Những
bài cùng tác giả
Những bài liên quan:
Một họa sỹ Nhật Bản bị tước
giải thưởng vì “đạo” tranh
Ngụy
tạo, đạo văn và tham nhũng trong nghiên cứu khoa học
Khoa
học và thương trường: mâu thuẫn, quyền lực và liêm chính
Ai
là Cha Đẻ cuả Ngành Nhiếp Ảnh?
Những
nhà khoa học bị lãng quên trong giải Nobel
Tinh thần tôn trọng
sự thật khách quan là một trong những tiêu chuẩn hàng đầu của nghiên cứu
khoa học. Những thành quả nghiên cứu thường xuất hiện ở dạng bài báo cáo
trong các tạp chí chuyên ngành hay được phát biểu tại các hội thảo khoa
học. Tính khách quan và sự chuẩn xác của bài báo được đánh giá qua một
quá trình thẩm định bởi các chuyên gia cùng ngành (peer review). Thông
thường có từ hai đến ba người duyệt xét và gởi ý kiến của mình đến chủ
biên tạp chí. Chỉ cần một ý kiến phủ nhận thì bài báo có thể không được
đăng. Quá trình thẩm định trong các tạp chí khoa học kể cả khoa học nhân
văn (kinh tế học, sử học, tâm lý học...) đã tồn tại hơn nửa thế kỷ và là
một biện pháp rất hữu hiệu không những để duy trình tính khách quan,
tính lôgic mà còn phát hiện kết quả ngụy tạo và đạo văn.
Tuy nhiên, biện pháp
dù hữu hiệu nhưng vẫn còn khe hở. Ngụy tạo kết quả khoa học cũng có một
"lịch sử" lâu dài như lịch sử khoa học. Người viết nhớ đến việc ngụy tạo
kết quả của một giáo sư tại đại học Úc với mục đích làm vừa lòng một
công ty dược phẩm tài trợ công trình nghiên cứu sinh học của ông. Muốn
chứng tỏ có sự lai giống của giống chuột đen và giống chuột trắng ông
dùng mực đen bôi lên chuột trắng rồi chụp ảnh đăng báo! Một trường hợp
khác xảy ra tại đại học Pakistan.
Một vị giáo sư dùng uy tín của mình đăng một bài báo cáo trên tạp chí
điạ chất học để tuyên bố rằng ông đã khám phá một loại đá trầm tích mới
tại rặng Hi Mã Lạp Sơn. Các đồng nghiệp của ông trên thế giới quả quyết
không bao giờ có sự hiện hữu loại đá như vậy tại địa điểm trên. Sau
những bài báo công kích gắt gao, cuối cùng ông phải thú nhận rằng mẫu đá
mà ông "phân tích" đăng trên bài báo được ông mua tại một tiệm đồ cổ
trong chuyến du lịch Paris...
Woo
Suk Hwang là giáo sư sinh học tại Seoul National University (Hàn
Quốc). Mấy năm vừa qua ông nổi tiếng thế giới về
các công trình nghiên cứu sinh sản vô tính (cloning) và đã được dân Hàn
Quốc tôn vinh là anh hùng khoa học. Ông ngụy tạo kết quả thí nghiệm
trong việc tạo ra phôi con người, khôn khéo vượt qua quá trình
duyệt xét và công
bố "kết quả" trên
tạp chí Science (2005). Sự ngụy tạo nầy gây ra một cú "sốc" lớn
trong cộng đồng nghiên cứu
khoa học quốc tế. Ông từ chức vào tháng 12, 2005.
Một sự kiện
khác là trường hợp của tiến sĩ Jan Schön. Schön là một nhà nghiên
cứu trẻ có nhiều triển vọng nhưng trong khi làm việc tại Bell Labs (Mỹ)
ông ta ngụy tạo kết quả 16 lần trong khoảng thời gian 1998 –2001 đăng
hơn 40 bài báo cáo trên các tạp chí nổi tiếng như Nature,
Science, Applied Physics Letters và tuyên bố đã chế tạo ra
transistor dưới dạng phân tử. Có khả năng đoạt giải Nobel nếu là thật.
Ông bị Bell Labs đuổi việc ngay sau đó. Những sự kiện ngụy tạo nầy đã
làm ban biên tập tạp chí Nature
đặt lại vấn đề "peer review" và trưng cầu ý kiến độc giả về những biện
pháp thẩm định
và phản biện để
tăng cường độ
chính xác và
lôgic của những bài báo cáo khoa học.
