Những đặc điểm của một knh thin văn tốt
V Thị Diệu Hằng
 

 

* Phải c  knh chnh (knh sơ cấp) thật tốt, rất kh  lm. Th dụ chỉ  một sai st nhỏ trong lc  sản xuất đ lm cho knh Hubble trở nn cận thị, những hnh ảnh  n  cho ra bị mờ. Khi một knh thin văn  được bay vo quỹ đạo, phải sửa  n bằng cch thm những dụng cụ sửa sai để  lm cho n thấy r bnh thường, cũng như  những người bị cận thị đeo knh để nhn r vậy. 

* Knh tốt phải c độ phng đại lớn, nn knh  phải di, điều ny cũng  khng phải dễ. Th dụ  mặt kiếng của knh thin văn Hale trong  đi thin văn  trn đỉnh ni  Palomar  c độ di tiu cự l  16,8m, c nghĩa l ống knh phải di t nhất 16,8m.  Vấn đề ny được  giải quyết  từng phần khi c sự xuất hiện của loại knh Cassegrain, knh ngắn hơn m c cng độ di tiu cự.

* Một knh thin văn tốt cn phải c  một đường knh lớn, lại thm một giới hạn bởi v  những dụng cụ cấu thnh knh thin văn đều nặng, nn dễ bị lệch, lm mất đi  phẩm chất của hnh. Tuy nhin  khi đường knh gương  lớn, khả năng tiếp nhận nh sng của n cao, sẽ  cho ra những hnh ảnh r rng, c nhiều chi tiết nhỏ. N c thể  nhận được những vật t được chiếu sng trong thời gian rất ngắn nn thời gian quan st được giảm bớt do đ  người ta c thể  quan st được nhiều vật  hơn trong cng một đm. 

Knh  thin văn  lớn cn cho php ta  trnh được những vấn đề do nhiễu xạ gy nn sẽ lm hnh ảnh c độ chnh xc cao bởi v  khỏi cần phng đại qu nhiều. 

Sự nhiễu xạ xảy ra khi nh sng đổi chiều sau khi gặp một chướng ngại vật hay một độ mở của ống knh  c kch thước tương đương với độ di sng của tia sng. Những khuyết điểm rất nhỏ từ  bề mặt cho đến  độ  mở của  ống knh cũng đủ để lm nh sng nhiễu xạ lm rối loạn hnh ảnh

Knh thin văn đi quan st Anh_c

Knh thin văn khng gian  Hubble

Kh quyển l một chướng ngại quan trong chnh yếu cho sự quan st thn văn. Trước tin l những turbulences atmosphriques (sự rối loạn kh quyển) lm ảnh hường lớn trong  độ chnh xc  hnh ảnh.  Turbulences kh quyển   l  những khối kh di chuyển. Những  khối kh  nng th  bay ln  v  khối kh lạnh th xuống thấp. Những  khấi kh ny c tỷ trọng khng đống đều nn gy ra nhiễu xạ v lm cho nh sng thay đổi chiều. hnh nh nhận được sẽ  mờ, c  khi c vẻ  như đang "nhảy". Chnh v  những  turbulences  ny m  những ngi sao  c vẻ như chớp nhy v thay đổi mu. ể giải quyết vấn đề trn, người ta xy  những đi thin văn  trn đỉnh  ni cao, nơi đ  khng kh  long  hơn  v nhiệt độ tương đối khng đổi do đ  t c sự hnh thnh của turbulence 

Như vậy c nghĩa l knh thin văn  đặt nơi cao độ chừng no th  n  cng  tiếp nhận nhiều tia sng hơn v  cng t nguồn nh sng thứ cấp lm rối nhiễu hnh ảnh. Sự nhiễm nh sng l đề ti lm bận lng cc nh vật l thin văn. Hiện tượng ny gy ra bởi sự khuếch tn nh sng  bởi khng kh v hơi nước trong kh quyển. nh sng từ những đn đường, đn  trong thnh phố khuếch tn ra lm sng bầu trời. Bởi vậy trong thnh phố trời ban đm t khi tối  v  trở nn  hơi hồng  khi c nhiều my.  Ở nh qu  ta thấy nhiều sao hơn  ở thnh phố bởi v ở thnh phố, nh sng thứ cấp lm sng bầu trời v   những ngi sao c nh sng yếu ớt sẽ  biến mất trong  nh sng  mờ thnh phố.  V vậy m những đi thin văn được  đặt ở nơi cao, xa thnh phố. Nơi cao khng kh  kh hơn nn  nguồn sng thứ cấp sẽ  khuếch tn t hơn , sự quan st thin văn sẽ  hon hảo hơn.

V những l do trn  m những  nh thin văn đ quyết định đặt một đi quan st ln khỏi tầng kh quyển, đ l  knh Thin Văn Khng  Gian Hubble HST. Nhờ  n m  ta c thể c những hnh ảnh m độ phn tch hnh cao gấp 20 lần hơn l  đặt ở mặt đất cho d  đường knh nhỏ hơn. Những đi thin văn  bay trong  quỹ đạo cn c thể quan st được những nguồn sng  m  kh quyển hp thu hết. l trường hợp tia X, tia cự tm v  tia  hồng ngoại. Bởi vậy người ta đ gởi ln quỹ đạo những  đi thin văn hầu tim hiểu thm về  vũ trụ của chng ta.  C người cn muốn xy một đi thin văn  khổng lố trn phần "che giấu" của mặt trăng (phần m cc nh quan st thin văn  khng thấy mặt trăng được v chuyển động  quay của  mặt trăng v tri đất đồng thời với nhau) để trnh sự nhiễn m thanh (pollution radio) m ta thấy ở  tri đất.

* Cuối cng, phải xy đi thin văn ở nơi m kh hậu hiền lnh như Hawaii chẳng hạn. i thin văn đặt trn những miệng ni lửa đ ngưng hoạt động. Những vng đ dễ chịu cc  nh quan st thin văn, đi lại dễ dng v t mấy, hơn l phải ln tận đỉnh Himalya