Những bài
cùng tác giả
Tôi nghe danh tiếng GS Hoàng Tụy từ lâu, nhưng mãi
đến hè năm 2004 mới gặp được ông. Tôi về Hà Nội mỗi
năm hai lần để lo cho chương trình cao học Bỉ Việt
MCMC (Modeling and Computation in Mechanic of
Continuum). Biết tôi đang ở Hà Nội, ông nhắn tin mời
tôi đến tham dự buổi thảo luận cuối cùng về “Kiến
nghị chấn hưng nền giáo dục Việt Nam”, được tổ chức
ngay tại Bộ Giáo dục và Đào tạo, đường Đại Cồ Việt,
cách văn phòng MCMC đặt tại trường ĐH Bách khoa Hà
Nội có 5 phút đi bộ.
Tôi là kẻ tới sau lại đến hơi muộn. Đây là lần họp
cuối cùng. Phòng họp có mặt rất đông các nhà giáo,
các trí thức có tiếng tăm, tôi không nhớ hết: Phan
Đình Diệu, Hồ Ngọc Đại, Nguyễn Văn Đạo, Phạm Huy
Điển, Nguyễn Xuân Hãn, Hoàng Ngọc Hiến, Phạm Duy
Hiển, Phan Huy Lê, Nguyên Ngọc, Nguyễn Đình Trí, Ngô
Việt Trung, Lê Ngọc Trà … Có cả sự tham dự của các
quan chức : Bộ trưởng Nguyễn Minh Hiển, các Thứ
trưởng Trần văn Nhung, Bành Tiến Long…
Trong phòng họp, tôi chú ý đến một người tuổi đã
cao, tóc trắng như tuyết, nét mặt đăm chiu như chất
chứa cả một trời suy tư, giọng nói vẫn còn mạnh mẽ,
trẻ trung rất hợp với một nội dung đầy tâm huyết và
khí phách! Tôi đoán ngay đó là GS Hoàng Tụy.
Hôm ấy GS Hoàng Tụy là người nói cuối cùng và bản
văn quan trọng này: “Kiến nghị cuả Hội thảo về Chấn
hưng, Cải cách, Hiện đại hoá Giáo dục” đã được gởi
đến chánh phủ sau đó một thời gian ngắn, có chữ ký
của 7 đồng nghiệp Việt kiều trong đó có tôi : (Lê
Văn Cường, Nguyễn Đăng Hưng, Bùi Trọng Liễu, Tôn
Thất Nguyễn Thiêm, Trần Văn Thọ, Lê Dũng Tráng,
Trương Nguyên Trân).
Qua việc này, tôi phát hiện Giáo sư Hoàng Tụy là
người có khả năng kết hợp trí thức trong và ngoài
nước trong công cuộc cải cách và hiện đại hóa giáo
dục. GS đúng là một nhà giáo dục, một nhà văn hóa,
một nhà hoạt động xã hội có uy tín lớn cả ở trong
nước và ngoài nước vậy.
Những lần gặp trước đây, tôi chỉ gặp GS Hoàng Tụy
qua sách vở. Chuyên môn của tôi là tính toán cấu
trúc phức tạp liên quan đến ngành xây dựng công
trình. Trong lĩnh vực này, tối ưu hóa là một phương
tiện toán học cần thiết. Nhất là bài toán xác định
giới hạn sức chịu đựng của cấu trúc khi tải trọng
tăng cao khiến vật thể chuyển từ trạng thái đàn hồi
qua trạng thái chảy dẽo. Bài toán càng trở nên phức
tạp khi vật liệu có khả năng mềm đi. Lúc đó tính lồi
của hàm năng lượng không còn nữa và những thuật toán
đặc biệt là cần thiết nếu ta muốn có giải đáp xấp xỉ
của bài toán. Đây chính là vùng hoạt động của phép
tính tối ưu toàn cục.
