Theo quy trình cải thiện liên tục PDCA (Plan
Do Check Act, Bố trí – Thực hiện – Kiểm điểm
và Kiểm thảo – Hành động)
(1) thì bây giờ, hơn một năm sau khi chính
phủ quyết định tiếp tục dự án khai thác bauxite Tây
Nguyên, chúng ta cần rà xét lại tính khả thi kỹ
thuật và kinh tế của dự án này, rút kinh nghiệm diễn
tiến dự án và quyết định tiếp tục, chỉnh đốn hay
dừng dự án. Tai nạn bùn thải ở Hungary và, gần đây,
ở Cao Bằng (2)
là những dịp để chúng ta tiến hành việc rà xét này.
Trong bài này chúng tôi xin rà xét vấn đề an toàn và
môi trường, hiệu quả kinh tế và chiến lược kinh
doanh. Một quy trình rà xét dự án bao giờ cũng khởi
đầu bằng một báo cáo những việc đã xảy ra trước đó.
Để khởi đầu chúng tôi xin thưa với bạn đọc hồi âm
những bài chúng tôi đã đăng về dự án bauxite Tây
Nguyên.
Hồi âm những bài
trước
Sau khi đăng bài về nghề kỹ sư mỏ với thí dụ vấn đề
khai thác mỏ bauxite
(3)
chúng tôi nhận được thư của một số học sinh và sinh
viên hỏi thêm chi tiết về nghề kỹ sư, về quy trình
biến quặng bauxite thành nhôm và về việc tôn trọng
môi trường. Xin thành thật thưa với bạn đọc rằng tự
ái chúng tôi đã được tông lên một vài bậc. Điều
chúng tôi mừng nhất là nhận thấy trong nước có một
số cháu quan tâm đến việc "giải
đáp thích ứng những đòi hỏi thực tiễn của người dân"
(định nghĩa nghề kỹ sư các thày ở Ecole des Mines đã
dạy chúng tôi). Để không phụ lòng các cháu, chúng
tôi đã trả lời tất cả các thư nhận được. Ngoài ra,
chúng tôi đã đăng và sẽ tiếp tục đăng chuyện một vài
kỹ sư tiêu biểu để các cháu noi theo
(4).
Chúng tôi cũng nhận được thư của
một số người mệnh danh là cộng sự viên của lãnh đạo
rất cao cấp trong chính quyền Hà Nội đặt những câu
hỏi lạ kỳ như là "Công
nghệ khai thác bauxite của nước nào hay nhất ? Để xử
lý bùn đỏ thì nên chọn công nghệ ướt hay công nghệ
khô ? Bí quyết xử lý bùn đỏ ở Pháp là như thế nào ?...".
Mình đã ký hợp đồng, đóng tiền cọc và xây dựng nhà
máy gần xong rồi mà bây giờ mới đặt những câu hỏi đó
à ? Tuyên bố của những người chủ trì dự án đã nghiên
cứu kỹ và đã đặt thành "chủ
trương lớn của Đảng, Nhà Nước"(5)
vì "thăm
dò, khai thác, chế biến bô xít là chủ trương nhất
quán của Đảng và Nhà nước từ hơn chục năm nay(6)
hóa ra là không đúng sự thật hay sao ? Phương
pháp hiện hành chế biến bauxite thành alumin rồi
thành nhôm đã được Bayer, Héroult
và Hall sáng chế từ cuối thế kỷ XIX. Những
phương pháp này được mô tả trong sách giáo khoa các
trường trung học phổ thông và nhắc lại trong bài của
chúng tôi về nghề kỹ sư mỏ
(7). Từ
thời đó, các xí nghiệp khai thác những sáng chế này
chỉ cải thiện những thiết bị sản
xuất để nâng cao năng suất (tiết kiệm sô–đa,
điện và các năng lượng khác,...) và để việc thải phế
liệu ra ngoài thiên nhiên an toàn hơn chứ họ đâu có
sáng chế ra một phương pháp nào mới mà phải đặt ra
vấn đề chọn lựa công nghệ.
