|
Nguyễn Trăi, ngôi sao Khuê
của văn hóa Việt Nam
Nguyễn Trăi, sinh ở Thăng Long trong gia đ́nh
ông ngoại là quan Đại tư đồ
Trần Nguyên Đán. Cha ông là Nguyễn ứng
Long, hiệu ức Trai (tức là Nguyễn Phi Khanh).
Mẹ ông là Trần Thị Thái, con gái Trần Nguyên
Đán.
Năm Nguyễn Trăi lên 5 tuổi, mẹ ông
mất. Sau đó không lâu, Trần Nguyên Đán cũng
mất. Ông về ở với cha tại quê
nội ở làng Nhị Khê.
Năm 1400, để cứu văn chế độ
phong kiến đang khủng hoảng trầm
trọng, Hồ Quư Ly lật đổ nhà Trần
và tiếp tục thi hành các cải cách như chính
sách hạn nô, hạn điền, tổ chức
lại giáo dục, thi cử và y tế.
Cũng năm 1400, sau khi lên ngôi Vua, Hồ Quư Ly
mở khoa thi. Nguyễn Trăi ra thi, ông đỗ Thái
học sinh (tiến sĩ) năm ông 20 tuổi.
Hồ Quư Ly cử ông giữ chức Ngự sử
đài chánh chưởng. C̣n cha ông là Nguyễn Phi
Khanh đỗ bảng nhăn từ năm 1374,
được Hồ Quư Ly cử giữ chức
Đại lư tự khanh Thị lang ṭa trung thư
kiêm Hàn lâm Viện học sĩ tư nghiệp
Quốc Tử Giám.
Năm 1406, Minh Thành Tổ sai Trương Phụ
mang quân sang xâm lược Việt Nam. Nhà Hồ
đem quân ra chống cự, nhưng bị đánh
bại. Cha con Hồ Quư Ly và một số triều
thần trong đó có Nguyễn Phi Khanh bị
bắt và bị đưa về Trung Quốc.
Nghe tin cha bị bắt, Nguyễn Trăi cùng em là
Nguyễn Phi Hùng khóc theo lên tận cửa Nam Quan
với ư định sang bên kia biên giới để
hầu hạ cha già trong lúc bị cầm tù.
Nhân lúc vắng vẻ, Nguyễn Phi Khanh bảo
Nguyễn Trăi:
- Con là người có học, có tài, nên t́m cách
rửa nhục cho nước, trả thù cho cha. Như
thế mới là đại hiếu. Lọ là
cứ phải đi theo cha, khóc lóc như đàn bà
mới là hiếu hay sao?
Nguyễn Trăi nghe lời cha quay trở lại t́m
con đường đánh giặc, cứu nước.
Về đến Thăng Long, ông bị quân Minh
bắt. Thượng thư nhà Minh là Hoàng Phúc
biết Nguyễn Trăi là một nhân vật có tài,
t́m cách dụ dỗ, nhưng ông kiên quyết không
theo giặc.
Sau một thời gian bị giam lỏng ở Đông
Quan (tức Thăng Long), Nguyễn Trăi vượt
được ṿng vây của giặc vào Thanh Hóa
theo Lê Lợi. Ông gặp vị thủ lĩnh nghĩa
quân Lam Sơn ở Lỗi Giang. Ông trao cho Lê
Lợi bản chiến lược đánh đuổi
quân Minh mà sử sách Việt Nam gọi là B́nh Ngô
sách.
Trong bài tựa ức Trai di tập, Ngô Thế Vinh
cho biết: B́nh Ngô sách "hiến mưu trước
lớn không nói đến việc đánh thành, mà
lại khéo nói đến việc đánh vào ḷng
người".
Lê Lợi khen chiến lược của Nguyễn
Trăi là đúng. Và ông đă vận dụng
chiến lược này để đánh quân Minh.
Từ đây, ông thường giữ Nguyễn Trăi
gần bên ḿnh để cùng bàn mưu tính kế
đánh quân Minh.
