Trong ông vừa có hình ảnh một trí thức thành đạt, vừa có hình ảnh của một
nhà nho dang dở và dường như nét u hoài của của những ước mơ không trọn vẹn
luôn phảng phất đâu đó ở "ông Nghè" Bùi.
27 năm nay, ông đã không thể trở về Việt Nam vì lý do sức khỏe, GS Bùi
Trọng Liễu mở đầu cho cuộc trò chuyện cùng chúng tôi bằng những nỗi buồn man
mác:
"Tôi rời nước nhà ra đi đầu năm 1950, mới hơn 15 tuổi. Thời gian sống ở
nước ngoài so với thời gian sống ở Việt Nam tính ra đến nay đã gấp nhiều
lần, nhưng sự gắn bó với cội rễ hầu như không dứt. Lòng mong muốn trở về
thăm quê cũ vẫn âm ỉ trong lòng tôi."
Tôi còn "lải nhải" mãi đến tận bây giờ
Dù tuổi cao, sức yếu, công việc bận mải nhưng cố GS.VS Nguyễn Văn Đạo đã
từng gọi GS Bùi Trọng Liễu là một kiều bào hiếm thấy bởi sự bền bỉ đóng góp
ý kiến cho nền giáo dục nước nhà. Thưa GS, vậy "ngọn lửa" nào đã giúp cho
ông có nhiệt tình và kiên nhẫn đến vậy?
Tôi nghe nói, trong sách Luận ngữ của Trung Hoa, Thiên Thái Bá, có chép
hai câu của Tăng tử (Tăng Sâm), đại ý là: "Con chim sắp chết, tiếng kêu bi
ai/Con người sắp chết, lời nói thành thật". Tất nhiên, tôi không tự nghĩ tôi
như "người sắp chết" theo nghĩa đen, nhưng theo nghĩa bóng thì tôi là người
không còn cầu danh vọng, chẳng có lý do để khoe khoang cho mình hay cho ai;
những dịp hiếm hoi còn lại để phát biểu ý kiến thì lời phát biểu phải là lời
thành thật, không che giấu.
Tôi đã phát biểu những ý kiến về giáo dục đào tạo đã từ mấy chục năm nay,
ngay trước ngày hòa bình trở lại trên đất nước ta. Thoạt tiên là nói qua
những lá thư hoặc lời phát biểu tới các nhà lãnh đạo ở cái thuở mà còn rất
ít người có điều kiện hoặc có ý muốn làm việc này ; tiếp theo là những kiến
nghị trên báo, trên sách và phương tiện truyền thông khác khi thời thế đã
cho phép, và tôi còn "lải nhải" nói đi nói lại mãi đến tận hôm nay.
Và điều gì khiến GS phải "lải nhải"
trong suốt hàng chục năm qua?
Vì tôi luôn mong muốn có một nền giáo dục "hay" cho một xã hội "bình
thường" - "bình thường" không phải là "tầm thường" mà nghĩa là "lành mạnh" -
là giáo dục được những con người "bình thường" thành những công dân "bình
thường", đào tạo họ thành những con người "biết việc - thạo việc", đảm nhiệm
tốt những công việc "bình thường".
Trong một xã hội bình thường như vậy, bằng cấp đánh giá đúng được trình
độ hiểu biết, chức danh phù hợp với nhiệm vụ, luật pháp cho phép và bảo đảm
cho những người làm ăn lương thiện phát huy được tài năng của họ và nhân tài
từ đó mà có... Còn nếu ngược lại, đó là một nền giáo dục, đào tạo "dở", một
nền giáo dục, đào tạo chỉ nhắm khuyến khích con người nuôi dưỡng ý tưởng trở
thành những danh nhân bản xứ, danh nhân sở tại...