An toàn và môi trường
Bộ trưởng Tài nguyên và Môi
trường Phạm Khôi Nguyên khẳng định tại diễn đàn Quốc
hội : ”Báo
cáo đánh giá tác động môi trường dự án bauxite đã
được thẩm định và phê duyệt với chất lượng cao nhất”
(8). Chúng tôi không biết theo
tiêu chuẩn nào thì có thể gọi là "chất lượng cao
nhất". Một bộ tiêu chuẩn về bảo vệ môi trường quy
định (a) quy trình nghiên cứu tác động môi trường,
(b) những giới hạn tối đa về thể tích và hàm lượng
những chất độc chứa trong mọi vật liệu trong môi
trường làm việc hay thải ra ngoài thiên nhiên, (c)
những cách bố trí để kiềm chế một cách vĩnh viễn thể
tích và hàm lượng trong giới hạn quy định đó, (d)
trình tự dự trù sẵn để đối phó xảy ra tai nạn, (e)
và những tác động bảo đảm việc tuân thủ những quy
định của bộ tiêu chuẩn. Những quy định đó là kết quả
của nhiều năm nghiên cứu của cả nghìn chuyên gia.
Nếu in chữ nhỏ trên giấy và đóng thành sách thì bộ
tiêu chuẩn về môi trường của một nước công nghiệp có
thể chứa trong ít nhất một công–te–nơ TEU. Vậy việc
nước ta chưa có bộ tiêu chuẩn đầy đủ không phải là
một điều hổ thẹn. Chúng tôi chưa được biết Bộ Tài
nguyên và Môi trường đã thỉnh bộ tiêu chuẩn của
cường quốc công nghiệp nào để làm căn cứ phê duyệt
báo cáo đánh giá tác động môi trường.
Mọi hoạt động của con người đều
sinh ra phế liệu. Một xí nghiệp không vui sướng gì
khi phải thải phế liệu ra thiên nhiên. Họ phải thải
ra chỉ vì không thể dùng lại mà có lợi những vật
liệu đó để làm nguyên liệu cho một khâu hay một
ngành công nghiệp khác. Vậy việc thải phế liệu ra
ngoài thiên nhiên là một vấn đề kinh tế trước khi là
một vấn đề kỹ thuật.
Mọi cơ sở tinh luyện khoáng sản
đều thải bùn ra thiên nhiên. Khai thác bauxite cũng
sinh ra phế liệu dưới dạng bùn. Bùn này thường được
gọi là bùn đỏ, rất ấn tượng vì mầu đỏ và khối lượng
của nó
(9). Bùn đỏ là cặn bã các
dung dịch dùng để xử lý quặng và tinh luyện thành
sản phẩm trung gian. Bùn là hỗn hợp những hạt sạn và
vật lỏng. Vật lỏng có chứa những chất hóa học của
dung dịch. Trước khi thải bùn ra thiên nhiên, người
ta tìm cách lấy lại tối đa vật lỏng để tái sinh
những chất hóa học của dung dịch. Phần vật lỏng còn
bám với bùn được thải ra có giá trị kinh tế thấp hơn
là chi phí của quy trình thu hồi triệt để nó. Người
ta có thể xấy bùn cho đến khi bùn khô. Như thế những
chất hóa học sẽ bay ra khỏi bùn cùng với hơi nước và
được tụ lại để được tái sinh. Phương pháp này là
phương pháp khô. Nó được coi là an toàn, chiếm ít
dung tích để chôn vùi, tiết kiệm chất hóa học dùng
trong quy trình xử lý quặng, nhưng tốn kém vì tiêu
thụ nhiều năng lượng. Phương pháp thông thường gọi
là phương pháp ướt : người ta đổ bùn vào một cái hố
và chờ cho vật lỏng trong bùn bốc hơi do tác động
của gió và mặt trời. Phương pháp này rẻ hơn phương
pháp khô. Nhưng làm như vậy thì có rủi ro bùn tràn
ra ngoài hố hay thấm vào lòng đất. Phương pháp ướt
đặt ra vấn đề tính vô hại của bùn đổ vào hố. Nếu bùn
có pH bằng 7 thì có thể coi là vô hại. Nếu khác
nhiều với 7 thì phải trung hòa axid hay kiềm của bùn
trước khi đổ vào hố. Lẽ cốt nhiên những chất hóa học
dùng để trung hòa bùn là một chi phí làm tăng giá
thành của sản phẩm và, để tiết kiệm, các xí nghiệp
thường vi phạm tiêu chuẩn về pH những phế liệu thải
ra thiên nhiên.
