- Thưa GS, những căn nguyên nào khiến ông bác bỏ lý lẽ phải tăng giá sách giáo khoa của NXB GD?

+ Lý lẽ bác bỏ việc tăng giá SGK của tôi dựa trên kết quả tính toán và thực tiễn trong ngoài nước.
Lượng ấn phẩm NXB GD chiếm tới 80% lượng sách của cả nước (ở nước ngoài lượng sách giáo dục chỉ chiếm vài %). Theo Cục xuất bản năm 2007 là 276,447 triệu bản (CAND ngày 1/5/2008), còn theo số liệu của Tổng cục Thống kê năm 2004, người dân đã phải bỏ ra trên 2.000 tỷ đồng để mua sách học, chưa kể tiền vay của nước ngoài, và tiền hỗ trợ của Nhà nước. Có cấu sách rất bất hợp lý sách phổ thông làm học sinh bội thực, ngược lại sách đại học quá ít, tỷ lệ sách đại học/sách phổ thông chỉ một 1%-2% . Về số đầu sách trên khối lớp trung bình trên 200 cuốn, trong đó khoảng 60 cuốn sách giáo khoa, còn lại là sách tham khảo. Đợt thay sách lần này từ 2002-2009 Nhà nước dự chi 2 tỷ USD. Lãi thay sách một môn học NXB GD có thể thu về 1-2 triệu USD… Loại sách cho học sinh viết vào, chỉ dùng một lần rồi bỏ thật lãng phí. Ví dụ, Lớp 1 có 7 môn học, Toán, Tiếng Việt, Đạo đức, Mỹ thuật, Âm nhạc Thủ công, Tự Nhiên xã hội, thì có tới 8 cuốn sách nữa được thiết kế cho học sinh viết vào rồi bỏ như: sách Vẽ, Mỹ thuật, Đạo đức, Bài tập Đạo đức, Toán, Bài tập Toán, Thủ công, Bài tập tiếng Việt, hay sách hướng dẫn ôn tập 6 cuốn thi tốt nghiệp phổ thông năm nay có giá là 96.000 đồng/bộ. Xin lưu ý, loại sách ôn tập này mà trước đây ở ta và các nước tiên tiến không có. Năm nay có gần 1 triệu HS lớp 12, nếu chỉ 50% HS mua loại sách này, NXB GD đã thu về gần 50 tỷ đồng, mà công sức và đầu tư không đáng kể. Số tiền 50 tỷ bằng số tiền mà NXB GD bù lỗ cho giá giấy tăng năm nay.
In ấn và xuât bản sách giáo khoa ở nước ta được GS Hoàng Tuỵ mấy năm trước cảnh báo là một trong ba “cục bứu dị dạng” của giáo dục Việt Nam (liên quan đến sách giáo khoa, thi cử và dạy thêm tràn lan) cần phải cắt bỏ. Về in SGK, nguyên Thủ tướng Phan Văn Khải đã chỉ thị “Chấm dứt ngay năm nào cũng in lại SGK …”.

- Nguyên nhân của các vấn đề trên là như thế nào thưa GS?

