Ở nước ta có nếp sinh hoạt
xã hội theo kiểu phong trào, chiến dịch như “chiến dịch mùa hè
xanh” cho sinh viên, học sinh (HS, SV) làm công tác quét dọn
đường phố, cống rãnh... hay đi đến các vùng sâu,vùng xa xây nhà,
dạy học...
Mỗi đợt có thể kéo dài suốt
mấy tháng hè hay cả năm tùy theo nội dung “vận động” mà ý nghĩa của nó
là nhằm nâng cao ý thức của người dân, phát huy tinh thần của HS, SV
trong cộng đồng.
Việc cải cách và xã hội hóa giáo dục hiện nay của chúng ta cũng vậy, có
phong trào “2 không”, rồi "4 không” chủ trương đào tạo 20.000 tiến sĩ
(TS) trong 8 năm tới. Không ít người hoài nghi những kỳ tích này có thể
thực hiện như ý muốn chủ quan hay không nhằm làm thay đổi diện mạo của
nền giáo dục đại học nước nhà, khắc phục được sự tụt hậu của hệ thống
giáo dục đại học và trên đại học như quan chức ngành giáo dục mong đợi
bởi tính khả thi của nó không thuyết phục; hiện tượng tiêu cực được
nhiều người nói nhiều trong hệ thống giáo dục mà xã hội lên án như học
giả - bằng thật, mua bằng, thi hộ, dối trá trong thi cử v. v... vẫn chưa
khắc phục được. Vả lại trên thực tế, vấn đề đặt ra là liệu có cần phải
chạy theo số lượng TS đông đảo như thế không hay là chỉ cần một số nào
đó đủ trình độ giảng dạy và nghiên cứu học thuật phù hợp với khả năng
phát triển của nền đại học nước nhà trong 10-15 năm tới, ít hơn nhiều so
với con số hai vạn, nhưng thật sự giỏi giang?
Bộ trưởng Bộ Giáo dục -
Đào tạo Nguyễn Thiện Nhân đã phát biểu "Không có cái mới và không làm
khoa học thì đừng làm tiến sĩ” khi trả lời chất vấn của các đại biểu
quốc hội ngày 16-11-2007. Từ trước đến nay đã có ai dám nêu vấn đề thẳng
thừng như vậy!
Bình tĩnh suy xét, ở đây
đang có sự mâu thuẫn vì trong tình trạng hiện nay thử hỏi lấy đâu ra
giáo sư chỉ đạo và hướng dẫn, phương tiện, cơ sở vật chất, phòng thí
nghiệm... để thực hiện 20.000 đề tài “mới” như bộ trưởng nói, ngoài việc
ngồi nhà hay ở văn phòng làm luận văn “tại chức” như thực tế hiện nay
đối với các chuyên đề nghiên cứu trong khoa học nhân văn? Cho dù là một
nửa số TS này sẽ được nước ngoài đào tạo giúp thì cũng không hi vọng gì
tìm được GS hướng dẫn, vốn bận rộn vô cùng trong công việc thường
nhật. Ngoài ra còn phải chọn cho ra đề tài gì để nghiên cứu, có đủ tiền
để ủy thác đào tạo ; không lẽ mặc “ai muốn làm gì thì làm, đề tài nào,
trường nào cũng được miễn là nước ngoài” trong khi nhà nước phải cưu
mang trong 3-4 năm (và có thể dài hơn) của “lộ trình” lấy bằng tiến sĩ ?
Còn 10.000 người nữa nghiên cứu ở trong nước thì ai sẽ thẩm định cái
tính “thật sự mới” của đề tài khoa học.
Thiết nghĩ Bộ GD - ĐT cần
có can đảm điều tra và đưa ra con số TS mà luận văn nghiên cứu “không có
gì mới” để giảm bớt tỷ lệ người học “giả” bằng thật . Có như vậy mới
tránh khỏi tiếng xấu “nói để mà nói” thôi, giống như kêu gọi theo kiểu
phong trào trong SV, HS hay các chiến dịch huy động quần chúng trong xã
hội tham gia mà chúng ta thường nghe thấy. Cuối cùng liệu có khả năng
20.000 vị đỗ đạt mảnh bằng TS sắp tới lại là sản phẩm của phong trào
chạy theo thành tích, học xong trở về ngồi ở chiếc ghế giảng dạy tại đại
học thôi (để nâng lên tầm quốc tế ?) hay để dành một chức vụ trong bộ
máy quản lý nhà nước (70% người lấy bằng Tiến sĩ nhằm mục đích này),
không thể nghiên cứu tiếp tục đề tài theo đuổi trong suốt quá trình lấy
TS.