Trong quá trình đào
tạo các sinh viên nghiên cứu, người chỉ đạo lúc nào cũng nhấn mạnh vào
tính "thật" của các kết quả thí nghiệm. Vì vậy, ngụy tạo là một điều cấm
kỵ và một "trọng tội" trong nghiên cứu khoa học. Vậy tại sao có một
số nhà khoa học lại thích ăn quả cấm? Tâm lý chung là ngụy tạo trước để
được tiếng là người đầu tiên khám phá, giành quyền chủ động rồi sau đó
sẽ "hạ hồi phân giải". Điều quan trọng thứ hai
là kết quả thí
nghiệm phải mang tính "lặp lại"
(reproducibility/repeatability). Có nghĩa là nếu thí nghiệm được lặp lại với những điều kiện
giống nhau thì phải cho ra kết quả giống nhau. Nếu không mang tính
chất "lặp
lại", kết quả trở nên vô nghĩa. Vào cuối thập niên 80, thế giới khoa học
sôi động lên vì hiện tượng "dung hợp lạnh" (cold fusion) [1]. Hiện tượng
được "phát hiện" bởi một nhóm nghiên cứu hóa điện tại đại học
Southampton (Anh) nhưng không bao giờ có thể tái hiện bởi chính người
khám phá và các nhóm nghiên cứu khác trên thế giới. Nếu "dung hợp lạnh"
có thật thì nó sẽ là một nguồn cung cấp năng lượng ít tốn kém và rất
phong phú cho con người.
Ngụy tạo kết quả phần
lớn đi từ cái thói háo danh của bản thân người làm nghiên cứu và áp
lực tìm kinh phí nghiên cứu để duy trì tăm tiếng của mình. Những áp lực
tài chính
cộng với phong cách làm việc dựa trên quan hệ mốc nối dễ đưa đến tham
nhũng trong khoa học trên bình diện quốc gia. Trường hợp của các khoa
học gia tại Trung Quốc là một thí dụ điển hình [2].
Kể
từ năm 1988, khi Đặng Tiểu Bình tuyên bố "khoa học kỹ thuật là một lực
lượng sản xuất chủ yếu", mục tiêu của nhà nước Trung Quốc là gấp rút
tăng gia kinh phí vào các dự án nghiên cứu, triển khai và sáng tạo.
Trung Quốc đã mất đi một thế hệ khoa học gia vì sự cuồng tín của một
thập niên "Cách mạng Văn hóa" (1965 –1975). Để lấp
vào khoảng trống nầy chính phủ Trung Quốc đưa ra những chính sách nhảy
vọt nhằm
bắt kịp thế giới. Họ đặt mục tiêu thành lập 100 đại học có tầm vóc quốc
tế trong
thế kỷ 21, cho đến năm 2020 đóng góp của các thành quả khoa học kỹ thuật
phải đạt đến 60 % cho nền kinh tế quốc dân. Số tiền đầu tư vào các công
trình nghiên cứu khoa học và công nghệ tại các đại học và cơ quan nghiên
cứu tăng từ 3 tỉ năm 1996 đến 9 tỉ Mỹ kim năm 2006 và sẽ tiếp tục tăng
trong 15 năm tới. Tiêu chuẩn phân phối kinh phí khoa học nầy cho các đại
học và cơ quan nghiên cứu trên bề mặt rất công bằng và dựa theo nguyên
tắc "peer review" của Âu Mỹ [3]. Nhưng trên thực tế sự phân phối phần
lớn tùy vào quan hệ và những quyết định tùy tiện mang tính chính trị từ
phía trên. Một thí dụ nổi bật là vào năm 2000 nhà sinh học Cheng Jing
trình bày về đề tài chip
sinh học (biochips) cho nội các chính phủ có sự hiện diện của nguyên Thủ
Tướng Chu Dung Cơ. Thủ Tướng Chu nghe bùi tai
bèn
trợ cấp ông Cheng 30
triệu Mỹ kim để thành lập công ty.
Một tệ hại
khác liên quan đến cách sử dụng kinh phí nghiên cứu của các giáo sư và
nhà nghiên cứu Trung Quốc. Các vị tự tiện trích 40 % số tiền để bỏ túi
hoặc dùng cho việc riêng kể cả việc tạo mốc nối và chiêu đãi những người
duyệt xét hồ sơ đề án nghiên cứu của mình.