Chúng tôi xin cảm ơn Thứ trưởng
Bộ Công thương Lê Dương Quang đã bỏ công trình bày
hố chứa bùn đỏ ở Tây Nguyên đã được nghiên cứu kỹ
đến đâu
(10). Những điều Thứ
trưởng nêu lên chưa thuyết phục chúng tôi.
Ở Tây Nguyên, mỗi năm mưa tới 3
mét nước nghĩa là mỗi năm sẽ có 3 mét nước rơi từ
trên trời xuống hố bùn. Một phần sẽ bốc hơi trong
mùa hạn năm sau và một phần sẽ ở lại trong hố trong
một thời gian dài. Hố bùn ở lòng một thung lũng. Như
vậy có nghĩa là nước mưa rơi trên sườn đồi chung
quanh sẽ chảy xuống thung lũng và có khả năng chảy
vào hố. Hai tình huống này sẽ làm hố đầy và bùn tràn
qua khỏi đập nếu không có biện pháp đối phó. Nếu là
một hồ thủy điện thì chỉ cần xả lũ để bảo vệ công
trình. Việc này đã được thực hiện thường xuyên ở
nước ta mặc dù sinh ra nhiều bất lợi(11).
Nhưng nếu phải xả bùn đỏ hay bùn tràn ra ngoài hố
thì sẽ có thảm họa ô nhiễm hóa học. Chúng tôi chưa
thấy Thứ trưởng nói đến (a) dung tích dự phòng để hố
có thể chứa thêm được nước mưa, (b) một đê bao quanh
hố đủ cao để nước mưa rơi xung quanh sẽ không chảy
vào hố làm tràn ngập hố (c) và một rãnh vây quanh hố
để thâu và chuyển sang nơi khác nước mưa rơi xung
quanh hố. Ngoài ra, nếu mỗi năm lại có thêm nước mưa
rơi vào trong hố thì đến bao giò bùn sẽ khô hết để
bắt đầu hoàn thổ ? Còn về khâu thực hiện và bảo trì
thì chúng tôi xin đặt hai câu hỏi : (a) chương trình
kiểm tra chất lượng công trình sẽ diễn biến trong
điều kiện nào (b) và sự thích ứng với điều kiện sách
trong suốt đời sống kỹ thuật của hố sẽ được duy trì
như thế nào. Chúng tôi cũng xin hỏi thêm pH của bùn
chứa trong hố dự tính sẽ ở trong giới hạn nào và khi
nhà máy đi vào sản xuất thì pH đó sẽ được kiềm chế
trong giới hạn cho phép như thế nào
Trước tai nạn bùn đỏ ở Hungary, Bộ trưởng Nguyên sẽ
"cử
một đoàn đến nước này xem xét tất cả mọi vấn đề. Sau
chuyến đi, sẽ rà soát lại báo cáo đánh giá tác động
môi trường xem còn khâu nào còn hở và chưa chính
xác, còn thiếu thì sẽ tiếp tục bổ sung(12).
Theo chúng tôi được biết, "dự
án tổ hợp bauxite – Nhôm Lâm Đồng đã hoàn thiện gần
90 % các hạng mục xây lắp để đảm bảo chạy thử không
tải toàn bộ nhà máy vào tháng 2 và chạy thử có tải
vào tháng 3 năm sau"(13).
