Những bài cùng tác giả Tôi có ý muốn nếu một số điểm mà theo tôi, đáng suy nghĩ, đáng rà lại,
cần cho việc chấn hưng Giáo dục Đào tạo: I.- Nên phân biệt hai cách “đặt mục tiêu”:
1/ Cách thứ nhất là đặt mục tiêu “nội tại” của các cấp đào tạo. 2/ Cách thứ hai là đặt mục tiêu dùng cấp học dưới để nhắm vào học cấp
học trên, dù là tiểu, trung hay đại học. Nói rõ hơn, cách thứ nhất định nghĩa mục tiêu của tiểu học là gì (thí
dụ: dạy cho học sinh biết đọc, biết viết, biết làm 4 phép tính cộng trừ
nhân chia, biết nhưng khái niệm đầu tiên về luân lý, vệ sinh,... nghĩa
là những điều cơ bản nhất của nhận thức), của trung học là gì, của cao
đẳng là gì, của đại học là gì. Cách thứ nhì là đặt mục đích của tiểu học
(dù là với chỉ với ẩn ý) là “có trình độ” để vào học trung học cơ sở,
mục tiêu của trung học cơ sở là để “có trình độ” học tiếp lên cấp học
trên, từ trung học lên đại học, từ cử nhân lên thạc sỹ, từ thạc sỹ lên
tiến sĩ , vv. Một nền giáo dục “lành mạnh” nhắm mục tiêu 1. Một nền giáo dục “mị dân
(nhả giàu)”, nhắm thỏa mãn nhu cầu “có bằng cấp cao” để có vai vế trong
xã hội, dễ rơi vào mục tiêu 2, khó ngăn chặn được bệnh thành tích, có
nguy cơ đào tạo ra những con người có danh hiệu hão mà không có thực lực
mà xã hội cần có, dễ gây ra tình trạng “lắm thày ít thợ”, dễ gây ra môi
trường thuận lợi cho việc “thương mại hóa” giáo dục. Điều này, một số
nhà giáo, nhà khoa học trong nước và ngoài nước đã phát biểu, cho lợi
ích chung của đất nước, nhưng xem chừng như bộ máy quản lý chưa chú ý.
II.- Giáo dục đại học , từ một số thời gian nay, đã được nhắc nhở trên
giấy tờ là phải kết hợp giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Tôi không phải
là tông đồ của cái khuynh hướng “phải đăng nhiều công trình bằng bất cứ
giá nào”, như một số nhà khoa học trẻ Việt kiều mới vào nghề, hăng hái
chủ trương. Tôi có cái nhìn “ôn hòa”, “cố điển” hơn, nghĩa là chủ trương
việc kết hợp giảng dạy với nghiên cứu, với điều kiện là nghiên cứu đây
phải nghiêm túc, nhưng không chạy theo số lượng mà cố nâng chất lượng.
Nhưng hô hào suông, mà không có biện pháp tổ chức hành chính đi kèm, thì
không thể có kết quả. Hiện nay, tồn tại một bộ Giáo dục và một bộ Khoa học riêng biệt với
những viện nghiên cứu biệt lập với các trường đại học. Tôi nghĩ rằng đây
là một trở ngại chính cho việc thực hiện mục tiêu kết hợp giảng dạy và
nghiên cứu khoa học. Theo tôi, một giải pháp tổ chức hành chính, là : - “Tách” khối “tiểu học và trung học” ra khỏi mảng giáo dục đại học, để
thành một “bộ Giáo dục” riêng. Bộ này cũng quá đủ nhiệm vụ nặng nề (để
phải chấn hưng sao cho có hiệu quả). - Thành lập một bộ “Đại học và Khoa học” để phụ trách tất cả các cơ sở
giáo dục đại học và nghiên cứu khoa học. Nếu được như vậy, thì (ngoại
trừ nhân viên hành chính) tất cả các cán bộ (trong biên chế Nhà nước)
thuộc Bộ này đều là cán bộ “giảng dạy- và-nghiên cứu” ; họ sẽ không thể
thoái thác giảng dạy mà không nghiên cứu; họ cũng không thể viện cớ mình
là nghiên cứu viên để bày ra những đề tài nghiên cứu vô bổ để né tránh
việc cập nhật hiểu biết để giảng dạy. Với giải pháp này, rốt cục vẫn chỉ có 2 Bộ , nhưng sắp xếp lại như vậy,
không tốn kém hơn, mà có khả năng tiết kiệm ngân quĩ hơn. (Không nên câu
nệ việc mấy chục năm trước đây đã nhập lại, rồi ngày nay lại chia ra,
bởi vì tình hình đã thay đổi vả lại giải pháp ngày nay không buộc phải y
hệt ngày xưa). III.- Về nạn “thừa thày thiếu thợ” , theo nghĩa là có hiện tượng đa số
học sinh muốn theo đại học để có bằng cấp cao, trong khi hệ thống học
nghề không thu hút được đủ số học sinh cần thiết cho xã hội, tôi muốn
gợi lại một lần nữa cái ý/câu hỏi mà tôi đã nêu nhiều lần trong quá khứ.