Mùa thu năm 1986 tôi sang thăm Giáo sư
Panagiotopoulos, Trưởng khoa xây dựng, Aristotle
University of Thessaloniki, một trường Đại học lớn
vào bậc nhất của nước Hy lạp để bàn với ông về một
dự án do Cộng đồng Châu Âu tài trợ, dự án nghiên cứu
khoa học liên quan đến lĩnh vực này. Nếu tôi có kinh
nghiệm nhiều năm về những phương pháp tính xấp xỉ
bằng cách rời rạc hóa không gian, thì Giáo sư
Panagiotopoulos là người đã có sách xuất bản về việc
áp dụng những thành quả của tối ứu hóa trong các
lĩnh vực cơ học. Việc cộng tác nghiên cứu ngay từ
đầu của chúng tôi sẽ nâng cao tính khả thi của những
kết quả cụ thể đang chờ đợi. Chính qua những lần
trao đổi với GS Panagiotopoulos mà tôi bắt đầu làm
quen với "thuật toán kiểu Tuỵ" (Tuy-type algorithm),
“lát cắt Tuỵ” (Tuy's cut) và trường phái Hà Nội về
tối ưu toàn cục mà GS Hoàng Tụy là người sáng lập.
Hai năm sau, được sự ủng hộ của các công ty công
nghệ hàng đầu Châu Âu, được sự tham gia của đông đảo
đồng nghiệp ở Đức, Pháp, Hy Lạp và Bỉ, dự án đã được
tài trợ với một kinh phí lên đến gần 1 triệu rưỡi
euro trong năm năm. Nhắc đến những chi tiết chuyên
môn này tôi muốn nói đến tính thực tiễn của cống
hiến khoa học của GS Hoàng Tụy, ít ra trong lĩnh vực
chuyên môn công nghệ của tôi.
Năm 1995 tôi bắt đầu xây dựng các văn phòng Đào tạo
cao học Bỉ Việt về ngành chuyên môn của tôi : “Mô
hình và mô phỏng các môi trường liên tục bằng máy
tính”, bắt đầu từ Thành phố Hồ Chí Minh (EMMC) và 3
sau năm tại hà Nội (MCMC). Trong thâm tâm, ngay từ
đầu tôi muốn thành lập một trung tâm đào tạo thạc sỹ
và tiến sỹ quốc tế đa ngành tại Việt Nam. Nhưng vì
lực bất tòng tâm, tôi chỉ làm được có thế thôi.
Đọc bài “Nhà toán học Hoàng Tụy” trên báo Diễn Đàn –
Forum của GS Bùi trọng Liễu (Paris) tôi mới biết
cùng năm ấy, GS Hoàng Tụy, cũng có ý định thành lập
một «Trung tâm đào tạo Toán học ứng dụng». Theo anh
Liễu, GS Hoàng Tụy muốn có tại Việt Nam “một cơ sở
tồn tại dưới một dạng có quy chế riêng, ngân quỹ
riêng, độc lập trong quản lý, và được phép giảng dạy
và đào tạo và được công nhận phát bằng cấp như một
cơ sở đại học, tuy nó không tổ chức đào tạo các cấp
bên dưới tiến sĩ, thạc sĩ”. Việc này đã không thành.
Và anh Liễu có chua thêm lời bàn : “Phải chăng đề án
không thành là vì khả năng thực sự hiểu vấn đề giáo
dục đại học của một số nhà trách nhiệm chiến lược và
quản lý, quá giới hạn?”. Là người trong cuộc đã lăn
lộn gần 15 năm để xây dựng và duy trì các chương
trình cao học Bỉ-Việt tại Việt Nam, tôi xin xác nhận
lời bàn này rất là chí lý. Các chương trình EMMC hay
MCMC phần nào thành công được (319 thạc sỹ tốt
nghiệp trong số đó 75 người đã bảo vệ thành công hay
đang chuẩn bị bảo vệ luận án Tiến sỹ tại các nước
tiên tiến) là vì đây là những chương trình có 100%
ngân sách được Bỉ và Liên Hiệp Châu Âu tài trợ, do
một ĐH Bỉ chính thức cấp bằng và do một giáo sư
người Bỉ bỏ ra 60% thời giờ của mình để thường trực
quản lý học thuật, nhân sự và tài chính.