Tiến độ dự án đến đó thì còn điều chỉnh được gì
nữa ? Việc quan trọng và cấp bách là tìm hiểu nguyên
nhân tai nạn bùn thải ở Cao Bằng(14)
để rút kinh nghiệm cho những hố bùn thải hiện có và
để thay đổi thiết kế những hố đang xây hay dự định
xây trên toàn lãnh thổ nước ta. Tai nạn bùn đỏ ở
Hungary chỉ là hậu quả của phương pháp cai trị dân
của chế độ nước này trước năm 1989. Để duy trì vị
thế của đảng cầm quyền hồi đó, chính quyền Hungary
đã dựa trên một tổ chức công an hùng hậu và đã cố
gắng sản xuất nhiều mặt hàng với bất cứ giá nào để
dân họ bị thôi miên bởi mức sống ở các nước Tây–Âu
mà quên không đòi tham chính. Những nhà máy xây xong
mà lãng phí tài nguyên, lãng phí sức lao động, không
tôn trọng sức khỏe và an toàn của người dân, không
tôn trọng môi trường, sản xuất những sản phẩm không
đáp ứng nhu cầu hoàn toàn không phải là quan tâm của
họ. Tai nạn bùn đỏ ở Hungary là một bài học về chính
trị chứ không phải là một bài học về kỹ thuật.
Hiệu quả kinh tế
Các Đại biểu Quốc hội và báo chí trong nước đã thảo
luận nhiều về hiệu quả kinh tế của dự án bauxite Tây
Nguyên (15).
Tỷ số lợi nhuận tương lai của một dự án tùy ở bốn
nhân tố : vốn đầu tư ban đầu, giá thành, giá bán và
tỷ suất thuế.
1. Về vốn đấu tư ban đầu của dự án bauxite Tây Nguyên
thì chúng tôi chỉ biêt vốn đầu tư là 427,9 triệu USD
nhưng không biết số tiền đó bao gồm hay không vốn để
xây hạ tầng hậu cần như là đường sắt, tậu đoàn tầu
đường sắt, xây cảng thuyên chuyển với tất cả những
thiết bị cần thiêt, tậu đoàn tầu biển và vốn dự bị
để, sau này, thanh toán chi phí hoàn thổ khu mỏ và
hố chứa bùn. Trên nguyên tắc người ta bố trí để khi
nhà máy xuất xưởng mẻ sản phẩm đầu tiên thì hệ thống
hậu cần cũng được hoàn tất. Cũng như mọi dự án công
nghiệp khác ở nước ta, mình xây xong nhà máy Tân Rai
trước rồi mới liệu kiếm vốn xây hạ tầng hậu cần.
Trong khi chờ đợi thì phải có một đoàn xe ô–tô vận
tải chở alumin chạy qua quốc lộ 28 từ Tân Rai đến
một bến ở Phan Thiết hay gần đó, công xưởng bảo trì
đoàn xe và kho chứa nhiên liệu. Chúng tôi không biết
tổng vốn đầu tư 427,9 triệu USD có bao gồm hay không
vốn để (a) tậu đoàn xe vận tải tạm thời này và xây
những hạng mục phụ cận, (b) nâng cấp quốc lộ 28 để
có thể chịu tải đoàn xe đó, (c) xây dựng bến cảng
tạm thời để chờ cảng Kê Gà được xây xong và đi vào
hoạt động.
2. Giá thành là tổng số giá thành sản xuất, chi phí
tạm trữ và chi phí chuyên chở đến nơi trao hàng. Chi
phí chuyên chở tùy ở điều kiện Incoterm đã thỏa
thuận với bên mua. Thường thì điều kiện Incoterm là
FOB (Free On Bord, hàng đặt lên tầu) bến cảng bên
bán : bên bán chở alumin từ nhà máy đến hải cảng
Phan Thiết hay Kê Gà, tạm trữ ở một kho gần kè tầu
bên mua sẽ đậu và bốc lên tầu của bên mua. Chúng tôi
không biết những chi phí này đã được tính vào giá
thành chưa.