Áp
lực đạt mục tiêu thành công cũng đưa đến những tình huống dở khóc dở
cười. Chen Jin là một Khoa trưởng của Jiaotong University (Đại
Học Giao Thông) một đại học nổi tiếng tại Thượng Hải. Ông tuyên bố đã
chế tạo ra chip điện
toán Hanxin (Hán Tâm) là một sản phẩm 100 % "made in China". "Sản phẩm"
của ông đã lôi cuốn các chính trị gia kể cả Thủ Tướng đương nhiệm Ôn Gia
Bảo đến thăm phòng nghiên cứu của ông. Thật ra, ông mua
chip từ Mỹ mang về Thượng
Hải in lên hai chữ "Hán Tâm". Có người tò mò cạo đi hai chữ Hán Tâm thì
lộ ra tên tiếng Anh của một công ty Mỹ. Một mẹo nhỏ rẻ tiền nhưng có thể
"phỉnh" được một vị Thủ Tướng và cả nội các chính phủ!
Hiện tượng
"publish or perish" (đăng
báo hay là chết) [4] là hiện tượng phổ biến trong cộng đồng nghiên cứu
khoa học thế giới. Tại Trung Quốc hiện tượng nầy lại đi đến mức cực
đoan. Nhiều cơ quan khuyến khích việc công bố kết quả thí nghiệm bằng
cách cho tiền thưởng vài trăm Mỹ kim khi có báo cáo đăng trên các tạp
chí nổi tiếng. Thậm chí có nơi tiền thưởng lên
đến vài chục ngàn Mỹ kim cho mỗi bài báo [5]. Những thành quả khoa học
được định lượng
hóa theo con số
của các bài báo cáo đăng trên các tạp chí chuyên ngành và thể loại của
tạp chí. Tạp chí nước ngoài hơn tạp chí trong nước. Tạp chí nước ngoài
lại được phân hạng thấp cao. Con số các bài báo cáo là một ưu tư triền
miên của người làm
công tác khoa học mà cũng là một ám ảnh thường trực của các đại học và
viện nghiên cứu trong việc duy trì tiếng tăm và chức danh của mình. Hệ
quả là một công trình nghiên cứu được đăng nhiều lần trên các tạp chí
khác nhau, tác giả tự đạo văn mình hoặc đạo văn người khác để tăng thêm
số lượng bài báo. Một hệ quả nghiêm trọng khác là Trung Quốc đứng hàng
thứ 9 trên thế giới về số lượng bài báo cáo năm 2004 nhưng chất lượng
(dựa vào số lần trích dẫn của các đồng nghiệp quốc tế) thì ở thứ hạng
124 [6].
Trông người lại nghĩ
đến ta. Trên nhiều khía cạnh của việc quản lý nghiên cứu khoa học, Việt
Nam là một mô hình nhỏ của Trung Quốc. Qua những thông tin của báo chí
trong nước, người ta thấy đầy dẫy hiện tượng "đạo": đạo văn, đạo nhạc,
đạo họa (tranh vẽ) và lắm lúc đạo trọn gói cả một quyển sách. "Đạo" trở
thành một thứ văn hóa "thà một chút huy hoàng rồi chợt tối". Cứ "đạo" để được nổi tiếng
một lúc rồi hẵng
hay. Xung quanh những trường đại học là những hàng quán phục vụ việc sao
chép, "lắp ráp" những mảnh thông tin để tạo thành những luận văn tốt
nghiệp với đủ mọi đề tài. Một hiện tượng bất bình thường nhưng trở thành
bình thường mà người làm không cảm thấy hổ thẹn khi hành vi biến thành
một hành vi tập thể. Một trường hợp nghiêm trọng được phanh phui là một
ứng viên tiến sĩ sao chép luận văn người khác đúng từ dấu chấm phẩy thậm
chí đến những lỗi trong nguyên văn. Người nầy lại được bổ
nhiệm vào một chức vụ cao cấp trong giáo dục đại học. Có thể đây là một trường
hợp cá biệt nhưng cũng có thể đây là phần nổi của tảng băng ngầm.
Tính chất trọng danh
hơn trọng thực đưa ra nhiều khái niệm lệch lạc về học vị tiến sĩ
tại Việt Nam. Tiến sĩ đánh dấu sự hoàn tất của một quá trình nghiên cứu
và là một bước đầu tiên đưa người mang học vị đi xa hơn trên con đường
nghiên cứu khoa học. Nó không phải là đỉnh cao của trí tuệ khoa học và
lại càng không phải là một món hàng tiêu dùng có thể mua bán để trang
điểm tên tuổi. Sau loạt nâng cấp danh xưng, các
phó tiến sĩ một đêm sáng ngày ù té biến thành tiến sĩ. Đến bây giờ tiêu
chuẩn chọn lựa tiến sĩ vẫn còn tùy tiện và lỏng lẻo. Việc nầy đưa đến
việc lạm phát các tiến sĩ "đầu ngõ" mà người dân bình thường phải thốt
lên "ra ngõ đã gặp tiến sĩ". Hệ thống lương bổng bần cùng
không thỏa mãn được vấn đề cơ bản của "cơm áo gạo tiền" và phong cách quản lý
tài chính nhập nhằng trong các cơ quan nghiên cứu khoa học và đại học
Việt Nam đưa đến việc bòn rút kinh phí nghiên
cứu vào "việc riêng" giống như trường hợp của các đồng nghiệp Trung
Quốc.
