực lục; viết
bài tựa Đại Việt sử kư ngoại
kỷ toàn thư, biểu dâng sách Đại
Việt sử kư toàn thư, phần Phàm lệ
Đại Việt sử kư toàn thư; viết
những lời b́nh luận (hiện c̣n thấy 166
đoạn) có ghi rơ "sử thần Ngô Sĩ Liên
viết"... Khác với phần lớn các
lời b́nh của Lê Văn Hưu hoặc Phan Phu Tiên,
những đoạn b́nh luận lịch sử
của Ngô Sĩ Liên thường dài hơn, do
đó cũng thường cặn kẽ hơn, sinh
động hơn; nhiều đoạn có thể
coi như lời tổng kết cả một giai
đoạn lịch sử. Những ḍng ca tụng các
bậc trung thần nghĩa sĩ v́ nước quên
thân; những lời chỉ trích các hành động
tham bạo của kẻ gian tà, những lời
tố cáo vạch trần những âm mưu quỷ
kế của kẻ thù được viết
với ngọn bút tài hoa của Ngô Sĩ Liên
vốn là người học sâu biết rộng, có
ư thức vươn tới sự hoàn thiện như
Sử Mă (Sử kư của Tư Mă Thiên), Lâm kinh
(Kinh Xuân Thu do Khổng Tử san định),
thực sự đă làm cho biết bao thế
hệ người đọc đời sau cảm
phục sâu sắc.
Bộ Đại Việt sử kư toàn thư là
một cống hiến to lớn của Ngô Sĩ Liên
vào kho tàng văn hóa dân tộc.
|