3. Giá bán là kết quả của thương lượng giữa hai bên
mua và bán. Giá sẽ được hai bên thỏa thuận dựa trên
giá nhôm niêm yết ở LME (London Metal Exchange, Sàn
Giao dịch Luân Đôn). Khi lập báo cáo khả thi tài
chính cho một dự án, người ta không lấy giá niêm yết
ở LME ngày viết báo cáo mà lấy một giá dự báo. Việc
dự báo này rất khó chính xác nên người ta thường
tính hai tỷ số lợi nhuận : một tỷ số với giả thuyết
giá thấp và một tỷ số với giả thuyết giá cao. Không
kể việc Trung Quốc đang thao túng thị trường nguyên
liệu công nghiệp, giá alumin biến động rất mạnh, từ
250 đến 350 USD mỗi tấn vào thời điểm hiện nay. Với
dao động như vậy thì dự báo về tỷ số lợi nhuận chỉ
có thể dùng để ước tính độ nhạy cảm của tỷ số lợi
nhuận thôi.
4. Chủ đầu tư dự án bauxite Tây Nguyên là một công ty
con của Vinacomin (TKV, Tập đoàn Công nghiệp Than và
Khoáng sản) và Vinacomin là công ty trách nhiệm hữu
hạn một thành viên của SCIC (State Capital
Investment Corporation, Tổng Công ty Đầu tư và Kinh
doanh Vốn Nhà Nước). SCIC có chức năng quản lý, đầu
tư và kinh doanh vốn Nhà Nước. Lỗ hay lãi của cơ
quan này là lỗ hay lãi của người đóng thuế (tax
payer) Việt Nam. Nếu dự án bauxite Tây Nguyên được ưu
đãi thuế một đồng thì chính phủ, nghĩa là người đóng
thuế Việt Nam, sẽ thiệt một đồng. Nhưng dự án sẽ lãi
một đồng và, theo dây chuyền, đồng lãi đó chuyển lên
công ty mẹ Vinacomin rồi lên SCIC. Rút cục, trên sổ
sách kế toán của dự án bauxite Tây Nguyên thì dự án
này có lãi một đồng, nhưng người đóng thuế Việt Nam
thì không có lợi mà cũng không bị thiệt gì
(16).
Quyết định về dự án tùy ở chính phủ. Đối với người
đóng thuế, nói rằng nếu ưu đãi thuế hay không một dự
án 100 % quốc doanh là một bài toán trung tính không
thể dùng được để bảo vệ hay công kích dự án. Ngược
lại, nếu dự án có một phần vốn đầu tư tư nhân, trong
nước hay nước ngoài, thì ưu đãi thuế là một là một
món quà cho đối tác tư nhân tỷ lệ với phần vốn đối
tác đó có trong vốn điều lệ của dự án. Món quà này
chỉ có thể chứng minh được nếu có lý do chính đáng
dự án bauxite Tây Nguyên bắt buộc phải được thực hiện
nhưng Vinacomin hay SCIC thiếu vốn để đầu tư và phải
kêu gọi tư nhân góp vốn.
Trong số bốn nhân tố của tỷ số lợi nhuận thì có ba
nhân tố bất trắc (vốn đầu tư ban đầu, giá thành và
giá bán) và một nhân tố chưa ngã ngũ (các đối tác tư
nhân tham gia vào vốn của dự án). Vì thế chúng tôi
ngạc nhiên khi Phó thủ tướng
Hoàng Trung Hải tuyên bố dự án Nhân Cơ khi đi vào
hoạt động sẽ có lãi là 10,59 %, dự án Tân Rai sẽ có
lãi 12,45 %(17).
Chưa có chuyên gia ngành mỏ nào chúng tôi quen mà có
khả năng dự báo tỷ số lợi nhuận một cách chính xác
đến như vậy.
Chiến lược kinh
doanh
Người ta quyết định sẽ đầu tư vào
một dự án vì nó có hiệu quả kinh tế cao và hiệu quả
kinh tế đó bền vững. Tính bền vững của một xí nghiệp
tùy ở giá trị gia tăng xí nghiệp sẽ sinh ra và ở vị
thế của xí nghiệp trên bàn cờ BCG.
