Những bài cùng tác giả
Nhân đọc bài “Xin can” của nhà văn Nguyên Ngọc
Khắc tên 16 nghìn tiến sỹ - xin can, xin can!
Xin can - Nguyên Ngọc
Trên những tấm bia đá mà hàng ngàn con rùa tội
nghiệp sẽ phải còng lưng vốn đã còng của chúng để
đội đó, hẳn các nhà chủ trương và thực hành Văn Miếu
hiện đại sẽ khá lúng túng trước trường hợp Tạ Quang
Bửu. Nhất định là ông không thể có mặt trên bảng
vàng bia đá đó rồi, bởi ông thuộc một nền văn hóa
khác, nền văn hóa của tri thức thật sự, chứ không
phải của tri thức bằng cấp tràn lan đang là tai nạn
xã hội của chúng ta bây giờ.
Vừa đọc thấy tin ra mắt Trung tâm bảo tồn di sản
tiến sĩ Việt Nam thời hiện đại, trong đó có hẳn mấy
mươi hecta dành cho một Văn miếu ghi danh các tiến
sĩ thời nay; lại còn thấy kể rằng sẽ có rùa đội bia
đá khắc tên chư vị tiến sĩ. Một tờ báo trân trọng
đưa tin và đưa ảnh một vị giáo sư tiến sĩ hăng hái
mang đến tặng ngay trung tâm một "di vật" cực quý:
bức ảnh ông ta chụp cùng một vị Thủ tướng, lại có
ảnh ông ngồi viết những dòng quý giá vào sổ lưu niệm
của trung tâm nữa. Được biết vị tiến sĩ hăng hái này
cũng chính là một trong những người từng chủ trì Hội
đồng phong chức giáo sư và phó giáo sư nhiều tai
tiếng...
Đọc tất cả những tin đó, khá dồn dập trong mấy ngày
nay, mà lo quá! Ừ thì có nơi nào đó lo việc lưu giữ
những tài sản trí tuệ của đất nước này nay là việc
nên làm, nhưng lưu giữ tài sản trí tuệ của đất nước
là lưu giữ tên tuổi của các tiến sĩ chăng? Tôi nghĩ
ngay đến một nhân vật chắc chắn cho đến nay vẫn được
sự kính trọng của mọi người như một nhà trí thức lớn
của Việt Nam, một đầu óc uyên bác, một nhà giáo dục
kiệt xuất, một nhân cách cao quý, từng có đóng góp
rất quan trọng cho một thời kỹ khá rạng rỡ của giáo
dục đại học ở nước ta: Tạ Quang Bửu. Theo chỗ tôi
được biết, và tôi đã kiểm tra lại trí nhớ bằng cách,
hỏi kỹ lại nhiều người am hiểu: Tạ Quang Bửu là
người không hề có bất cứ một bằng cấp nào hết. Có
người còn kể: Ông theo học rất kỹ một ngành, đến khi
sắp lấy bằng ở ngành đó thì bỏ, chuyển sang một
ngành khác, cứ thế, hàng chục ngành... Vì sao? Vì
ông quan niệm học là để chiếm lĩnh tri thức chứ
không phải để lấy bằng, để thành tiến sĩ này tiến sĩ
nọ; cũng rất có thể từ rất sớm ông đã nhận ra điều
hết sức quan trọng đối với một người trí thức ngày
nay - mà mãi sau này Edgar Morin mới nói - là: trong
thời đại ngày nay một tri thức thật sự không phải,
không thể là tri thức đơn lẻ, bị chia cắt, cục bộ,
phiến diện, mà phải là người "liên kết các tri
thức", có vậy mới thật sự chiếm lĩnh được thế giới
vô cùng phong phú và cũng vô cùng phức tạp này? ...
Tôi hình dung với số lượng tiến sĩ đã có - và sẽ còn
có theo kế hoạch đào tạo vài trăm ngàn tiến sĩ của
Bộ Giáo dục và Đào tạo -, hẳn số lượng các bia đá
phải nhiều gấp chục lần số bia đá ở Văn miếu Hà Nội
(chẳng chơi, một kỷ lục ghi-nét mới của Việt Nam,
chắc hẳn thế giới không sao theo kịp!). Trên những
tấm bia đá mà hàng ngàn con rùa tội nghiệp sẽ phải
còng lưng vốn đã còng của chúng để đội đó, hẳn các
nhà chủ trương và thực hành Văn Miếu hiện đại sẽ khá
lúng túng trước trường hợp Tạ Quang Bửu. Nhất định
là ông không thể có mặt trên bảng vàng bia đá đó
rồi, bởi ông thuộc một nền văn hóa khác, nền văn hóa
của tri thức thật sự, chứ không phải của tri thức
bằng cấp tràn lan đang là tai nạn xã hội của chúng
ta bây giờ.
Vậy nên chuyện văn miếu với bia đá tiến sĩ hiện đại
không chỉ là chuyện tốn kém, tiền nong và đất đai,
cũng không chỉ sẽ là chuyện đấu đá khốn khổ và xấu
xa để chen chân vào cái chốn lưu danh thiên cổ chắc
chắn sẽ xảy ra ở một đất nước vốn chuộng hư danh
này, mà còn là, trước hết là chuyện một nền văn hóa,
tiếp tục và tăng cường văn hóa bằng cấp chăng? hay
là kiên quyết bằng mọi cách châm dứt đi, chôn vùi
đi, để có được một không khí văn hóa, tri thức lành
mạnh, dễ thở hơn, văn minh hơn đôi chút.
Lưu giữ, bảo tồn tri thức ư? Tất nhiên là cần quá đi
chứ. Nhưng cần kíp hơn, cấp bách hơn là tôn trọng
thật sự trí thức ngay bây giờ, tạo điều kiện cho
người ta làm việc, và sống, trước hết là tự do tư
tưởng và sáng tạo. Hàng ngàn tấm bia đá không bằng
không, nếu không thật sự có tự do suy nghĩ và sáng
tạo cho người trí thức!
Tôi cũng không thể không hình dung vô số chuyện khôi
hài sẽ diễn ra khi thực thi sáng kiến văn miếu vĩ
đại này. Chẳng hạn, tôi có được biết một vị cứ mỗi
lần viết một bài báo lại trịnh trọng ký tên: "Lưỡng
quốc tiến sĩ". Chả là ông ấy từng có bằng tiến sĩ mỹ
học ở Liên Xô (cũ), nơi bên cạnh việc giúp đỡ ta to
lớn về giáo dục, cũng đã từng hại ta với không ít
bằng tiến sĩ hữu nghị; sau đó lại có một cái bằng
tiến sĩ nữa về ngữ văn ở Việt Nam. Không biết các vị
làm Văn Miếu hiện đại sẽ ghi danh ông ở đâu và bằng
cách nào? Lưỡng quốc tiến sĩ kia mà, duy nhất toàn
quốc đấy, chắc chắn ông ta sẽ đòi được đứng ở tấm
bia đầu tiên, và lớn nhất, và khắc bằng chữ đỏ, thật
to nữa kia. Có khi còn đòi dựng tượng đồng nữa là
khác!
Đã có không ít chuyện khôi hài hiện đại rồi, đừng
thêm làm gì nữa.
Một anh bạn ở nước ngoài, người rất tâm huyết với
mọi chuyện kinh tế văn hóa của đất nước, vừa viết
mấy chữ, ngắn mà thống thiết: Xin can! Xin can!
Tôi cũng vậy: Xin can!
Đã đăng trên Tia Sáng
http://www.tiasang.com.vn/Default.aspx?tabid=76&News=2388&CategoryID=3. |