+ Nguyên nhân thì có nhiều, chỉ xin đơn cử một vài điểm quan trọng. Theo Điều 36 của Hiến Pháp năm 2002, Điều 100 của Luật Giáo dục, trước Quốc hội và nhân dân, về chương trình và sách giáo khoa người chịu trách nhiệm là Chính phủ, cụ thể là Thủ tướng. Ở rất nhiều nước sách giáo khoa phổ thông được cung cấp miễn phí, tại sao nước ta còn nghèo mà người dân phải bỏ ra hàng ngàn tỷ đồng mỗi năm cho việc mua sách giáo khoa? Điều này thật phi lý.
Cách làm chương trình, sách giáo khoa trong 27 năm qua có vấn đề, chưa nói là sai từ gốc tư duy và tổ chức. Ở tầm vĩ mô khi thiết kế chương trình và biên soạn sách giáo khoa, mà Bộ Giáo dục & Đào tạo không hề có chương trình - sách giáo khoa chuẩn để tham khảo (một vài tác giả tự sưu tâm, qua nghiên cứu, sách chưa đầy đủ, chưa tiêu biểu và thiếu tính hệ thống). Cách làm là cắt khúc chương trình phổ thông cho nhiều nhóm làm, nhóm nọ không biết nhóm kia, theo kiểu “vừa chạy vừa xếp hàng”. Với cách làm như vậy, chương trình - sách giáo khoa phải chỉnh sửa hàng năm và in lại.
Theo kết luận của Thanh tra Chính phủ đầu năm 2007, NXB Giáo dục là doanh nghiệp có khoản lãi rất lớn với doanh thu bình quân đạt 800 - 900 tỷ đồng/năm.
Tuy nhiên, với lý do giá giấy tăng đột biến, chi phí chuyên chở tăng... nếu giữ giá sách như hiện nay, NXB sẽ chịu lỗ hơn 50 tỷ đồng. Do vậy, từ ngày 1/5/2008, NXB Giáo dục đã thông báo dự định tăng 10% giá SGK ở toàn bộ ba cấp học (mỗi bộ sách sẽ tăng từ 3.000 -12.000 đồng tùy theo lượng sách ở mỗi cấp, lớp học).
Chương trình - sách giáo khoa là linh hồn của nền giáo dục, song cách quản lý của ta còn có vấn đề. Chính phủ giao việc làm sách giáo khoa cho Bộ trưởng Bộ Giáo dục & Đào tạo, Bộ trưởng lại giao tiếp cho NXB GD. Vô hình chung, NXBGD trong khi thực thi nhiệm vụ của cấp trên, vừa kinh doanh, càng nhiều lợi nhuận càng tốt.
So với mặt bằng giáo dục chung của các nước, nhiều nội dung trong sách giáo khoa của ta nặng hơn từ 1-3 năm. Cách làm cắt khúc cuốn chiếu, kiến thức trình bày không liền mạch, ngôn ngữ sử dụng không thông dụng, xa cuộc sống, khó học khó nhớ. Việc hàng trăn ngàn học sinh bỏ học hiện nay đang là vấn nạn, mà một trong những nguyên nhân sâu xa, chính là chương trình nặng, sách giáo khoa quá tải. Để chuyển tải được chương trình hiện nay, nhiều học sinh phải học thêm với số tiền bỏ ra rất lớn. Theo số liệu mới đây của các tổ chức Viết Nam và quốc tế, số tiền này khoảng 300 triệu ÚSD/năm. Chương trình - sách giáo khoa hiện nay, tôi xin khẳng định chưa phải là một sản phẩm khoa học. Khi làm chương trình - sách giáo khoa không tham khảo, khi đánh giá cũng không có chương tình chuẩn để so sánh. Sản phẩm kém chất lương mà muốn tăng giá là phi lý và áp đặt.

- Phải xoá bỏ độc quyền in ấn sách giáo khoa có là phương thuốc chấn chỉnh lại tình trạng này?

+ Không hẳn như vậy đâu, chưa nói ở đây có sự nhầm lẫn. Trong lĩnh vực kinh tế xoá độc quyền, thì giá cả có thể hạ và chất lượng có thể tăng. Chữ độc quyền trong giáo dục thì hoàn toàn khác. Nếu chúng ta có chương trình - sách giáo khoa chuẩn và Quốc hội thông qua chế tài sử dụng sách giáo khoa ít nhất là 10 năm, như các nước, thì sách có thể để lại cho lớp sau học. Việc in ấn phát hành NXB nào cũng làm được, chứ không nhất thiết phai cần đến NXB GD hiện nay. SGK được dung ổn định ít nhất 10 năm, thì việc cung cấp SGK miễn phí như các nước hoàn toàn khả thi. Biết kế thừa kinh nghiệm trong ngoài nước và thành tựu khoa học giáo dục hiện nay, tôi khẳng định trong vòng một năm, kinh phí khoảng 100 tỷ đồng, chương trình - sách giáo khoa chuẩn sẽ được hoàn thành, để ta có thể thay sách đồng bộ từ lớp 1 đến lớp 12 vào thời gian tới.

- Xin cảm ơn GS!
 

Song Đào


Đã đăng trên báo Tổ quốc