Nguyên liệu thô phải qua một
chuỗi quy trình biến chế để trở thành sản phẩm cuối
cùng (end product)
có thể được đưa ra thị trường tiêu thụ. Sản phẩm
cuối cùng còn được gọi là thương phẩm. Sau một quy
trình biến chế thì sản phẩm có giá trị lớn hơn
trước. Vì thế mà người ta gọi chuỗi quy trình biến
chế là chuỗi giá trị gia tăng. Nhưng, để gia tăng ra
giá trị của sản phẩm thì cần đến một số nhân tố sản
xuất (nhân lực, vốn đầu tư và chi phí về dịch vụ và
nguyên liệu phụ trợ). Nói chung thì một quy trình
càng gần dạng sản phẩm cuối cùng bao nhiêu thì càng
cần ít nhân tố sản xuất bấy nhiêu để sinh ra cùng
một đơn vị giá trị gia tăng. Tỷ số giá trị gia tăng
chia cho giá trị của nhân tố sản xuất gọi là hiệu
suất (productivity) hay khả năng sinh lợi. Trong
ngành nhôm thì (a) việc đào quặng bauxite từ lòng đất
lên có hiệu suất kém hơn là luyện quặng bauxite thành
alumin, (b) luyện quặng bauxite thành alumin có hiệu
suất kém hơn là luyện alumin thành nhôm, (c) luyện
alumin thành nhôm có hiệu suất kém hơn là biến chế
nhôm thành khung cửa, nồi bát hay những sản phẩm
công nghiệp khác bằng nhôm.
Cách đây một thế kỷ, những nước
thực dân dành cho dân họ những quy trình có hiệu
suất cao ở cuối chuỗi giá trị gia tăng (biến nguyên
liệu thô và sản phẩm trung gian thành thương phẩm)
và nhường cho dân các thuộc địa của họ những quy
trình có hiệu suất thấp ở đầu chuỗi giá trị gia tăng
(khai thác mỏ, biến chế quặng thành sản phẩm trung
gian làm nguyên liệu cho mẫu quốc). Để tránh tình
trạng khai thác tài nguyên thiên nhiên theo kiểu một
nước thuộc địa, Luật Khoáng sản, ở khoản 4 của điều
5, quy định "hạn
chế xuất khẩu khoáng sản dưới dạng nguyên liệu thô,
tinh quặng. Luật Khoáng
sản để cho chính phủ quyền định nghĩa ở dạng nào thì
một khoáng sản đã trở thành tinh quặng. Chính phủ
quyết định alumin là tinh quặng. Chúng tôi tiếc rằng
chính phủ đã có quyết định đó và đã không mở rộng dự
án bauxite Tây Nguyên đến quy trình sản xuất nhôm
hay, hơn nữa, đến sản xuất những thương phẩm. Người
dân, đặc biệt người dân Tây Nguyên, sẽ không hiểu
tại sao mình phải đào xới đất đai mình, chịu ô nhiễm
để sản xuất alumin với kết quả là alumin đó trở về
dưới dạng thương phẩm có giá trị cao hơn do người
khác sản xuất.
Giá điện ở Việt Nam quá đắt không
phải là một lý do chính đáng. Thực vậy, EVN (Tập
đoàn Điện lực Việt Nam) than phiền giá điện ở Việt
Nam quá thấp so với giá thị trường và xin phép được
tăng giá bán(18).
Giá thành của điện ở TP Hồ Chí Minh có thể đắt vì
phải tính đến chi phí tải điện từ Tây Nguyên. Với
những nhà máy thủy điện ở gần đó và, trong tương
lai, những nhà máy điện ở Ninh Thuận, điện được sản
xuất theo những công nghệ rẻ nhất mà lại không phải
tải đi xa làm thế nào mà có thể nói rằng điện ở Tây
Nguyên đắt đến nỗi phải chở alumin sang nước khác để
tinh luyện thành nhôm ? Chúng tôi không hiểu EVN
tính giá điện như thế nào.
Nhôm là một kim loại có thể tái sinh một cách vĩnh
viễn dưới mọi hình thức sản phẩm. Nhu cầu về nhôm
sản xuất từ quặng bauxite chỉ dùng để đáp ứng tăng
trưởng của thị trường chứ ít dùng để thay thế những
sản phẩm bằng nhôm đã qua sử dụng. Suy ra, thị
trường bauxite tăng trưởng rất ít. Nói một cách khác,
trên bàn cờ BCG thế giới, một xí nghiệp nhôm chỉ có
thể ở vị thế lợn nái hay vị thế chó chết
(19).