Hơn thế nữa, việc cho
rằng tỷ lệ giáo viên có học vị TS trên 20% số cán bộ giảng dạy để chứng
tỏ đại học nước ta có nhiều người có trình độ cao chỉ có giá trị biểu
kiến, thật là huyễn hoặc và lãng phí vô cùng cho đất nước nếu nhận thức
rằng lấy được học vị này là đạt đến đỉnh cao của học thuật trong khi
trên thực tế đây chỉ là bước khởi đầu của nghiên cứu khoa học mà thôi!
Người trí thức nào cũng thừa biết rằng muốn nghiên cứu khoa học ở cấp độ
TS thì cần có cơ sở vật chất, ê-kíp (nhóm cùng nghiên cứu dưới sự chỉ
đạo của một vị giáo sư trong ngành) đồng thời phải có ngân sách dành cho
nghiên cứu học thuật , khả năng giao lưu, công bố kết quả tại các hội
nghị quốc tế. Thử hỏi khi chuyên gia hay TS của Việt
Nam về nước
có được những điều kiện như thế hay không hay phải tự bỏ tiền túi? Nói
cho cùng, đây cũng chính là một trong những lý do giải thích tại sao
nhiều trí thức VK đỗ đạt cao e ngại khi nghĩ đến việc trở về quê hương
dạy học mà không có điều kiện theo đuổi nghiên cứu khoa học.
Về việc lập chuẩn trong
đào tạo TS trong nước, tại sao Bộ GD-ĐT không áp dụng tiêu chuẩn mà phần
lớn các ĐH lớn ở các nước đang áp dụng. Luận án Tiến sỹ phải có ít nhất
3 bài báo cáo trên báo chuyên ngành quốc tế? Ba bài phát biểu chuyên
ngành trên báo chuyên ngành quốc tế(hoặc trong nước) này cũng có thể áp
dụng cho việc thẩm định lại học vị Tiến sĩ hiện có của những Tiến sĩ
trong các ngành khoa học tự nhiên đã được tuyên phong.
Thiết nghĩ vấn đề cải
cách giáo dục đang rối như tơ vò, không thể nào một cá nhân dù tài giỏi
đến mấy có thể xây dựng một lộ trình nghiêm túc. Cần phải tổ chức một
hội đồng nghiên cứu và thẩm định một cách qui củ, theo hệ thống những
vấn đề liên quan đến lực lượng giáo viên, giáo sư, lương bổng, sách giáo
khoa, trường lớp, chương trình đào tạo, tổ chức thực hiện đã tích tụ bao
nhiêu khó khăn, nan giải chồng chất từ nhiều năm, không thể chỉ hô hào
“ba giảm” hay “hai không”, chỉ họp hằng năm đôi ba lần phát biểu chung
chung, chiếu lệ là có thể khắc phục được. Nếu có thì cũng chỉ là hạn chế
được phần nào trong lúc ”phong trào” dâng cao, rồi sau đó đâu lại hoàn
đấy.
Đã đến lúc cần có những
giải pháp cơ bản và đồng bộ mang tính chiến lược, bên cạnh vấn đề đặt
lại chuẩn mực trong nghiên cứu khoa học để cấp phát bằng cấp, cơ chế kết
hợp-phối hợp(liên thông) về học thuật giữa các đại học trong và ngoài
nước, quan trọng nhất là cần phải làm rõ những tiêu cực về chi-thu trong
giáo dục, rà soát lại vấn đề biên soạn sách giáo khoa, chế độ đãi ngộ
như thế nào trong nghiên cứu khoa học cũng như lương bổng, phong hàm một
cách tương xứng cho những công trình khoa học có giá trị... thay vì chỉ
chú tâm vào vấn đề tăng học phí để “nâng cao chất lượng” trong việc thực
hiện chủ trương “xã hội hóa” giáo dục như hiện nay.
(Tokyo)
Đẵ đăng trên Đại đoàn kết online ngày 24/1/2008
©
http://vietsciences.free.fr
và http://vietsciences.org
Hồng Lê Thọ