Nghiên cứu là một quá
trình biến tiền thành tri thức; sáng tạo là một quá trình biến tri thức
thành tiền. Hai quá trình nầy luân lưu và bổ túc nhau để làm cho dân
giàu nước mạnh. Ngụy tạo, đạo văn và tham nhũng trong nghiên cứu khoa
học sẽ lũng đoạn quá trình nầy. Hơn 120 nhà khoa học Trung Quốc làm việc
tại Mỹ và các nước trên thế giới lên án các vụ bê bối trong quản lý khoa
học trên đất nước của họ. Họ tạo ra một website "New Threads"
www.xys.org để cảnh báo kịp thời những hành vi tham nhũng và ngụy
tạo. Chúng ta có thể xem trường hợp Trung Quốc như một bài học tiêu cực.
Liệu nhà nước Việt Nam
có thể cải thiện chính sách quản lý nghiên cứu khoa học để tránh vết xe
đổ?
TS Trương Văn Tân
30 June 2006
Ghi chú
1. Dung hợp hạch
nhân (nuclear fusion) cho ra một nguồn năng lượng rất lớn. Phản ứng dung
hợp hạch nhân chỉ có thể xảy ra khi nhiệt độ ở vài triệu độ. Phản
ứng dung hợp trong tâm mặt trời là một thí dụ. Giáo sư Fleischmann và
Pons là hai người "khám phá" ra sự "dung hợp lạnh" (cold fusion) vào năm
1989. Theo hai ông phản ứng dung hợp hạch nhân có thể xảy ra ở nhiệt độ
bình thường (vì vậy gọi là "lạnh") trong một bình điện giải
(electrolysis cell) với kim loại palladium dùng làm điện cực. Cuộc tranh
luận về sự hiện hữu của dung hợp lạnh vẫn còn âm ỉ cho đến ngày hôm nay
(xem thêm "cold fusion" trong Wikipedia).
2. Những số liệu,
nhân vật và sự kiện về Trung Quốc được trích dẫn từ bài "Scandals
Shake Chinese Science" của tác giả Hao Xin: Science (9 June
2006), 312, 1464.
3. Tại Mỹ, Úc, Canada
và các nước châu Âu, để xin kinh phí nghiên cứu các ứng viên phải đệ
trình lên các cơ quan tài trợ một đề án chi tiết về mục đích nghiên cứu,
kết quả có thể gặt hái, tiềm năng áp dụng, số tiền cần thiết v.v... Đề
án sẽ được thẩm định bởi 3 đến 5 chuyên gia trong ngành. Xác suất thành
công là 30 %. Nếu thành công, kinh phí nghiên cứu sẽ được giao cho Hạch
Kế Toán và Tài Chính trực thuộc cơ quan của ứng viên để quản lý.
4. Đây là một lối
chơi chữ trong tiếng Anh vì cách phát âm của
publish và
perish gần giống nhau.
Ngụ ý là: công bố hay bị đời lãng quên.
5. Học Viện Sinh Học
Vật Lý thuộc Viện Hàn Lâm Khoa Học Trung Quốc tặng tác giả bài báo
250000 nhân dân tệ ($31000) khi có báo cáo đăng trên các tạp chí
ưu tú
như
Nature,
Science và
Cell. Số tiền thưởng của
trường China Agricultural University tại Bắc Kinh lên đến $50000. Nguồn:
Nature (15 June
2006), 441,
792.
6.
Xin được mở ngoặc ở đây để tránh sự ngộ nhận. Từ kinh nghiệm tiếp xúc
của người viết với những đồng nghiệp Trung Quốc làm công tác khoa học,
phải nói họ là những người cần cù nhẫn nại trong công việc và có nhiều
sáng kiến rất độc đáo. Trong phân khoa Công Nghệ (Engineering
Department) của một đại học Úc, hơn 1/3 ban giảng dạy (Giáo sư, Phó Giáo
sư, Giảng viên) và 1/2 nghiên cứu sinh tiến sĩ và sau tiến sĩ (Post Doc)
là người gốc Trung Quốc (Đại lục).
|