Ngoài việc Trung Quốc thao túng
thị trường, xu hướng lịch sử là giá thị trường các
nguyên liệu công nghiệp lên xuống một cách chu kỳ và
biến động với phạm vi lớn. Một tập đoàn trong ngành
mỏ phải có nhiều vốn lưu động để cầm cự khi giá
xuống. Thêm vào đó, ngành mỏ là ngành có cường độ
lao động cao và ngành tinh luyện quặng có cường độ
tư bản cao(20).
Hãng Pechiney, một thời là số một thế giới trong
ngành nhôm, bị Alcan thu hút. Nhờ thu hút Pechiney
và Alusuisse mà Alcan trở thành số một trong ngành
nhôm. Làm như thế vẫn chưa đủ lớn, Alcan đã phải sát
nhập với Alcoa, một hãng Mỹ ngang hàng với Alcan.
Rút cục Alcoa cũng phải dựa vào Rio Tinto, một hãng
mỏ của Úc và Anh. Bây giờ, trên thế giới, chỉ còn có
hai xí nghiệp trong ngành nhôm ở vị thế lợn nái,
Chinalco và Alcoa. Doanh số của Chinalco là 19 tỷ
USD, lãi 1,5 tỷ (7,9 % doanh số). Doanh số của Alcoa
là 30 tỷ USD, lãi 2,6 tỷ (8,5 % doanh số). So với
hai khổng lồ đó, Vinacomin sẽ làm gì để tồn tại với
hai nhà máy sản xuất alumin của mình ?
*
Trong một bài trước, chúng tôi đã
phát hiện "kinh
tế Việt Nam vẫn tăng trưởng mạnh mặc dù tỷ trọng của
công nghiệp khai thác mỏ không lớn mấy và không tăng
trưởng nhiều so với những ngành kinh tế khác
(21)... Nói một cách khác, để duy
trì tăng trưởng kinh tế, chúng ta không cần khai
thác mỏ, đặc biệt mỏ bauxite.
Chúng ta đã bỏ ra gần 500 triêu
đô–la Mỹ cho một dự án rủi ro về an toàn và môi
trường, có hiệu quả kinh tế không chắc chắn và ở một
vị thế chiến lược vô vọng. Nếu tiếp tục dự án thì
chúng ta sẽ mất nhiều hơn nữa. Hủy dự án không phải
là mất hết. Chúng tôi xin nhắc lại đề nghị của chúng
tôi cách đây hơn một năm : "Dùng
cơ sở Tân Rai làm thí điểm đào tạo tay nghề (từ lao
động phổ thông đến kỹ sư) và làm trung tâm nghiên
cứu khoa học kỹ thuật
(22). Thay vì dùng những thiết bị
đã lắp đặt để sản xuất, chúng ta sẽ dùng chúng để
thử nghiệm và thực tập. Với những chương trình
nghiên cứu và đào tạo táo bạo về mỏ và luyện kim mà
chúng ta sẽ khai triển thì Tân Rai sẽ trở nên một
trung tâm khoa học kỹ thuật tầm vóc quốc tế thu hút
nhiều nghiên cứu sư và sinh viên từ khắp nơi trên
thế giới. Một cơ hội bằng vàng đưa chúng ta lên hàng
cường quốc công nghệ mỏ và luyện kim.
Đặng Đình Cung
(1)
"Cơ
sở lý thuyết của việc đảm bảo chất lượng"
đăng ở
Vietsciences và
SaigonTimes.
(2) "Lũ
bùn đỏ tấn công hàng trăm hộ dân Cao Bằng"
đăng ở
Lao Động
(3)
"Công
nghiệp khai thác mỏ đăng
ở tạp chí
Thời Đại Mới
(4) Bạn
đọc có thể tham-khảo "Frédéric
Joliot-Curie" đăng ở
Vietsciences
và "Thầy
tôi, giáo sư Maurice Allais" đăng ở
SGTT
(5) "Bô
xít Tây Nguyên được giám sát như siêu dự án quốc gia"
đăng ở
VnExpress.