Có thể nào buộc chặng đầu của “đại học” phải là “cao đẳng” đã – (theo
nghĩa là phải tốt nghiệp cao đẳng mới được học tiếp đại học) – tất nhiên
“cao đẳng” đây được chia loại “cao đẳng kỹ thuật” (nghề nghiệp) và “cao
đẳng cơ bản” ? IV.- Điều lo ngại nhất của tôi là
khuynh hướng “từ nhiệm” của vai trò
Nhà nước trong vấn đề Giáo dục Đào tạo – (tôi dùng từ “Nhà nước”, tiếng
Pháp là Etat, theo nghĩa độc lập với khái niệm thể chế, nghĩa là dù là
trong chế độ xã hội chủ nghĩa, tư bản chủ nghĩa, quân chủ hay cộng hòa)
– “từ nhiệm” nghĩa là coi nhẹ/ bỏ rơi hệ “công lập”. Ở ta hiện nay, nói tóm: -1/ Phiá cơ quan quản lý, có lẽ do tính toán lợi/thiệt về ngân quĩ,
khuynh hướng “từ nhiệm” này thể hiện dưới sự đẩy gánh nặng tài chính
sang vai công dân (học phí và kinh phí khác), hoặc trao cho tư nhân, cho
người ngoại quốc. vv. -2/ Một số nhà trí thức tâm huyết đầy thiện chí – nhưng vì ngán cái quá
khứ “bao cấp vô trách nhiệm” và cái “qui chế xin-cho”, ... – cũng quay
lưng lại với hệ công lập, mà chỉ nhắm đòi hỏi sự tự chủ để thực hiện
được một số điều (lẻ tẻ, tuy có thể là cần thiết cho việc chấn hưng nền
Giáo dục Đào tạo), trong hệ dân lập, tư lập. -3/ Và một số “thương nhân (theo nghĩa rộng) ”, chế biến ra một thứ
triết lý “thị trường hóa giáo dục” kiểu mới Việt Nam, không giống nước
nào, (quá trớn so với cả những nước tư bản với nền kinh tế thị trường tự
do), với những mỹ từ nhập nhằng tối nghĩa, với những chủ trương có ẩn ý
đặt “lợi nhuận trên hết”, vv ... (1) Tôi không hề có ý chủ trương Nhà nước ôm đồm, bao cấp tất cả, nhưng tôi
nghĩ rằng Nhà nước phải có trách nhiệm “cáng đáng toàn diện” một mảng
tối thiểu của Giáo dục Đào tạo (qua một hệ thống công lập dù là tối
thiểu), có thể nói: đó là vì nhu cầu chiến lược. (2) Chú thích:
(1) Vì khuôn khổ giới hạn của bài viết này, tôi không đưa lý lẽ chi tiết
(mà xin mời ai muốn, có thể tìm thấy những chi tiết ấy trong trang mạng
của tôi : http://www.buitronglieu.net ). (2) Thêm một chi tiết nhỏ: Theo báo chí Pháp (thí dụ nguồn: nhật báo Le
Figaro 2/7/2008), bà Valérie Pécresse, bộ trưởng bộ “Đại học và Nghiên
cứu” của Pháp, đề nghị thiết lập một “bảng sắp xếp thứ tự các đại học
Châu Âu”, vì “bảng xếp thứ tự các đại học” của đại học Jiao Tong/ Thượng
Hải, không phù hợp. Cũng theo nguồn này, chính ông Yin Jie, phó chủ tịch
Đại học Jiao Tong cũng công nhận rằng các tiêu chuẩn đánh giá của “bảng
xếp thứ tự các đại học” của đại học Jiao Tong chỉ có giá trị để so sánh
các đại học (universities) Mỹ, Anh, Nhật và Trung quốc, và không có ý
nghĩa khi áp dụng đối với các universities Đức và Pháp, vì hệ thống và
cách tổ chức của Đức và Pháp hoàn toàn khác với hệ thống của Mỹ, Anh,
Nhật và Trung quốc nói trên. Nếu vậy, lời phát biểu của ông Yin Jie,
cũng là lời cảnh tỉnh đối với những kẻ “bảo hoàng hơn vua”, huống hồ một
số người Việt Nam trong hay ngoài nước rất thích so bì chiếu trên chiếu
dưới, đôi khi chẳng cần biết so sánh trong khung cảnh nào, trong khi
cách tổ chức của Việt Nam chẳng hề giống ai!
Đã đăng trên Diễn Đàn Forum
©
http://vietsciences.free.fr
và http://vietsciences.org
Bùi Trọng Liễu
|