Tôi thiết tưởng ngày nay, đất nước không thể thịnh vượng hơn nếu chỉ cứ
nhắm tăng số anh hùng được bầu, tăng các kỳ thi đua... Nếu qui định rằng
đang ở chức vụ này thì phải có bằng cấp kia thì đó là một sai lầm. Vì không
ít người sẽ dùng mọi biện pháp, kể cả bất chính, để có được mảnh bằng để rồi
tranh giành nhau những địa vị xã hội, để ăn trên, ngồi trốc!
Mà khi đã có những nhận xét về tình hình rồi mà không đề nghị các biện
pháp thì e rằng chỉ hoàn toàn là phiếm luận. Vì thế nên một câu hỏi đáng
được chú ý là: Trong một xã hội đã "trót không bình thường" như ở ta, thì
giải pháp cấp bách phải là gì? Thế là tôi phải lải nhải!
"Tôi rất hãi những mục tiêu hoành tráng!"
GS đã phải "lải nhải" điều gì?
Tình hình ngành GD&ĐT của nước ta hiện tại rất phức tạp, không đồng đều
và đôi khi tự phát nên một cuộc chấn hưng "toàn bộ" tất khó thực hiện được.
Do đó trước mắt, xin nhắc lại một trong những kiến nghị của tôi trong thời
gian qua là lập ra một vài cơ sở đại học công lập hoàn toàn mới, cỡ nhỏ, đa
khoa, không cần đủ các ngành, nhưng đủ các cấp kể cả cấp đào tạo qua nghiên
cứu (tiến sĩ), có sức quản lý cho tốt để làm gương.
Đồng thời cứ để cho các đại học khác tiếp tục tồn tại, dù là công lập,
dân lập hay tư lập, kệ họ phát triển tốt, hoặc lay lắt, hoặc biến đi, miễn
là đừng đi lệch hướng. Đây chính là cách tiến hành cuộc chấn hưng có hiệu
quả, mà không làm cho các thành phần liên quan bị "hãi". Theo tôi, đó là con
đường nhanh nhất, rẻ nhất, thực tế nhất, dẫn tới chấn hưng nền GD&ĐT của đất
nước.
Ngày nay, nền kinh tế của nước ta là kinh tế thị trường (dù có định
hướng) trong một khung cảnh toàn cầu hóa, giáo dục, đào tạo cần phù hợp với
những mục tiêu "cao cả" đặt ra cho toàn xã hội. Nhưng tôi rất hãi mục tiêu
đồ sộ, nhắm thành tích hoàng tráng, mà rồi hóa ra đầu voi đuôi chuột. Thà cứ
khiêm tốn, liệu cơm mà gắp mắm có khi rốt cục cũng chẳng thua kém thiên hạ
nhiều lắm!
Thời gian gần đây, ngành GD- ĐT đã có
những bước chuyển biến rất cơ bản dù vẫn còn nhiều khiếm khuyết. Là một nhà
khoa học đang sống và làm việc ở nước ngoài, ông đánh giá như thế nào về
người đứng đầu của ngành GD- ĐT hiện nay?
Theo tôi biết thì ít có ai năng nổ tận tụy như ông Bộ trưởng GD-ĐT hiện
nay. Ông đã liên tiếp có mặt ở nhiều địa bàn để giải quyết những việc cấp
bách, khen thưởng, úy lạo. Với một nhịp độ làm việc như vậy, dù là "mình
đồng da sắt", tôi không biết ông sẽ chịu đựng được bao lâu ở vị thế vừa là
tư lệnh vừa là lính xung kích như thế. Vì vậy, tôi thiết tha mong các cấp
lãnh đạo cao hơn ông, dư luận cả nước và các phương tiện truyền thông, hỗ
trợ ông để ông có thể thực hiện được nhiệm vụ của người tư lệnh trong ngành
GD- ĐT, bởi vì các vấn đề tầm cỡ vĩ mô, chiến lược, cũng cần rất nhiều thì
giờ tập trung suy nghĩ trước khi được đưa ra giải quyết.
Xin trân trọng cảm ơn GS.
©
http://vietsciences.free.fr
và http://vietsciences.org
Bùi Trọng Liễu