(6) "663
lao động Trung Quốc đang tham gia các dự án bô xít"
đăng ở
VnExpress.
(7) "Công
nghiệp khai thác mỏ" : xem
chú thích (3).
(8)
"Báo cáo đánh giá
tác động môi trường dự án bauxite có chất lượng cao
nhất" đăng ở Báo
Điện tử Chính phủ.
(9)
"Khai thác
bauxite
Tây Nguyên: góc nhìn kỹ sư (2)" đăng ở
Diễn Đàn.
(10)
"Dự án
bauxite: tiếp hay dừng ?"
đăng ở
Tuổi Trẻ.
(11)
"Thuỷ điện và Việt
Nam" đăng ở
Diễn Đàn.
(12)
"bauxite: Dừng lại,
bàn thêm để không trái lòng dân" đăng ở
Vietnamnet.
(13)
"Không tiếc tiền
đảm bảo an toàn cho bô xít Tây Nguyên" đăng ở
VnExpress.
(14)
"Lũ bùn đỏ tấn công
hàng trăm hộ dân Cao Bằng" đăng ở
Lao Động
(15)
"Từ báo cáo thẩm
định của Bộ Công thương và ý kiến chuyên gia: Nguy
cơ thua lỗ dự án bauxite" đăng ở
Thanh Niên.
(16)
Quy chế thuế của dự án bauxite Tây Nguyên là như
sau : Alumin chủ yếu được sản xuất để xuất khẩu nên
không phải chịu thuế giá trị gia tăng. Vậy dự án
bauxite Tây Nguyên chỉ chịu thuế thu nhập doanh
nghiệp. Điều 10 của Luật Thuế Thu nhập Doanh nghiệp
quy định thuế suất thu nhập doanh nghiệp là 25 %
(hình như thuế suất này thực ra là 28 %) "trừ trường
hợp quy định tại khoản 2 điều này và Ðiều 13 của
luật này". Khoản 2 quy định "thuế suất thuế thu nhập
doanh nghiệp đối với hoạt động tìm kiếm, thăm dò,
khai thác dầu khí và tài nguyên quý hiếm khác từ 32%
đến 50% phù hợp với từng dự án, từng cơ sở kinh
doanh". bauxite không phải là một tài nguyên quý hiếm
nên chúng tôi coi là dự án bauxite Tây Nguyên chỉ
phải chịu thuế suất 25 hay 28 % thôi và có thể ít
hơn nếu là một trong những đối tượng được hưởng ưu
đãi thuế thu nhập doanh nghiệp quy định ở chương III
của Luật Thuế Thu nhập Doanh nghiệp. Chúng tôi đã
nghiên cứu chương này, đặc biệt điều 13, nhưng không
thấy dự án bauxite Tây Nguyên thuộc loại đối tượng
nào có thể hưởng ưu đãi cả.
(17)
"Chính
phủ sẽ xem lại hiệu quả kinh tế bauxite Tây Nguyên"
đăng ở
Vietnamnet.
(18) "Luẩn
quẩn chuyện điện" đăng ở
Tuổi Trẻ.
(19) "Bàn
cờ BCG" đăng ở
Vietsciences.
(20) Một
ngành công nghiệp có cường độ lao động cao (labour
intensive) là một ngành cần đến nhiều nhân
công để vượt điểm tới hạn. Một ngành công nghiệp có
cường độ tư bản cao (capital
intensive) là một ngành cần đến nhiều vốn đầu
tư để vượt điểm tới hạn. Điểm tới hạn (breaking
point) là doanh số tối thiểu để một xí nghiệp
bắt đầu sinh lãi. Xí nghiệp sẽ lỗ vốn nếu chưa vượt
điềm tới hạn vì thu hoạch không đủ để trang trải
tổng số chi phí cố định và chi phí biến động.
(21)
"Khai thác bô-xit
Tây Nguyên : góc nhìn kỹ sư (1)" đăng ở
Diễn Đàn.
(22)
"Khai thác bô-xit
Tây Nguyên: góc nhìn kỹ sư (tái bút)" đăng ở
Diễn Đàn.
|