Cuối năm 1426, Lê Lợi lập bản doanh
ở bến Bồ Đề (Gia Lâm). Tại đây,
ông cho dựng một cái cḥi cao ngang bằng tháp Báo
Thiên ở Đông Quan. Lê Lợi ngồi tầng
thứ nhất của cḥi, Nguyễn Trăi ngồi
tầng thứ hai. Hai nhân vật luôn luôn trao đổi
ư kiến với nhau.
Trong kháng chiến, Nguyễn Trăi chủ trương
phải dựa vào dân th́ mới đánh được
giặc, cứu được nước. Khi kháng
chiến đă thắng lợi, ông cũng thấy
rằng phải lo đến dân, th́ mới xây
dựng được đất nước. Trong
tờ biểu tạ ơn được cử
giữ chức Gián nghị đại phu tri tam quân
sư, ông đă viết: "Chí những muốn,
việc cố nhân đă muốn: để tâm dân
chúng, ḿnh lo trước điều thiên hạ
phải lo".
Năm 1437, khi vua Lê Thái Tông cử ông định
ra lễ nhạc, ông cũng nói cho vua biết
những điều mà vua phải làm trước
hết là chăn nuôi nhân dân:
- Dám mong Bệ hạ rủ ḷng yêu thương và
chăn nuôi muôn dân khiến cho trong thôn cùng xóm
vắng, không có một tiếng hờn giận oán
sầu. Đó tức là giữ được cái
gốc của nhạc.
Do luôn luôn "lo trước điều thiên
hạ phải lo, vui sau cái vui của thiên
hạ", Nguyễn Trăi lúc nào cũng sống
một cuộc đời giản dị, cần
kiệm liêm chính. Nhà của ông ở Đông Kinh
(Thăng Long) chỉ là một túp nhà tranh (góc thành
Nam lều một gian). Khi ông cai quản công
việc quân dân ở hải đảo Đông
Bắc, nhà của ông ở Côn Sơn "bốn
mặt trống trải, xác xơ chỉ có sách là
giàu thôi" (thơ Nguyễn Mộng Tuân, bạn
Nguyễn Trăi).
Bài B́nh Ngô đại cáo của ông là một
"thiên cổ hùng văn". Đó là một thiên
anh hùng ca bất hủ của dân tộc.
Quân trung từ mệnh tập của Nguyễn Trăi
là những thư từ do ông viết trong việc
giao thiệp với quân Minh. Những thư này là
những tài liệu cụ thể chứng minh
đường lối ngoại giao vào địch
vận hết sức khéo léo của Lê Lợi và
Nguyễn Trăi làm cho quân Lam Sơn không mất xương
máu mà hạ được rất nhiều thành.
Quốc âm thi tập của Nguyễn Trăi là tác
phẩm xưa nhất bằng Việt ngữ mà chúng
ta c̣n giữ được. Tác phẩm này rất
quan trọng cho công tác nghiên cứu lịch sử
văn học Việt Nam và lịch sử ngôn
ngữ Việt Nam.
Năm 1442, cả gia đ́nh ông bị hăm hại
(tru di tam tộc) khiến cho người
đương thời vô cùng thương tiếc.
Năm 1464, vua Lê Thánh Tông hạ chiếu minh oan cho
Nguyễn Trăi, truy tặng quan tước và t́m
hỏi con cháu c̣n sót lại.
Nguyễn Trăi là một nhân vật vĩ đại
trong lịch sử Việt Nam. ông là anh hùng dân
tộc, là nhà tư tưởng, nhà thơ, nhà văn
hóa lớn của nước ta. Tâm hồn và
sự nghiệp của ông măi măi là v́ sao sáng như
Lê Thánh Tông truy tặng "Ưc Trai tâm thượng
quang Khuê Tảo".
Giáo sư sử học Văn Tâm
* Nguyễn Trăi, người anh hùng của dân
tộc
* B́nh ngô đại cáo
|