Rất tiếc là năm ấy tôi chưa có duyên được quen biết
và giao lưu giáo sư Hoàng Tụy. Ở đây tôi xin ghi lại
lòng lòng cảm phục của mình trước tầm nhìn của một
bậc đàn anh. Ở GS Hoàng Tụy, toán học không dừng lại
ở những công trình bác học hàn lâm mà còn là cơ sở
thực tiễn để phát triển đất nước vậy.
Mùa thu năm 2006 tôi chính thức lấy hưu trí tại ĐH
Liège, Bỉ. Các học trò thân tích của tôi đã đồng ý
cho ra đời một tuyển tập những bài báo mà họ cho là
tâm đắc nhất, Đại học Quốc gia TP HCM xuất bản.
Tôi rất đỗi vui mừng khi hay tin GS Hoàng Tụy đã
nhận viết lời tựa với bản dịch nguyên văn sau đây:
“…Đã hơn 45 năm rồi kể từ ngày GS Nguyễn Đăng Hưng
xuất dương du học, sau đó nghiên cứu khoa học và
giảng dạy trại trường Đại học Liège, Bỉ. Cũng đã hơn
15 năm ông đã hướng về Việt Nam, giành một phần quan
trọng thời gian của mình cho việc mở những chương
trình đào tạo đẳng cấp quốc tế, lớp EMMC (1995) tại
trường ĐH Bách khoa TP HCM và lớp MCMC (1998) tại
trường ĐH Bách khoa Hà Nội.
Trong khoản thời gian dài này ông đã không mệt mỏi
tham gia giúp Việt Nam mở các khoá đào tạo chuyên
sâu về ngành tính toán các ngành cơ khí và xây dựng
công trình.
Trong sự nghiệp nhà giáo của mình, hàng trăm học
viên do ông trực tiếp hướng dẫn đã bảo vệ thành công
luận văn thạc sỹ, luận án tiến sỹ của mình tại Bỉ
cũng như tại Việt Nam. Các học trò của ông, đến từ
nhiều nước trên thế giới, mong mỏi đáp ơn người thầy
mình, cả cuộc đời cống hiến cho sự nghiệp giảng dạy
và nghiên cứu khoa học. Để thể hiện cụ thể tấm tình
này một cuốn sách tập hợp những công trình khoa học
chọn lọc của họ đã ra đời.
Ngành chuyên môn của tôi “tối ưu hoá toàn cục” cũng
không xa xôi gì với ngành của GS Hưng cho nên tôi
rất ngưỡng mộ những cống hiến của ông cho tuổi trẻ
Việt Nam về ngành “Tính toán cơ khí và xây dựng công
trình”. Dưới sự điều phối của ông, hai chương trình
nói trên đã cấp bằng thạc sỹ quốc tế cho hơn ba trăm
học viên và bằng tiến sỹ cho nhiều học viên khác.
Theo chỗ hiểu biết của tôi, đây là các chương trình
đẳng cấp quốc tế duy nhất có mặt tại Việt Nam về các
ngành công nghệ tiên tiến này. Học viên lại đươc cấp
bằng chính thức của một trường Đại học Châu Âu sau
khi đã bảo vệ thành công luận văn. Sáng kiến mới mẻ
này về việc xây dựng những trung tâm du học tại chỗ
cho phép giảm thiểu kinh phí rất nhiều, nhất là giới
hạn tối đa nguy cơ chảy máu chất xám, điều thường
xảy ra cho các nuớc trên đường phát triển như Việt
Nam.
Tôi cũng chia sẻ GS Nguyễn Đăng Hưng về sự quan tâm,
tận tụy của ông đối với sự nghiệp chấn hưng và cải
tổ nền giáo dục nước nhà. Tôi đã đọc nhiều bài viết
của ông trên các cơ quan ngôn luận đại chúng Việt
Nam và điều tôi thích thú là chúng tôi có nhiều
tương đồng về quan điểm, về hệ giá trị cần thiết cho
công cuộc đổi mới hệ thống đại học tại Việt Nam.
