Thưa các anh,
Tôi nghe có một vài phản ứng bên ngoài, qua việc đọc
mấy bài tham luận qua website và qua mấy bài báo
viết về xêmina, xin thuật lại với các anh. Có người
cho rằng các phê bình thì nhiều và mạnh, nhưng đề
nghị giải pháp thì tới nay tương đối ít. Tôi có nói
là có thể rằng những giải pháp đề nghị cụ thể nằm
trong các “phụ lục” không đưa trên website, cũng có
thể rằng xêmina mới bắt đầu, phần đề nghị sẽ nằm ở
những buổi cuối chăng?
Dù sao có lẽ nên tìm một sự đồng thuận
(consensus) nào đó chăng? Tôi ở xa, không dám có ý
kiến về tiểu học và trung học, ngoài những phát biểu
chung chung về “tinh thần và mục tiêu” của việc Học
(mà tôi đã viết trên các bài báo).
Về Giáo dục đại học, có mấy điểm mà tôi đã có mấy
dịp trao đổi với vài anh, đặc biệt là anh Tụy và anh
Trí (và viết trên báo). Tôi thiết tưởng là nên đề
nghị:
1/ Lập một vài trường đại học “công
lập” mới, và cho các trường đó những
phương tiện, (kể cả việc sinh viên được miễn học
phí, có học bổng, dược có chỗ ăn ở đàng hoàng),
vv... Qui mô không cần lớn (có thể lúc đầu chỉ vài
trăm sinh viên), nhưng chất lượng phải tương xứng,
vv. (Kệ cho các đại học khác công lập, dân lập
hay tư lập, phát triển tốt, hay tồn tại lay lắt,
miến là đừng đi lệch hướng. Trong tình hình hiện
tại, đòi hỏi một chấn hưng đại trà, e rằng không
thiết thực).
2/ Mới , không có nghĩa là phải xây
trưòng sở mới, phương tiện sang trọng, vv., mà có
nghĩa là: tuyển lại thày mới ( theo
nghĩa rộng: chuyển từ nơi khác sang hay tuyển người
mới vào nghề), tuyển trò mới , theo
một mô hình mới.
3/ Mô hình đại học mới đó, nên là (3
hay 4) +2+3, nghĩa là gồm 3 cấp (tương ứng với 3
“đầu ra”, cần phù hợp với thị trường lao
động):
- Cao đẳng - cử nhân : đầu ra là tú tài +3 (hay +4
nếu phải “bổ túc (recycler)” sinh viên vì trình độ
học ở trung học yếu).
- Thạc sỹ - kỹ sư: đầu ra là tú tài +5.
- Tiến sỹ : đầu ra là tú tài +8.
Chú thích :
Tôi ở xa nên không rõ thực
tế trong nước về các trường Cao đẳng. Nhưng tôi nghĩ
rằng sẽ thất sách, nếu như qui định
ngay từ đầu rằng có một hệ cho sinh viên « kém »
(học ngắn) và một hệ cho sinh viên « giỏi » (học
dài), bới vì như vậy thì các trường cao đẳng luôn
luôn « rỗng », nước nhà sẽ tiếp tục thiếu kỹ thuật
viên (techniciens supérieurs) trung gian giữa
công nhân và kỹ sư, cũng như tiếp tục thiếu những
chuyên viên hạng trung gian trong các ngành khác,
vv. Sự lựa chọn cho học tiếp lên cao hay không, chỉ
nên thực hiện khi đã học hết cấp. (Cử
nhân giỏi, có khả năng học tiếp, thì mới cho ghi tên
học Thạc sỹ , vv.). Theo nghĩa đại học mới
này, cao đẳng là chặng đầu cho bất cứ sinh viên nào,
bất cứ ngành nào, kể cả sư phạm, kể cả cơ khí, vv.
4/ Trong Mô hình đại học mới đó,
Cao đẳng :
2 năm đầu cấp dành cho học « cơ bản » chung theo một
số ngành, năm thứ ba thì tách (tỏa ra) học chuyên
môn nghề (thí dụ như sư phạm).
Thạc sỹ :
năm đầu học cơ bản cấp cao, năm thứ nhì làm « đề án
chuyên nghiệp », (không nên lẫn với nghiên cứu và
phát minh ra cái mới).
Tiến sỹ :
chủ yếu là nghiên cứu cái mới, song song với việc bổ
túc hiểu biết qua các xê-mi-na (không còn việc học
thi, trả bài nữa). Cấp này bao gồm đào tạo và nghiên
cứu gắn liền với nhau (chính là cái cấp « đào tạo
qua nghiên cứu).
Chú thích :
a) Quan trọng không phải ở số năm học, mà là ở tinh
thần học tập.
b) Xin nhắc lại là tôi « dị ứng » với cụm từ « sau
đại học », (một vài nhà quản lý dùng nó vì quá quen
với hệ thống Liên Xô cũ, và chưa hiểu rõ hệ thống tổ
chức đại học Mỹ và phương Tây).
5/ Các đại học mới đó, nên là đại học
đa khoa. (Tôi không dám dùng chữ “đại học
tổng hợp”, vì quá khứ, tên dùng này trót bị hiểu
theo một nghĩa hơi péjoratif [xấu], có thể do bị
hiểu lầm : cho cảm tưởng là tuy nhiều khoa nhưng
“song song” chứ không “kết hợp”), dù cho là khoa học
tự nhiên, khoa học kỹ thuật hay khoa học xã hội,
nhân văn vv.
(Y, Dược, Nha thì tôi không dám bàn). Đa khoa đây
nên hiểu theo nghĩa rộng (đại học bách khoa có thể
hiểu là đa khoa theo nghĩa này; trái lại “cầu
đường”, “sư phạm”, hoặc “ngoại ngữ” vv. không phải
là đa khoa theo nghĩa này, vv.).
Chú thích:
Tôi chỉ đề nghị một hướng chung, ở cỡ “vĩ mô”, chứ
không đi vào chi tiết, một phần là vì tôi đã viết
trong một số bài báo (thí dụ như cách tuyển giáo sư
đại học, vv.), một phần là vì để người tại chỗ lựa
chọn khi thực hiện. Đọc câu cuối của tham luận của
anh Trí, tôi nhận thấy là anh và tôi tiếp tục đồng
ý, như tôi đã nhiều lần trao đổi với anh, tuy anh
“dè dặt” (?) chỉ nói tới hệ đào tạo kỹ sư.
Paris, ngày 1/4/2004
Bùi Trọng Liễu