Kết quả của kỳ thi Đại học và Cao đẳng vừa qua cho thấy sự chênh lệch quá mức so với kết quả thi Trung học phổ thông chỉ trước đó có vài tháng. Trong khi cả nước có kết quả tốt nghiệp THPT là trên 90% thì tại kỳ thi Đại học vừa qua chỉ có 15%  thí sinh đạt điểm 15 cho 3 môn. Đồ thị điểm thi có đỉnh nằm ở mức... 2-3 điểm /môn thi (!). Tại 55 trường Đại học thi theo đề thi chung với gần 920 000 bài thi mà có tới 33 183 bài bị...điểm 0 (!). Tại 97 mã trường có tới 6232 thí sinh nhận được điểm 0 cho cả 3 môn, 295 152 (32,86%) thí sinh có điểm 6 (bình quân mỗi môn...2 điểm!).

          Đặc biệt đáng quan tâm đến kết quả thi hai môn Văn và Sinh học- hai môn học liên quan đến cuộc sống của mỗi con người, bất kể sau này các em làm nghề gì. Nhận điểm 0 đối với hai môn mà ít nhiều ai cũng có kiến thức này thì thật khó lòng hiểu nổi.

          Tôi là giáo sư về Sinh học nên không dám lạm bàn về kết quả dạy và học môn Văn ở trường phổ thông. Tôi xin phép trích ý kiến của nhà văn Bảo Ninh (báo Văn nghệ trẻ số ra ngày 13-8-2006): Duyên do là từ bao giờ rồi sự học văn trong nhà trường đã biến tất cả các tác giả và tác phẩm mà nó trích giảng thành những vật thể cứng nhắc nhất loạt đều đều y chang nhau, nhợt nhạt, buồn tẻ và làm người học mệt phờ ra vì chán. Đặc biệt gây tẻ gây chán gây mệt là khi phải viết tập làm văn, phân tích , chứng minh, bình luận về các tác giả, tác phẩm đó. Mỗi tác phẩm được học là mỗi con đường mòn mà tất cả các thế hệ học trò phải nối gót nhau đều tăm tắp...Và vì bất kể thời đại, thời điểm văn học sử, thể loại của tác phẩm, tác phẩm nào cũng được giảng được học trên cùng những con đường mòn y hệt nhau nên người phải học rất dễ lẫn... Cái hại của học văn kiểu đường mòn là vô cùng lớn đối với nền văn học. Không phải vì nó sinh ra cho xã hội những nhà văn tẻ nhạt mà là vì từ con đường mòn học văn năm này qua năm khác càng thêm đông những người trẻ tuổi chán văn học. Văn học đất nước mất độc giả một phần là vì thế. Những yếu kém của văn chương đương thời cũng một phần từ đó mà ra...

          Tôi muốn nói thêm, trong hàng nghìn bức thư tôi nhận được (để giải đáp khoa học) thì có rất nhiều thư viết câu văn sai ngữ pháp, sai chính tả một cách đáng lo ngại. Tôi lại nghĩ về đề thi văn và ba bài thi được giải nhất ở ba nước (Australia, Trung Quốc và Việt Nam) đã được công bố trên báo chí. Đề thi ở Australia chỉ có hai chữ Bước ngoặt, giải nhất thuộc về em Trà My- một học sinh gốc Việt- em viết về ấn tượng và sự thay đổi nếp sống sau kỳ nghỉ hè về thăm quê hương. Đề thi ở Trung Quốc về Biểu tượng của Bắc Kinh và giải nhât thuộc về bài viết của một em học sinh hiểu rất sâu sắc đối với nhà văn Lão Xá. Đề thi ở Việt Nam trước đây vài năm nếu tôi không nhầm thì là một bài bắt bình luận tới ba tác phẩm khác nhau và giải nhất thuộc về một em gái ở Huế rất thuộc bài và có tốc độ viết cực nhanh nhưng hầu như có rất ít cảm xúc của riêng mình. Năm nay chỉ duy nhất có em Hoàng Thùy Nhi đạt điểm 10 môn Văn. Không ai nghi ngờ về cố gắng rất cao của em, nhưng  theo kết quả xác minh được báo Tuổi trẻ công bố thì bài làm của em này gần như nguyên văn so với bài văn mẫu in trong sách Kiến thức cơ bản Văn học 12, NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh,2005 (!) Có lẽ không cần bình luận gì thêm về sự kiện đáng buồn này.

