KINH DỊCH, SẢN PHẨM SÁNG TẠO CỦA NỀN VĂN HIẾN ÂU LẠC
Trần Quang Bình
Chương 9. Kinh Dịch qua ngôn ngữ và truyền thuyết Việt Nam. III Truyền thuyết. 3. Chi chi chành chành.
Có trò chơi dân gian sau đây có thể gọi là bản Dịch ca được. Bài này đã được anh Thiên Sứ dẫn ra. Theo tôi, những chứng cứ nó dính dáng đến Dịch học rất lớn. Vì không hiểu nhiều về Dịch học (điều chúng tôi biết cũng chỉ gói trọn đến Hậu Thiên Bát Quái là cùng), nên xin không bàn luận. Có câu hát sau:
Chi chi chành chành
Cái đanh thổi lửa.
Con ngựa chết trương.
Tam vương ngũ đế,
Chấp khế đi tìm.
Con chim làm tổ
Ù à ù ập.
Lại sập xuống đây.
Thế nhưng, chúng tôi có hỏi một số người khác từ Thái Bình, Nam Định, Quảng Nam,…thì biết được một khảo dị sau:
Chi chi chành chành
Cái đanh thổi lửa.
Con ngựa chết trương.
Ba dương Thượng đế,
Bắt dế đi tìm.
Con chim làm tổ.
Ù à ù ập.
Lại (ngồi) sập xuống đây.
Có các liên hệ sau: chi chi chành chành=chi chi can can. Chi chi: không những là chi mà còn là hai chữ chi. Chi là chỉ sự chưa tỏ tường (cậu này làm việc chi chi đâu à. Hay câu hỏi chi rứa). Còn chành chành =rành rành= việc đã tỏ tường (Rành rành đã định ở sách trời). Và chi chi chành chành hoàn toàn có thể hiểu là chi chi can can nếu qua đối chiếu sau: Thiên Can Địa Chi, Thiên Cơ địa ngẫu. Đanh thổi lửa=Đinh Tốn Ly. Ngựa=một con vật trong 12 cung Tử Vi. Dế là lệch âm của Dê (nhằm mục đích hợp vần của bài ca). Dê là vật sau Ngựa. Nếu tính về Mệnh thì Ngựa và Dê sẽ cùng mệnh. Ba dương=Càn (có vay chữ Dương. Có thể bài ca làm sau khi những khái niệm cơ bản của Dịch học Trung Hoa đã vào Việt Nam. Tuy nhiên, vì nội dung Dịch học đã ăn chặt vào quần chúng nhân dân nên nội dung của Dịch có thể khác nhau. Ta không thể nói vì chữ Dương mà Dịch Việt đang dùng chính là Dịch Trung Hoa) mà Càn chính là Trời=Thượng Đế. Các câu thơ đều dùng nhiều tiếng thuần Việt, ngoài ra không câu nào ăn nhập câu nào. Và ý nghĩa bài thơ tổng quát nói gì cũng không rõ. Chúng tôi thừa nhận nếu không đưa những ý niệm Dịch vào bài thơ này thì chúng tôi hoàn toàn không hiểu bài thơ nói gì. Thế nhưng bài ca này rất phổ biến trong dân gian, bắt buộc nó có ý nghĩa nào đó sâu nặng đối với dân tộc ta. Và có lẽ không có cái gì sâu nặng bằng tư tưởng Dịch. Ngược lại, chỉ có thể dùng ngôn ngữ Dịch mới hiểu được bài ca đầy trúc trắc trục trặc này. Chúng tôi rất mong các nhà Dịch học cất công giải mã bài ca này. Trước đây đã có ông Nguyễn Vũ Tuấn Anh giải mã nó và sau bài viết của chúng tôi công bố trên diễn đàn Vietlyso được mấy hôm thì có người có nickname là phapvan đã giải mã lại và kết quả cũng cho ra Hậu Thiên Bát Quái Âu Lạc. Chúng tôi sẽ dẫn cả hai lời giải mã ở phụ lục 2.