Tôi cũng rất vui mừng là ông đã cùng chúng tôi và 23
nhà khoa học, giáo sư đại học, trí thức trong và
ngoài nuớc đồng lòng soạn thảo và ký một bản kiến
nghị có tên là : “Kiến nghị về Chấn hưng, Cải cách,
Hiện đại hoá Giáo dục” gởi chánh phủ Việt Nam. Sự
kiện đáng nghi nhận này đã xảy ra gần hai năm nay,
và vấn đề này vẫn còn là ưu tiên số một của chính
phủ Việt Nam hiện nay.
Tôi rất tiếc được tin ông đã lấy hưu trí vì hậu quả
phải chờ đợi là những chương trình đào tạo chất
lượng này phải ngừng lại. Thật ra, tìm một người
khác thay thế ông làm được việc này là không dễ dàng
chút nào : phải là nguời vừa có kinh nghiệm học
thuật và quản lý, vừa có trình độ khoa học nghiêm
túc tại các nước tiên tiến, vừa có tình thần tận tụy
vì mọi người như ông. Ông đã chứng tỏ khả năng này
trong khoản thời gian dài đã qua. Tuy nhiên, tôi hy
vọng rằng trong buổi về hưu, ông sẽ có thì giờ tranh
thủ về Việt Nam thường xuyên hơn, tham gia cống hiến
có hiệu quả hơn nữa trong công cuộc hiện đại hoá hệ
thống đại học nước nhà… (Hà Nội ngày 12 tháng 9 năm
2006).
Trong những năm gần đây, GS Hoàng Tụy không ngừng tỏ
bày quan điểm cương trực và thằng thắn của mình về
giáo dục và học thuật hiện nay tại Việt Nam.
Tôi vẫn thường tự hỏi tại sao với những nhận định
thông thái và sáng suốt như vậy, với bề dày cống
hiến trên 50 năm cho sự nghiệp giáo dục và khoa học
Việt Nam, với uy tín quốc tế sâu rộng như vậy, tại
sao GS Tụy vẫn tiếp tục đứng ngoài lề trong công
cuộc cải cách giáo dục và nghiên cứu khoa học tại
Việt Nam?
Là cha đẻ của lý thuyết tối ưu toàn cục, được bè bạn
khoa học năm châu thừa nhận và vinh danh, GS Hoàng
Tụy theo tôi là nhà khoa học sinh hoạt tại Việt Nam,
nhà bác học Việt Nam thời hiện đại được thế giới
ngưỡng mộ nhất!
Ta biết thế giới ngày nay đã đần dần từ bỏ lý thuyết
phát triển xã hội qua luật “đấu tranh để sinh tồn”.
Thuyết “thích nghi với môi trường để cùng nhau phát
triển” đã trở thành bao trùm cho thế kỷ 21. Thích
nghi với môi trường để phát triển cũng có quy luật
của nó. Phải chăng đó là qui luật tối ưu toàn cục
trong môi trường thiên nhiên mà càng ngày các nhà
khoa học càng nhận thấy? Tôi thầm nghĩ, tầm vóc khoa
học của GS Hoàng Tụy sẽ được khẳn định cao hơn nữa
trong tương lai…
Quê của Giáo sư Hoàng Tụy là làng Xuân Đài (nay
thuộc xã Điện Quang), quê tôi là làng Bồ Mưng (nay
thuộc xã Điện Thắng) huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam,
cách nhau chỉ một cánh đồng. Vậy mà tôi phải mất hơn
65 năm mới nhận diện chính xác chỗ đứng đích thật
của một người đồng hương, một nhà bác học tầm cỡ thế
giới, một tấm lòng cao cả, qua bao dâu bể thăng
trầm, đã phấn đấu không mệt mõi cho nền học thuật
nước nhà.
TP HCM ngày 22/10/2007,
(Bài viết này dành cho Kỷ yếu sẽ ra mắt vào đầu
tháng 12-2007 ngày sinh nhật của GS Hoàng Tụy)
|