          Xin bình luận kỹ hơn về bài thi Sinh học năm nay. Trong 4715 thí sinh thi vào Đại học Y Thái Bình thì có tới 2629 bài thi môn Sinh học dưới điểm trung bình, trong đó có 188 bài được điểm 0. Trong số thí sinh thi vào Đại hoc Y Dược thành phố Hồ Chí Minh lại có tới 1588 bài thi môn Sinh học được điểm 0 và 3368 bài có điểm môn này từ 0,25 đến 0,75. Trong số thí sinh thi vào Đại học Thủy sản có 1983 thí sinh có bài thi môn Sinh học dưới điểm trung bình, trong số này có 199 bài được điểm 0, 404 bài được 0,25 điểm, 223 bài được 0,5 điểm, 188 bài được 0,75 điểm,155 bài được 1 điểm (!) Trong số thí sinh thi vào Đại học điều dưỡng Nam Định có 1612 bài thi môn Sinh học (67,5%) dưới điểm 3, trong đó có 186 bài được điểm 0. Trong số thí sinh thi vào Học viện Y học cổ truyền có 130 bài thi (6,6%) được điểm 0. Thí sinh thi vào ngành Thể thao của Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh có túi bài thi chỉ có 36 bài thì 29 bài được điểm 0 môn Sinh học (!). Tôi chưa có được thông tin về số bài thi Sinh học được điểm 0 ở các trường khác có thi sinh thi khối B, nhưng từng ấy điểm 0 ở các trường nói trên làm cho tôi thật sự ngỡ ngàng. Khi chọn lựa thi khối B các em đã phải học rất kỹ chương trình môn Sinh học , một chương trình rất ngắn và toàn là những nội dung thiết thực với cuộc sống. Vậy mà không làm nổi bài thi thì là làm sao?

          Có phải vì bài thi quá khó? Không đúng , vì tất cả nội dung thi đều có trong chương trình và có những em đạt được điểm 10 cơ mà. Số thi vào Đại học Y Dược TP Hồ Chí Minh đã có 48 em đạt từ điểm 9 trở lên đối với môn thi này.

          Tôi cho rằng các em đã không hiểu nội dung môn học nên không làm được bài. Tôi đã hỏi một số học sinh lớp 12 về môn Sinh học. Nhiều em trả lời : Chúng cháu cứ chép như trong sách giáo khoa nhưng  chả hiểu gì đâu (!). Thật đáng buồn vì các kiến thức về Di truyền học, Sinh thái học hay như thế, thiết thực như thế nhưng giáo viên đã không làm cho học sinh yêu thích và một số giáo viên đã đọc cho học sinh ghi chứ không làm cho học sinh hiểu được nội dung bài giảng. Học thuộc lòng mà không hiểu thì sẽ không làm được các câu I .2., II.1, III.1 , VIa.1. trong đề thi chung năm nay. Học thuộc bài thì ít ra cũng làm được các câu III.2, VI.b2.

Tôi không hình dung nổi  với một chương trình có số giờ rất ít, sách giáo khoa rất mỏng mà sao lại có nhiều đến thế các bài dưới điểm trung bình, và thật đáng ngạc nhiên về các bài được điểm 0.

          Đã đến lúc cần xem xét lại việc dạy và học môn Sinh học ở bậc phổ thông. Đây là môn học nhẽ ra phải làm cho học sinh rất hứng thú học tập, vì nó rất sinh động và thiết thực với cuộc sống của mỗi con người. Chừng nào thầy cô giáo chưa làm cho học sinh thích thú, chưa làm cho học sinh hiểu thấu đáo nội dung chương trình thì kết quả còn đáng buồn như trong  kỳ thi Đại học vừa qua. Với các em thi vào khối B mà kết quả như vậy thì không hiểu các em không thi vào khối này kiến thức còn đọng lại trong đầu óc các em về môn Sinh học sẽ còn được bao nhiêu?

          Bộ trưởng Nguyễn Thiện Nhân có chủ trương sẽ đi thăm lớp mà không báo trước. Tôi kính đề nghị Bộ trưởng sẽ chọn hai môn Văn và Sinh học để dự giờ và Bộ trưởng sẽ tự có nhận xét là các em tiếp thu ra sao với hai môn học tưởng chừng như hết sức hứng thú và bổ ích này.

GS. Nguyễn Lân Dũng